Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 111

[p. 3]

Politiek
De Lage Landen na de verkiezingen
Guy Janssens

Op 10 juni rond half zeven baande Yves Leterme, de lijsttrekker voor de Senaat van de Vlaamse christendemocraten, zich een weg door Vlaamse leeuwenvlaggen, op weg naar het podium waar hij de overwinning bij de parlementsverkiezingen opeiste.

Die leeuwenvlaggen werden vooral gezwaaid door leden van de N-VA, de Nieuw-Vlaamse Alliantie, een Vlaams-nationalistische partij die met de christendemocratische CD&V in kartel naar de kiezer was getrokken. De euforie bij de christendemocraten was van die aard dat het potentiële gevaar van al die Vlaamse vlaggen hun ten enenmale was ontgaan: aan Franstalige kant, waar het spookbeeld van een onafhankelijk Vlaanderen de maanden voor de verkiezingen al aanleiding had gegeven tot paniektelevisieprogramma's. Maar tussen de leeuwenvlaggen door was één ding duidelijk: negen jaar paars in België waren dood en begraven.

De puinhopen van acht jaar paars werden in Nederland vijf jaar eerder al opgeruimd: op 15 mei 2002. Nederland is niet voor niets gidsland. De paarse partijen VVD en PvdA kregen een bolwassing zoals nog nooit eerder was vertoond. Helaas kon de architect van het paarse debacle, Pim Fortuyn, het niet meer meemaken: hij was negen dagen daarvoor doodgeschoten op het mediapark in Hilversum.

In België is paars dus gekelderd door leeuwenvlaggen, in Nederland door een ietwat mesjogge homofiele professor. Of is dit wat kort door de bocht? Paars eindigde in beide gevallen bont en blauw, zoals de socialistische voorman Louis Tobback ooit poneerde. Maar het is boeiend om na te gaan waar de gelijkenissen liggen en waar de verschillen.

In Vlaanderen is de afgelopen decennia altijd in hoge mate opgekeken naar Nederland. Eerst was het de grote broer waar algemeen Nederlands werd gesproken, het land waar we zo jammerlijk van afgescheiden waren in 1830, het land waar welsprekendheid hoogtij vierde. Later, we schrijven dan tweede helft van de jaren zestig, was Nederland het progressieve voorbeeld voor jonge Vlamingen die zich aan het ontworstelen waren aan het juk van de pastoors en van hun kleinburgerlijke ouders. Amsterdam! Provo's! Zelfs de Nederlandse koningin leek heel wat progressiever dan onze harkerige Boudewijn.

Nederland gidsland deed zich ook gevoelen bij het tot stand komen van paars. Het eerste paarse kabinet-Kok kwam er al in 1994, op een moment dat daar in België alleen nog maar van kon worden gedroomd. En gedroomd werd er, niet het minst in progressieve kringen die zich na decennia van roomse bevoogding wel eens wilden bevrijden van de katholieke knoet. Want de CVP in België was een vanzelfsprekendheid als het op besturen aankwam. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn de christendemocraten één periode van vier jaar niet aan het bewind geweest en dat was in de jaren vijftig. België werd toen bestuurd door een coalitie van liberalen en socialisten. Door ... paars dus, jawel. Alleen heette dat toen nog niet zo.

Al was de CVP in de verkiezingsuitslagen de afgelopen dertig jaar gestaag achteruitgegaan - de ontkerstening was ook in België een onontkoombaar gegeven - toch was een regering zonder de christendemocraten een natte droom voor progressieven, liberalen en socialisten. Zelfs Guy Verhofstadt, die in '88 ruwweg opzij werd gezet door de christendemocraten, kon in zijn stoutste dromen niet geloven dat hij ooit een anti-CVP-coalitie zou kunnen leiden. Zelfs toen in het begin van de jaren negentig zijn kaarten goed leken te liggen (opiniepeilingen!), leek een coalitie met de christendemocraten toch nog altijd meer voor de hand te liggen. Dat hij dan de nummer twee in zo'n regering zou zijn, onder de christendemocratische premier, wilde hij er wel bij nemen. Maar zover kwam het niet. De dioxinecrisis van '99, nauwelijks een paar weken voor de verkiezingen, een crisis die te maken had met voedselvergiftiging doordat vervuilde machineolie in de voedselketen was terechtgekomen, zorgde voor een nog niet eerder vertoonde coalitie waar niemand aan had gedacht.

Vlaams-Waalse verhoudingen

Het duurde niet lang of politieke commentatoren van diverse richtingen hadden het niet alleen over het verdwijnen van de CVP-staat, maar simpelweg over het verdwijnen van de christendemocratie in België. De ontkerstening zou ervoor zorgen dat de ooit zo machtige CVP helemaal van het politieke toneel zou verdwijnen. De kandidaten om de christendemocraten in het centrum op te volgen stonden al klaar: Karel De Gucht van de VLD liet weten dat de Vlaamse liberalen het gat in het centrum wel zouden opvullen en zich zouden ontpoppen als een brede volkspartij. De jaren daarvoor had Guy Verhofstadt als partijleider heel wat christendemocraten en Vlaamse volksnationalisten kunnen losweken uit hun partij en de overstap kunnen doen maken naar de VLD. En ook sp.a-leider Steve Stevaert maakte openingen naar het centrum: hij flirtte met middenstanders en jonge tweeverdieners. De

[p. 4]

sp.a moest niet meer alleen de partij zijn van ‘de armen, de zieken en de miserabelen’. We waren aan het begin van Paars 1, de jaren 2000, 2001, en de euforie was totaal.

