Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

[p. 8]

Geschiedenis
Geschiedenis is een paleis waard
Een vaste plek voor het Huis van de Vaderlandse Geschiedenis
Rob van der Hilst & Ralph de Vries

FOTO: Mark Ruijsendaal

Met het overlijden van prins Bernhard op 1 december 2004 is de discussie geopend over de toekomst van paleis Soestdijk. De prins was immers de laatste bewoner van het welhaast bekendste Nederlandse paleis. Overige leden van zijn familie, die formeel tot het Koninklijk Huis behoren, wonen en werken immers in andere paleizen en woonhuizen elders in Nederland. De vraag die hierbij speelt is: welke functie kan het ‘lege’ paleis Soestdijk krijgen opdat, op de korte en middellange termijn, leegstand en daardoor verval voorkomen worde.

Het paleis, dat eind jaren 1930 gerestaureerd werd - een geschenk van het Nederlandse volk aan het toen jonge prinselijke paar Juliana en Bernhard - was de plek waar decennialang het populaire Koninginnedagdefilé op 30 april plaatsvond.

Het historische gebouw verdient een beter lot dan dat een anti-kraakwacht erover waakt totdat de rijksgebouwendienst een beslissing heeft genomen over een nieuwe bestemming. De geschiedenis van het paleis biedt hiervoor een belangrijk en vooral reëel aanknopingspunt voor het bepalen van die nieuwe en hopelijk definitieve bestemming.

Paleis Soestdijk kent een zeer rijk verleden. Dat begint in 1650 wanneer de toenmalige burgemeester van Amsterdam het als buitenplaats laat bouwen, ‘Hofstede aen Zoestdijck’ genaamd. Stadhouder-koning Willem III koopt het pand in 1674 en laat het in vier jaar tijd tot een jachtslot verbouwen, vooral voor representatieve staatszaken. Of anders gezegd: voor grote jachtpartijen met veel ceremonieel om daarmee goed naar voren te komen bij buitenlandse ambassadeurs en hoge gasten.

Na de beroemde Slag bij Waterloo - die de definitieve ondergang bezegelde van de Franse keizer Napoleon - krijgt prins Willem, de oudste zoon van koning Willem I en koningin Wilhelmina en zuster van de koning van Pruisen, het paleis aangeboden als dank van het Nederlandse volk. Hij woont er met zijn vrouw, de Russische grootvorstin Anna Paulowna, die na het overlijden van haar man op het paleis blijft wonen tot aan haar dood in 1865. Daarna wordt Soestdijk tot 1879 bewoond door Prins Hendrik de Zeevaarder, een roemruchte jongere broer van Koning Willem III.

[p. 9]

In de vorige eeuw werd paleis Soestdijk als zomerresidentie gebruikt door koningin-moeder Emma, de overgrootmoeder van onze huidige vorstin. Vanaf hun huwelijk in 1937 hebben prinses (later koningin) Juliana en prins Bernhard het paleis als woning betrokken en er tot hun overlijden in 2004 gewoond.

Huis van de Vaderlandse Geschiedenis

Sinds 1971 is paleis Soestdijk in het bezit gekomen van de Staat der Nederlanden en is het dus van ‘alle Nederlanders’. Het is daarom niet vreemd om bij een nieuwe bestemming zowel de historische waarde van het paleis als een publieke functie in ogenschouw te nemen.

Een combinatie van beide biedt perspectief en wel aan het vestigen in het gebouw van het Huis van de Vaderlandse Geschiedenis.

Hoewel veel musea in Nederland wel iets aan de eigen vaderlandse geschiedenis doen, ontbeert Nederland feitelijk een nationaal museum dat geheel en al gewijd is aan de vraag wie wij als Nederlanders zijn en hoe dat zo gekomen is.

Er bestaat wel een museum dat de dynastieke geschiedenis van het regerende vorstenhuis Oranje-Nassau tot onderwerp heeft, het (voormalige) paleis Het Loo bij Apeldoorn. Maar er is in heel Nederland geen plek te bekennen waar de geschiedenis van het hele land en zijn bewoners op samenhangende wijze wordt gepresenteerd: vanaf de tijd dat Nederland onderdeel was van het Romeinse keizerrijk tot op heden.

Het Huis van de Vaderlandse Geschiedenis moet echter geen standaardmuseum worden, waarin de bezoeker slechts langs de chronologie van de ontstaansgeschiedenis van Nederland kan wandelen. De kerntaak van het nieuwe Huis is echter wel het tonen van ‘spullen’ van significante personen en gebeurtenissen die Nederland maakten en maken tot wat het nu is.

Het is zeker qua aanvang niet dringend noodzakelijk om daarvoor een grootschalige eigen collectie te hebben. Wat dit betreft zou eerder gekeken kunnen worden naar de formule die bijvoorbeeld door de zogeheten Kunsthal in Rotterdam wordt toegepast. Op basis van concrete thema's worden daar werken uit andere musea samengebracht die vaak leiden tot spraakmakende tentoonstellingen, niet zelden met internationale uitstraling. Deze manier van programmeren waarborgt vooral en voor alles een dynamische insteek.

Het programma van het Huis is echter breder: wij denken hierbij, naast het houden van tentoonstellingen, aan symposia, congressen, concerten, muziektheater- en theatervoorstellingen, publicaties enzovoort, waarvan de thema's met een historische gebeurtenis, persoon, jaartal of met een dringende actualiteit verbonden kunnen worden.

Aangezien Nederland

a)	als vanouds een samenleving is met een heterogene cultuur (zo zijn de officiële landstalen het Nederlands én het Fries);
b)	koloniën heeft gehad in vrijwel alle werelddelen (die hier thans veel positiever tegenover staan dan de Nederlanders zelf);
c)	sinds de Tweede Wereldoorlog te maken kreeg met grote instroom van ingezetenen uit gebieden die in cultureel opzicht niet direct met de Nederlandse cultuur verwant zijn (met name uit Noord-Afrika en Klein-Azië); en
d)	economische successen heeft weten te behalen op grond van een sterke internationale gerichtheid,

tekenen zich ook hierin sterke programmatische themalijnen af, die in hun praktische uitwerking eveneens ‘voor elk wat wils’ dienen te zijn. Ook de tuin rond het paleis kan integraal onderdeel uitmaken van de museale functie, bijvoorbeeld door middel van een beeldengalerij.

Meerwaarde

De meerwaarde van het Huis voor Nederland zit, in het algemeen, in het realiseren van een echt publieke functie voor paleis Soestdijk. Daarnaast kan het Huis een interessante bijdrage aan het historische bewustzijn leveren, iets waaraan in de laatste periode in Nederland steeds meer behoefte is. Met zijn veranderde samenleving en met het voortschrijdende Europese eenwordingsproces is het goed om ontwikkelingen in het eigen land in een historische context te kunnen plaatsen, om zodoende begrip voor en greep op de eigen tijd te krijgen.

Voor de provincie Utrecht betekent de vestiging van het Huis van de Vaderlandse Geschiedenis in het paleis een buitengewoon waardevolle culturele toevoeging. Bovendien krijgen de provincie en de gemeente Baarn er met het museumpaleis een nationale en internationale toeristische trekker van formaat bij.

Maar het Huis van de Vaderlandse Geschiedenis in paleis Soestdijk betekent voor ons allemaal en voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de Lage Landen aan de Noordzee, een centrale plek om de oorsprong van Nederland en van de Nederlanders terug te vinden, zo niet te ontdekken.

Vorstelijke geschiedenis in steen wordt vaderlandse geschiedenis in een koninklijk paleis. Een héél aantrekkelijk vooruitzicht.