Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 111

[p. 3]

Algemeen
Taalbeleid in Vlaams-Brabant
De visie van gouverneur L. De Witte
Marc Cels

Twee jaar geleden zette de gouverneur van Vlaams-Brabant zijn visie over taalbeleid in zijn ambtsgebied uiteen tijdens de provincieraad. Het is intussen een cursus van 100 bladzijden geworden: Nederlandstalig zijn om meertalig te worden, een transformatie van een strijdzin van August Vermeylen, meer dan honderd jaar geleden. Vlaams-Brabant is een smalle Vlaamse en dus Nederlandstalige rechthoek, waarin het tweetalige gewest Brussel ligt, zeer tegen de zin van een aantal Franstaligen. Het aantal inwoners van Vlaams-Brabant en van Brussel is bij benadering hetzelfde: pakweg een miljoen. Wel ligt in Brussel de werkloosheid behoorlijk hoger dan in Vlaams-Brabant. Een taalkwestie? In Tervuren zette de gouverneur de puntjes nog even op de i voor een geboeid gehoor.

Rond Brussel zijn er in de Vlaamse rand zes gemeenten met een speciaal taalstatuut, de faciliteitengemeenten. Daar mogen de inwoners zich tot de overheid in het Nederlands of in het Frans wenden. Het was bedoeld als overgangsmaatregel, in afwachting van het moment dat de Franstaligen zich aangepast zouden hebben. Weinig Franstaligen hebben dat zo begrepen. Zij passen zich niet aan. Ook in de brede Vlaamse rand, elders in Vlaams-Brabant, doen ze dat niet echt. Vanuit politiekhistorisch standpunt

De administratieve grenzen van de provincie Vlaams-Brabant en haar twee arrondissementen

zien Vlamingen deze onwil als een bedreiging. Gouverneur De Witte stelt heel duidelijk dat het Nederlands in de publieke ruimte en in contact met de overheid een basisdoelstelling is en zal blijven. Wel vraagt hij een even grote aandacht voor een aantal andere talige uitdagingen:

■	de deskundige opvang van nieuwkomers ‘als de sleutel op de deur’ bij de inburgering;
■	Nederlands op de arbeidsmarkt;
■	de opleiding tot meertaligheid: eentaligheid van de provincie en meertaligheid van de bevolking, meertaligheid als troef.

Inburgering en sociale positie

Taal is niet alleen een communicatiemiddel, ze is de expressie van een welbepaalde cultuur. Taal leunt aan bij identiteit. Alhoewel wij een meervoudige identiteit hebben, bijvoorbeeld als werknemer, als levensbeschouwelijk dit of dat, als lid van een of meer clubs, als..., mag die meervoudigheid geen motief zijn om onze Vlaamse identiteit dood te relativeren, zoals het postmoderne individualisme doet. Gemeenschappelijke identiteit is een natuurlijke basis voor persoonlijke inzet. Het is geen tegenstelling, kan geen probleem zijn. Integendeel: gezonde meertaligheid steunt op een goed moedertaalgevoel. De inburgering moet leiden tot het gebruik van de taal van de streek, zodat men betrokken kan zijn bij het gemeenschappelijke leven. Slagen in die inburgering is een hele klus. In Vlaan-

[p. 4]

deren vestigen zich jaarlijks twintigduizend nieuwkomers. In een twintigtal Vlaamse gemeenten rond Brussel komen meer dan elders EU-ambtenaren en mensen met gelijke status wonen. Deze mensen hebben een sociale positie die statistisch sterk verschilt van de nieuwkomers elders in Vlaanderen. De inburgering is in Vlaanderen gericht op mensen met een minder hoge status en met andere mogelijkheden. Vlaams-Brabant heeft, gegeven de eigen problematiek, behoefte aan een eigen infrastructuur, een aparte strategie voor het Huis van het Nederlands en daarmee voor de vijfendertigduizend allochtonen in een actieve leeftijdscategorie. Nu is het aanbod van cursussen nog onvoldoende en leidt de specifieke immigratie in deze streek niet tot een specifiek aanbod van taalverwerving.

Onderzoek van de arbeidsmarkt wijst uit dat in deze regio 40% van de werklozen Franstaligen zijn, terwijl zij hooguit 20% van de bevolking uitmaken. De concentratie is het grootst in de zes faciliteitengemeenten. De werkloosheid ligt hier hoger dan in de andere gemeenten van de Vlaamse rand. De oorzaak van de werkloosheid is duidelijk: onvoldoende kennis van het Nederlands is een zeer zware handicap. Wie de bevolking wijs wil maken dat Frans hier volstaat, laadt een zware verantwoordelijkheid op zich ten aanzien van de sociaal zwakkere groepen. Gelukkig heeft de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) een goed aanbod op taalvlak uitgewerkt. Ook in Brussel speelt die kwestie. De werkloosheid is hier bijna viermaal zo groot als in Vlaams-Brabant. De oorzaak is vaak een gebrekkige taalkennis. De werkloosheid opheffen is werken aan sociale welstand en die weg leidt veelal langs taalkennis.

