Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 111

[p. 5]

Cultuurgeschiedenis
Komt er een Boekenbeurs van de Lage landen?
Marc Cels

Het leven van het boek heeft ook zijn jaargetijden, een voorjaar en een najaar. De Librisprijs sluit de ‘literaire lente’ af. De AKO Literatuurprijs en de Antwerpse Boekenbeurs bekronen het najaar. Halfweg 2007 doorbrak Geert Joris de geruisloze seizoensveranderingen met zijn pleidooi voor een Boekenbeurs van de Lage Landen.

Geert Joris, directeur van Boek.be

Hij reageert een beetje schuchter op die naamgeving, de Lage Landen. Enkele spoken uit een reeds ver verleden maken hem bij die naam voor ‘ons erfdeel’ enigszins bevreesd voor Dietse agenda's. In 2005 volgde hij Dorian van der Brempt op als directeur van Boek.be, toen zijn voorganger directeur werd van het Vlaams-Nederlandse huis deBuren. Boek.be is de nieuwe naam van de overkoepelende organisatie van de Vlaamse boekenindustrie. Twee jaar na zijn aantreden, nu dus, oogstte Geert Joris met zijn voorstel van een Boekenbeurs voor alle laaglanders in Nederland naast enige steun vooral forse tegenwind. Die kwam van de Nederlandse Boekverkopersbond (NBb). De bond zond hem een afwijzing: het voorstel heette niet eens het overwegen waard. Vlaanderen (de Nederlandstalige gemeenschap in België) moest eerst werk maken van de vaste boekenprijs én van de gezondmaking van de boekhandel. De NBb wilde daar wel aan meewerken. Het lijkt wel een aanmatigend oordeel vanuit een bestaande machtspositie.

De boekenindustrie in de Lage Landen

In Nederland zijn de belangengroepen van verkopers en uitgevers sterk georganiseerd en door hun basis gesteund. De sector is gezond. Hoewel er klachten en problemen zijn, zoals met het retoursysteem, wordt de kwaliteitsconcurrentie niet gehinderd door een kortingsconcurrentie.

Er geldt een vaste boekenprijs. De Nederlandse uitgeverswereld is in onze cultuurgemeenschap zéér dominant aanwezig. Nederland herbergt bijna alle uitgeverijen. Daar gebeurt ook de mogelijk te manipulatieve eindredactie van alle ingezonden manuscripten.

De Vlaamse sector is hiertegenover een lichtgewicht. De boekverkopers, boekproducenten en importeurs komen wel samen in de overkoepelende confederatie Boek.be, die aan deze bundeling haar kracht ontleent. Ze werkt met weinig steun, en zeker niet van de overheid, allerhande promotieacties en campagnes uit voor het boek, ze ontwikkelt instrumenten die het pad naar de lezer en de boekhandel effenen, en draagt bij tot de professionalisering. Anders dan de Nederlandse spelers leeft Boek.be vooral van de inkomsten van de jaarlijkse Boekenbeurs.

Boekenbeurs, pro of contra?

Wat is erop tegen dat Antwerpen eens per jaar een boekenbeurs zou organiseren voor de hele Nederlandstalige cultuurgemeenschap? Anders dan de NBb ziet de directeur van Boek.be geen echt probleem. Deze beurs wordt thans grotendeels door de uitgeverswereld gedragen. De boekenprijs op die beurs is de vaste prijs. De boekenverkoop daar kan de particuliere boekhandel niet hinderen: slechts 4 % van de bezoekers (4 % van 160.000 bezoekers, dat is minder dan 3 % van de Vlaamse bevolking) koopt boeken alleen op de boekenbeurs. Onderzoek leert dat deze bezoekers zonder boekenbeurs helemaal geen boeken zouden kopen in de boekhandel. De boekenomzet op de boekenbeurs betekende in 2006 op Vlaamse schaal 1 % van de totale boekenverkoop. Wie dit nadeel voor de boekhandel (1 %) vergelijkt met het voordeel dat de boekenbeurs creëert: een inhoudelijk boekenfestijn, een sterke en massale media-aandacht voor het boek naast andere promotiecampagnes als de ‘literaire lente’, kan als boekhandelaar alleen maar blij zijn dat de boekenbeursformule tachtig jaar geleden het licht zag. Een Boekenbeurs van de Lage Landen kan dit voordeel ook in Nederland hebben, naast de nu reeds bestaande promotiecampagnes in het voorjaar en bij de uitreiking van literaire prijzen.

Een ander verwijt van de NBb is de neergang van de Vlaamse boekhandel. Volgens NBb-gegevens ging het in Vlaanderen van 300 naar 100 boekhandels en is de fijnmazigheid zoek. Geert Joris wijst die kritiek af. Hij telt 350 verkooppunten. Het laatste jaar kwamen er 83 nieuwe leden. En niet iedereen is aangesloten.

[p. 6]

De boekenbeursgedachte lijkt dus heel verdedigbaar. In Nederland kan de boekenprijs noch de boekenbeurs het handelsklimaat verzuren. Geen van tweeën is een nadeel.

In plaats van kritiek hoopt Boek.be op een betaalbare samenwerking met de sterkere belangenorganisaties in Nederland. Daarbij wordt verwacht dat alle organisaties voldoende rekening houden met de eigen mogelijkheden en situaties. Thans bestaat er wel structureel overleg met de Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) en met het Overleg Nederlandstalige Uitgeverij en Boekhandel (ONUB). Er is een samenwerkingsakkoord met het Nederlandse Boekblad. Dankzij de steun van de Taalunie kan Boekblad meer ruimte geven voor artikelen over het Vlaamse Boekenvak. De webstek van Boek.be en die van Boekblad verwijzen ook naar elkaar.

Toch verloopt die samenwerking, gegeven de besproken houding van de NBb, niet echt van een leien dakje. Het NBb-bezwaar dat Vlaanderen geen vaste boekenprijs toepast, is overigens zeer correct.

Vaste boekenprijs?

Het voordeel van een vaste boekenprijs is duidelijk. Bij een vaste prijsafspraak over het product verschuift de concurrentie naar andere gebieden: de service en de kwaliteit van het aanbod. Daarover moet de concurrentie gaan. Geert Joris is het er helemaal mee eens dat een goed gereglementeerde boekenprijs elke dag noodzakelijker wordt. Als concurrentie door de prijs of de afprijzing gevoed wordt, prijst het marktmechanisme de diversiteit uit de markt. Zo maakt men monopolies. Boek.be begrijpt niet dat belangrijke Vlaamse politici het urgente van deze kwestie niet inzien en niet verder kijken dan hun neus lang is. Omdat deze kwestie in België een federale materie is, hebben twaalf belangrijke verenigingen, van Boek.be via de Koninklijke Academie tot het Vlaams Fonds voor de Letteren, een nota bezorgd aan regerings-formateur Yves Leterme. Daarin staan eisen over het leenrecht, het sociaal statuut van kunstenaars, de fiscale wetgeving voor auteurs, de btw-verlaging voor elektronische cultuurproducten en ‘een gereglementeerde boekenprijs, met bij wet vastgelegde maximale kortingen op de prijs die de uitgever bepaald heeft’.

De belangenorganisaties in Nederland en Vlaanderen hebben er kennelijk alle baat bij in de toekomst nog meer samen te werken. In zo'n gesprek hebben de auteurs en de lezers alleen maar kwaliteitswinst te verwachten. De Boekenbeurs van de Lage Landen kan die winst slechts vergroten.