In Nederland was de euforie al een poosje weg, maar niets leek te wijzen op een implosie van het politieke bestel. Wim Kok ging weg, maar Ad Melkert stond klaar om de fakkel over te nemen. Bij de christendemocraten was het paniekvoetbal: daar moest een jonge calvinistische professor uit Zeeland de meubelen zien te redden. De rest is geschiedenis.

De verleiding is groot om de heropstanding van de christendemocratie in Nederland over dezelfde kam te scheren als die in Vlaanderen/België. Maar er zijn heel wat verschilpunten. Om die te begrijpen moeten we een paar eigenaardigheden uit het Belgische politieke bestel aangeven. Om te beginnen bestaan er in België al gedurende tientallen jaren geen ‘Belgische’ politieke partijen meer. Er zijn Vlaamse en Franstalige partijen: Vlamingen kunnen alleen stemmen op Vlaamse partijen, Walen alleen op Franstalige. In het beruchte arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde worden lijsten ingediend door zowel de Vlaamse als de Franstalige partijen. Vlamingen en Franstaligen kunnen daar dus stemmen op wie ze willen. In de praktijk betekent dat, dat de Vlaamse partijen zich Vlaams gaan profileren omdat ze toch geen stemmen in Wallonië kunnen winnen. En vice versa. Dat geeft een bepaalde dynamiek aan verkiezingen in België. De CD&V (zoals de CVP sinds een paar jaar heet) had het Vlaamse gat in de markt ontdekt. De partij scherpte haar Vlaamse profiel nog aan door scheep te gaan met de N-VA, het ‘zuivere’ restant van de voormalige Volksunie. Zeer flamingant, maar wel democratisch. Geen Vlaams Blok dus. Yves Leterme gooide daar als Vlaams minister-president een saus ‘goed bestuur’ bovenop, als tegengesteld aan het paarse ‘slecht bestuur’, en alle pionnen waren in stelling gebracht voor een klinkende verkiezingsoverwinning, die er dan ook netjes kwam.

Na de euforie, de ontnuchtering?

Die tactiek van de ooit zo staatsbehoudende christendemocraten is erg riskant. Want vanuit het centrum van de Belgische macht wordt daar met erg veel wantrouwen naar gekeken. Met figuren als Gaston Eyskens, Leo Tindemans en later Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene wisten de staatsbehoudende kringen dat separatistische avonturen in België geen kans hadden. Nu de CD&V met de N-VA scheepgaat, is dat lang niet zo duidelijk meer. Yves Leterme heeft zich met de leeuwenvlag in de hand naar de frontlinies van de Belgische politiek weten te katapulteren. Maar plots merkt hij dat hij onbeschut in het schootsveld van zowat iedereen ligt. Voor de verkiezingen verwachtten de

Yves Leterme (boven) en Jan Peter Balkenende

meeste politieke waarnemers een rooms-rode coalitie. Door de dramatisch slechte score van de socialisten in Noord en Zuid kwamen de liberalen plotseling in beeld om samen met de christendemocraten een oranje-blauwe coalitie op te zetten. Geen makkelijke opdracht, want ‘oranje’ (de christendemocraten dus, ‘rooms’ is wat uit de tijd geraakt) had voor de verkiezingen uit al zijn vuurmonden op de liberalen geschoten, terwijl de socialisten werden ontzien. Bovendien dreigt zijn kartelpartner N-VA voor Leterme nu eerder een last dan een zegen te worden: gas terugnemen op de Vlaamse eisenbundel kan nauwelijks, want dat zou het einde van het kartel kunnen betekenen.

Gevolg: Yves Leterme als formateur heeft erg weinig politieke vrienden om zich heen. Het opstarten van een bezielend oranje-blauw project wordt bijzonder moeilijk. Op zijn best komt er een zakelijk kabinet dat een no-nonsensebeleid gaat voeren, maar waar weinig passie van uitgaat. Dat staat in schril contrast met het paarse politieke project dat, zeker in de beginjaren, erg fris en vernieuwend overkwam.

De christendemocraten in Nederland zijn alweer ruim vijf jaar aan de macht in Nederland. Hun comeback onder leiding van Jan Peter Balkenende lijkt gelukt. Die heeft in zijn opeenvolgende coalities aangetoond dat hij zowel met de Lijst Pim Fortuyn als met de liberalen en de sociaal-democraten van de PvdA overweg kan. De Vlaamse Yves Leterme staat nog maar helemaal aan het begin van zo'n traject. Hij heeft bewezen dat hij een Vlaamse regering kan leiden en een klinkende verkiezingsoverwinning kan behalen. Nu moet hij bewijzen dat hij als federaal premier in de voetsporen kan treden van zijn voorgangers Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene. Om een verkiezingsleuze van deze laatste te parafraseren: de tocht wordt moeilijk en wellicht mist de gids nog enige ervaring. Het is aan Yves Leterme om te bewijzen dat wat hem betreft het beste nog moet komen.