Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

[p. 10]

Cultuur
Jaar van de Folklore
Ons land is rijk aan volkscultuur
Pauline Beernink

‘Ik voel mij zeer vereerd om op deze plek het landelijk themajaar van de Folklore te mogen openen. Het is bovendien heel toepasselijk. Zeeland is immers een provincie die bruist van de folklore. Het blijkt bijvoorbeeld uit dit Zeeuwse nationale Folkartfestival, een cultureel evenement van de eerste orde, en ik ben blij dat Zeeland een dergelijk evenement binnen zijn grenzen heeft. Jaarlijks wordt er door heel veel vrijwilligers aan gewerkt om het evenement tot een succes te maken. Ik heb enorme waardering voor hun inzet. Het is fijn dat in dit festival een prominente plaats gereserveerd kan worden voor de opening van het Jaar van de Folklore.’

Tradities zijn weer volop in de mode

Het zijn de eerste woorden uit de toespraak die drs. W.T. van Gelder, commissaris van de Koningin in Zeeland, hield bij de opening van het Jaar van de Folklore in Terneuzen in mei dit jaar.

De redactie op haar beurt greep het Jaar van de Folklore aan om een kijkje te nemen achter de schermen van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur (NCV) van waaruit hard wordt gewerkt om van dit Folklorejaar een succes te maken.

Ineke Strouken is er directeur en met haar ga ik van gedachten wisselen over onderwerpen die zich steeds meer mogen verheugen op belangstelling: tradities, rituelen en geschiedenis. Het doel van het Folklorejaar is om aan zoveel mogelijk mensen te laten zien hoe rijk ons land is aan folklore en volkskunst.

Voorafgaand aan het interview met de directeur van het NCV heb ik geïnformeerd hoe ik met het openbaar vervoer op de plaats van bestemming moet komen. De uitleg is helder en toch is het, en dan bevind ik mij al op een steenworpafstand, nog zoeken geblazen. Vreemd genoeg heeft nog nooit iemand aan wie ik de weg vraag gehoord van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Niet zo verwonderlijk, wanneer men bedenkt dat voornoemd centrum niet een openbare gelegenheid is waar vrij in- en uitgelopen kan worden.

Het NCV is een landelijk instituut voor de cultuur van het dagelijks leven en het immaterieel erfgoed met als doel het zichtbaar en toegankelijk maken van de immateriële cultuur en het ondersteunen van het veld.

Respect

In 1954 gingen het Informatie Centrum Volkscultuur, het Beraad voor Nederlands Volksleven en het Nederlands Volkskundig Genootschap van start. Het idee achter de oprichting, vlak na de Tweede Wereldoorlog, was respect voor elkaars cultuur te krijgen en te behouden. Sinds 1992 vormen deze organisaties het huidige Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Hier wordt door een klein team deskundigen, dat zich verzekerd weet van vele vakbekwame vrijwilligers, gewerkt aan dat toegankelijk maken van de historische achtergronden van alledaagse dingen, tradities en rituelen. Ook worden organisaties op het gebied van volkscultuur, lokale geschiedenis, folklore en volkskunst in hun werk ondersteund.

[p. 11]

Veel belangstelling onder jongeren voor folklore

Het NCV bevindt zich op de tweede verdieping van een hoekpand aan de P.C. Dondersstraat in Utrecht en ondanks het zoeken naar de weg ben ik gelukkig nog op tijd. Nadat ik mij heb gemeld bij de centrale balie op de begane grond, ga ik met de lift naar de tweede verdieping, waar ik keurig word opgewacht door de secretaris die mij ook de weg heeft uitgelegd.

Of ik in afwachting van Ineke Strouken plaats wil nemen in de bibliotheek die een waar eldorado voor de liefhebber van geschiedenis en volkscultuur blijkt te zijn. Jammer dat de boeken niet te leen zijn, ze zijn bestemd voor intern gebruik en als naslagwerk. Ik noteer alvast ijverig een paar titels die me bijzonder aanspreken.

Als Ineke Strouken binnenkomt, duurt het niet lang of we raken in een geanimeerd gesprek over uiteraard volksgebruiken en tradities.

Kletskoppen

Op tafel staan behalve koffie en thee echte Zeeuwse boterbabbelaars en kletskoppen die, zo laat Ineke Strouken weten, nog volgens resp. negentiende- en zeventiende-eeuws recept worden gemaakt.

Leuk om te weten, maar het gaat tijdens dit gesprek toch vooral om de vraag waarom er dit jaar voor folklore is gekozen en waarom de belangstelling voor onze wortels steeds groter lijkt te worden.

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur richt zich op vier sectoren van het immateriële, dus het niet tastbare, erfgoed. ‘Dat zijn volkscultuur, volkskunst, regionale en lokale geschiedenis en folklore. Om de beurt krijgt een van deze sectoren alle aandacht. Zo was het vorig jaar Nationale Verteldag en dit jaar hebben we gekozen voor folklore. Folklore kun je omschrijven als living history, of beter gezegd als levende geschiedenis. Je kunt stellen dat folklore het naspelen van de geschiedenis is. Folklore is daarbij ook nog de snelst groeiende sector van alle vier. Opvallend is dat vooral jonge mensen er steeds meer belangstelling voor krijgen en de geschiedenis ook daadwerkelijk aan den lijve willen voelen. Zeg nu zelf, wie wil er nu niet in de huid van een Viking of een Romein kruipen?’ aldus Ineke Strouken.

