Spelen met taal
Poëzie op straat (1)
Marcel Janssens
Enige tijd geleden las ik in een boek van een collegalinguïst dat er tegenwoordig nog zo weinig goede poëzie geschreven wordt en dat we nog de meeste poëzie op straat ontmoeten. Die ongetwijfeld vrij ironische en roekeloze veralgemening raakt mij desondanks, omdat ik al een zekere tijd bezig was met zogenaamde poëzie van de straat te plukken. Met poëzie bedoel ik dan, zoals de collega trouwens, allerlei varianten van vervormingen van staande lexemen en uitdrukkingen die een onverwacht ‘poëtisch’ effect hebben in de ogen en de geest van wie die op straat ontmoet. De eerste aanblik kan nog verrassen, maar we raken vooral door de overal opdagende reclametaal aan die vondsten zo gewend, dat we ze allengs niet meer als ongewoon waarnemen.
De reclametaal verengelst zienderogen, en het is dan ook wel gewenst een beetje Engels te kennen om de knipoogjes van de reclamedichter te herkennen en te appreciëren. En kennis van het Frans is ook wel nodig. Ik heb mijn voorbeelden trouwens niet alleen in Vlaanderen gesprokkeld, maar zelfs ver daarbuiten. Niettemin is de aanwezigheid van die vreemde talen in de werving langs onze straten zo opvallend, dat in die sector allicht nog het meest van al de dreigende verdrukking van het Nederlands merkbaar is. Dat ligt natuurlijk ook aan de aanwezigheid van buitenlandse producten op onze markten, en op onze gevels, en in onze reclamebladen. De meeste voorbeelden komen uit het Engels. Ik leg ze u voor met de vraag of het opportuun is het effect daarvan op het Nederlandse taalgebruik af te wegen. Zou het zinvol zijn even te onderzoeken of de omgangstaal van jongeren in Nederland en Vlaanderen in die richting evolueert?
Een woordspelletje zit in het vraagzinnetje Heeft u een zuivel geweten?, evenals in de zuivele waarheid op een pakje boter. Helemaal buiten de religie ligt dan de lokroep op een Leuvense marktkraam: Komkommer eens kijken! Daar zou Gezelle zalig bij gemonkeld hebben! Hoe dikwijls heeft hij niet met dergelijke grapjes zijn populaire versjes voor de gewone man opgevrolijkt? Luister eens naar het gedichtje Heer Professor, waar een woordgrapje in zit met het gerundium bibendum (er moet gedronken worden), wat een student blijkbaar niet kent:
Gezelle was ongetwijfeld een van de slimste én bedrijvigste taalverhaspelaars die onze letterkunde ooit gekend heeft. Hij zou zich nu, een eeuw na zijn dood, rustig kunnen meten met diegenen die originele reclametaal uitvinden. En hij zou zich daar vast en zeker in jeunen!
Zo wordt de titel van het Liedje Love is in the air ook omgevormd tot Love is in the hair als reclame voor haarlotion. In de Diestsestraat in Leuven bestond sinds jaren de speelgoedwinkel Blauwputois, dus met ois (op z'n Frans) op het eind, maar sinds kort wordt de firmanaam gespeld (en allicht ook uitgesproken) als Blauwputoys, Toys 4 all. Wie in Leuven de Kinepolis op de Bondgenotenlaan binnengaat, passeert bij de ingang onder een groot opschrift, in twee woorden met telkens een hoofdletter: En Trance, wat je kunt uitspreken op z'n Engels als entrance en op z'n Frans als en trance. Ja, een mens raakt wel eens en trance bij het zien van bepaalde films. Bekend is ook wel de banketbakkerij en bar Délifrance, met de leuke verbinding van délice en France. Je hoeft heus geen dichter te zijn om zo'n woordspel uit te vinden, maar leuk uitgevonden is het wel. Veralgemeend en zeker niet meer gepercipieerd als verschrijving van welk nomen ook is ongetwijfeld Minute Maid, evenals de samentrekkingen infotainment en dramedy, wat ik vond als een versmelting van drama en comedy, en mockumentary als samentrekking van mockery en documentary ter aanduiding van een banale tv-soap. Een verwante samenstelling is emocratic (of emocratisch in het Nederlands), wat we meer en meer vinden in verwijzingen naar speeches van politici die het goed uit kunnen leggen. In de politiek en in de media duiken letterwoorden overal op, evenals in zovele samenstellingen met ICT en met e-, zoals in e-government. De Standaard heeft een taalrubriek
Lettermetaal, terwijl een Leuvense schrijversgroep Mengmettaal heet.
Nog meer voorbeelden van poëzie op straat geef ik u in het volgende nummer van Nederlands van Nu.
Auteursrechtelijk beschermd