In de helft van de vacatures in het arrondissement Halle-Vilvoorde (Vlaams-Brabant telt twee arrondissementen: Halle-Vilvoorde en Leuven) wordt de kennis van twee, drie talen vereist, meer dan in het overige Vlaamse land. Een kwart van die vacatures blijft onbeantwoord door van een tekort aan meertaligheid. Meertaligheid opent dus de

Lodewijk De Witte, gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant.

weg naar een leuke baan. Natuurlijk zijn er bijkomende moeilijkheden die opgelost moeten worden en zich niet eens zouden mogen voordoen: wat baat mijn goede Nederlands indien mijn naam vreemd klinkt in de oren van mijn werkgever?

Meertaligheid

Meertaligheid is in gans Vlaanderen een belangrijk doel. In de toekomst zal dit alleen nog maar belangrijker worden, willen we het relatieve voordeel houden dat we nu nog hebben. Volstaat het Engels niet? Op de zesduizend talen op de wereld is het Nederlands zowat de vijfendertigste en de zesde in Europa en behoort daarmee tot de middengroep. Er is inderdaad wereldwijd een verovering van de wereld door het Engels gaande. Dat is duidelijk in de wereld van de ontspanning, van de wetenschap, van de informatie- en communicatietechnologie, van het interne bedrijfsleven. De feitelijke druk om het Engels als voertaal te gebruiken neemt toe. Dat is een duidelijk cultuur-imperialistisch facet. De politieke lijn van de Europese Unie bestaat erin de moedertalen te beschermen en niet één algemene voertaal op te leggen. Het samenkomen van verscheidene vreemde talen is de doelstelling. Voor Vlaanderen als regio en voor het Nederlands als taal is dit ook de beste keuze. De vraag is echter of die doelstelling niet slechts een doctrine blijft, maar ook in daden omgezet moet worden. Het voert ons terug tot belangrijke thema's van de Vlaamse strijd. In Vlaanderen wil men het Nederlands niet voor het Engels inruilen. In Nederland bestaat die neiging meer. Het leidt automatisch tot verarming van het Nederlands als cultuurtaal. Talen dragen waarden en normen in zich, een wereldbeeld, een cultuurpatroon. Indien er maar één patroon zou zijn, zou één taal volstaan. Ook daarom hebben Vlaanderen en de Nederlandse taal baat bij verscheidenheid, en is meertaligheid een groot goed. Engels mag niet de enige taal worden, ook niet in het hoger onderwijs. Meertaligheid beschermt het Nederlands eveneens als wetenschapstaal. De voorgestelde meertaligheid veronderstelt, benevens een moderne, aantrekkelijke techniek van taalverwerving, dat we de schroom afleggen om vreemde talen te spreken.

Terug naar Vlaams-Brabant

De bestuurstaal in Vlaams-Brabant is net als in heel Vlaanderen het Nederlands. Dat is een tegemoetkoming geweest van de Vlamingen aan de Franstalige politici in 1932: de laatsten stonden op de eentaligheid van het Franstalige gebied. In 1962 werd deze keuze bevestigd door een vrij consequent doorgevoerde taalgrensafbakening. Er is dus geen twijfel: elk gebied heeft een eigen bestuurstaal. Dat betekent dat die taalregeling geldt voor de overheid, voor de relatie tussen de burger en de overheid, voor het onderwijs, en voor de relatie tussen werkgever en werknemer.

[p. 5]

Thuis spreek je wat je wil. Dat is grondwettelijk verankerd. De taalwet is echter niet overal weerspiegeld in het taalbeeld. Vijftig jaar geleden was dat natuurlijk nog erger in Leuven, in Tienen. Nu valt taalbeeld, de taalindruk die men krijgt wanneer men in een gemeente rondtoert, in het grootste deel van Vlaams-Brabant samen met de taalwet. In een aantal gemeenten uit de Vlaamse rand rond Brussel is dat niet zo, zeker in de zes faciliteitengemeenten is het niet zo. Sociologisch en demografisch verandert de werkelijkheid echter voortdurend. In Vlaams-Brabant is de migratie vanuit Brussel en vanuit het buitenland groter dan elders in Vlaanderen. Uit onderzoek blijkt dat Franstaligen vaak (meer dan 80%) geen Nederlands spreken in de winkels. In de postkantoren is dat percentage anders, de post is immers een overheidsdienst. Meer dan 80% van de Franstaligen volgt alleen de Franstalige media. In het basisonderwijs gaat de helft van deze kinderen naar school in het Nederlandstalig onderwijs. In het secundair onderwijs wordt dat weer overwegend Frans. Dit complexe gedrag blijft om beleidsinspanningen vragen. Nieuwe institutionele stappen zijn stellig wenselijk. De oprichting van de provincie Vlaams-Brabant was er een van. De splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde is ook nodig, maar volstaat niet. Een dagelijks beleid van inpassing is broodnodig, samen met moderne, uitnodigende technologie. En wij moeten dringend wat doen om de taalnormvervaging in het Nederlands tegen te gaan.

De toespraak van gouverneur De Witte werd in het Tervuurse Koloniënpaleis op gemeend handgeklap onthaald. Tijdens de vraagtijd achteraf kreeg men soms de indruk dat enkele aanwezigen niet voor het evenwichtige betoog van de gouverneur waren gekomen, maar voor hun punt, waarbij het Nederlands naar voorouderlijk gebruik bij bepaalde francofiele medeburgers ‘le flamand’ werd genoemd: voor de ‘beau monde’ bij het ontstaan van België de taal van meiden en knechten. Voor deze lieden moet de taalnormvervaging in Vlaanderen, onder meer gedragen door grote delen van de Vlaamse mediawereld, erg wenselijk overkomen.