Ook over de doelstelling en het waarom is ze duidelijk. Sinds het ontstaan in de naoorlogse jaren is er wat betreft het doel niet erg veel veranderd. ‘We doen dit werk omdat we van mening zijn dat kennis van tradities nodig is in onze multiculturele samenleving. We spelen ook in op een behoefte. De belangstelling voor de geschiedenis van het dagelijks leven neemt toe. De band met het verleden wordt via folklore als het ware levend gemaakt. Mensen zijn steeds meer op zoek naar hun wortels en identiteit, juist in deze zo snel veranderende tijd. De belangstelling voor tradities en rituelen komt omdat het leven er nu heel anders uitziet dan vroeger en men wil weten waar gewoonten en gebruiken vandaan komen. Het is nog nooit zo'n dynamische tijd als nu geweest. Maar juist door die dynamiek, door dat snelle veranderen, wil men nu meer dan ooit een idee krijgen hoe het vroeger in zijn werk ging. Wij helpen daarbij een handje.’

Meedoen

Het Jaar van de Folklore is voor iedereen bestemd en dat kan door het beoefenen van folklore en volkskunst, maar ook door er aandacht aan te besteden. Na het Folkart Festival in Terneuzen, met onder andere een klederdrachtenshow en demonstraties op het gebied van folklore, kwamen alle groepen van de Federatie voor Folkloristische Groepen in Nederland bijeen in het Nederlands Openluchtmuseum.

Het NCV organiseert de evenementen niet zelf.

‘We hebben er voor gekozen om bekendheid te geven aan dingen die gebeuren. We hebben de pers er nadrukkelijk op gewezen en die benadering heeft zijn vruchten afgeworpen’, zegt Ineke Strouken, die stad en land heeft afgereisd om verenigingen warm te maken voor het Folklorejaar.

‘Het is geweldig leuk werk om te doen. Je komt met allerlei mensen en culturen in aanraking. En dat maakt het werk zo boeiend en aantrekkelijk. Maar vergis je niet, we doen ons werk niet voor de gezelligheid, maar puur omdat we vinden dat het nodig is.’

[p. 12]

Evaluatie

Wie nog in de veronderstelling mocht verkeren dat folklore saai en oubollig is en dat het vooral draait om klompendansen, heeft het dus bij het verkeerde eind. Dat is helder geworden na het bezoek aan het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en het gesprek met directeur Ineke Strouken.

Tradities en rituelen zijn volop in de mode en worden dit jaar springlevend gemaakt. Hetzelfde kan gezegd worden van het Oudhollandse snoepgoed. Na afloop van het gesprek krijg ik Zeeuwse boterbabbelaars mee.

Op weg naar huis kan ik het niet laten, ik proef er eentje. Inderdaad, het is de waarachtige smaak van vroeger. Over oude ambachten gesproken!

Over het komende afscheid van het Jaar van de Folklore zegt Ineke Strouken nog: ‘Het is altijd jammer als zo'n jaar



weer voorbij is. Toch is wat dan volgt, in feite nog belangrijker. Dan komt de tijd van de evaluatie. Dan moeten vragen beantwoord worden als: zijn we in ons doel geslaagd? Als dat eenmaal achter de rug is, richten we ons op het thema van volgend jaar.’

Voorlopig is het nog niet zover en kan er nog genoten worden van bijvoorbeeld een optocht waarbij alle reuzen uit Nederland met andere folkloregroepen door de straten van Oisterwijk (Noord-Brabant) trekken. Deze kleurrijke tocht staat gepland voor 18 september.

Het Folklorejaar wordt afgesloten op 22 oktober met een Nationale Volkscultuurdag op Fort Voorburg in Utrecht. Alle deelnemende organisaties presenteren zich op een grote informatiemarkt en de hele dag staat bol van demonstraties en optredens. Op die dag wordt ook het boek ‘Folklore is onvoltooid verleden tijd’ van Paul Sapens en Jan Stads officieel gepresenteerd.

Om met de slotwoorden van de commissaris van de koningin af te sluiten: ‘Ik dank u voor uw aandacht en wens u een prachtig Jaar van de Folklore toe.’

Meer weten? Kijk dan op de webstek van het NCV: www.volkscultuur.nl en/of www.jaarvandefolklore.nl. In de tijdschriften die door het NVC worden uitgegeven - Traditie, Alledaagse Dingen, Volkscultuur en Levend Erfgoed, staan wetenswaardigheden over volkscultuur. Een proefnummer aanvragen kan via [e-mail].

Het woord folklore is een vinding van Engelsman William John Thoms (1803-1885), die als oudheidkundige een naam bedacht voor volkskunde: folk (volk) en lore, Oudengels/fries lare (leren). De studie van oude gebruiken heeft (weer) de volle aandacht; onze gang naar Europa en naar het werelddorp zal daar niet vreemd aan zijn.