Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

[p. 43]

Vraag het maar!

Simon Stevin

In de Nassaukapel van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel liep van 17 september tot 30 oktober een tentoonstelling gewijd aan Simon Stevin. De tentoonstelling vond plaats n.a.v. het Nederlandse voorzitterschap van de EU. Bij die gelegenheid verscheen een mooi boek: Simon Stevin 1548-1620. De geboorte van de nieuwe wetenschap (Brepols, 40 euro). Er staat o.m. een belangrijke bijdrage in van Marijke van der Wal: Simon Stevin, taalbeschouwer en taalgebruiker. Maar bij de plechtige opening heb ik me wel geërgerd aan de voortdurend terugkerende Franse uitspraak van Stevin, vooral door Nederlanders, dus als stévain. Alsof Stevin een Franse naam was. P.M., Kortrijk

Inderdaad, de uitgang -in in Stevin is nl. het Middelnederlandse in-suffix, zoals in Middelnederlands Coppin, Colin, Hannin, Heinin, Salin, Stalin, Stasin, Willin, waaruit door verdoffing van de onbetoonde i de familienamen Stevens, Coppens, Coolen, Hannen, Heinen, Saelens, Stalens, Staessens, Willen zijn gegroeid. In haar recente boek Het ontstaan van het ABN heeft Nicoline van der Sijs het natuurlijk ook over Stevin (blz. 311-318). Op blz. 311 schrijft zij: ‘Nederlanders leggen ten onrechte de klemtoon op de laatste lettergreep van zijn naam.’ Zij wijst erop dat zelfs Constantijn Huygens al in 1667 de klemtoon op -in legde; dat blijkt nl. uit het metrum. FD

GSM en SMS

Waarvan zijn gsm en sms de afkortingen? En hoe worden de ervan afgeleide werkwoorden vervoegd? M.B., Komen

GSM betekent ‘Global System for Mobile Communication’. Maar het toestelletje, de mobiele telefoon of het mobieltje, spellen we gsm. De verkleinvorm ervan is gsm'etje. Het werkwoord is gsm'en, ik gsm, ik gsm'de, ik heb ge'gsm'd. SMS betekent ‘short message service’. Maar als aanduiding voor het bericht zelf schrijven we sms. Het verkleinwoord is sms'je. Het werkwoord is sms'en, ik sms, ik sms'te, ik heb ge'sms't. FD

Speculaas

Ik las een reclametekst van Lotus onder de titel ‘Het verschil tussen speculaas en speculoos’. Volgens die fabrikant is de naam speculoos, die Lotus op zijn speculaasverpakking drukt, te verklaren door de verschillende ingrediënten, kruiden en smaak. Ik lees er: ‘Er is ook een verschil in smaak tussen de pittig gekruide bruine speculaas, die vooral in Nederland terug te vinden is, en het verfijnde gekarameliseerde speculoosje van Lotus’. Is het juist wat ik daar lees?

C.C., Antwerpen

Die reclametekst is klinkklare onzin. Natuurlijk smaakt de speculaas van Lotus anders dan Nederlandse speculaas of speculaas van welke andere firma ook. De nieuwjaarswafeltjes die mijn vader volgens oud recept bakte, smaakten ook anders dan de wafels van De Strooper. Het enige Nederlandse woord voor dat soort koekjes is speculaas. De Vlaamse naam speculatie staat er nog dicht bij, zoals ook Duits Spekulatius. Speculoos is gewoon de dialectische, Brussels-Leuvense, uitspraak van speculaas. FD

Kim Gevaert was ‘pas’ zevende

Op de radio (VRT) hoorde ik bovenstaand bericht n.a.v. de Olympische Spelen. Maar dat horen we geregeld in het journaal: X.Y. was pas tiende enz. Is pas hier juist gebruikt? S.T., Turnhout

Nee, want pas is een bijwoord van tijd. Het betekent allereerst ‘juist, net, zopas, zo-even, nog niet lang, nauwelijks’, b.v.: hij is pas vertrokken, het bericht is pas aangekomen, hij is pas klaar. Een zin als ‘Kim Gevaert is pas zevende geworden’ is dus wel goed mogelijk, maar dat betekent dan wel dat het pas gebeurd is.

Verder betekent pas ‘niet later dan’: het is pas acht uur, pas tien jaar na de moord werd de moordenaar gearresteerd; of ‘niet ouder dan’: ze is pas twintig jaar en ze wordt al minister; of ‘niet verder dan’: we zijn pas in Utrecht; of ‘nog maar net’: dat is pas het begin; of ‘niet eerder dan’: hij staat pas om acht uur op, dan pas, nu pas.

De bovenstaande zin had dus moeten luiden: Kim Gevaert was slechts (maar) zevende. Zo is er een verschil tussen: hij is pas twintig en hij is maar twintig geworden.

Het verkeerde gebruik van pas in de titel is een soort hypercorrectie. Vlamingen gebruiken nl. vaak maar als vertaling van het Franse que. Il ne vient que demain wordt dan ‘Hij komt maar morgen’, i.p.v. Hij komt pas morgen. Il ne reviendra qu'en 2007 wordt vertaald als ‘hij zal maar in 2007 terugkomen’ i.p.v. Hij komt pas in 2007 terug. Zo wordt ook in een zin als ‘Kim Gevaert was maar zevende’ maar hypercorrect (maar fout) door ‘pas’ vervangen. FD