Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

[p. 38]

Schrijft Knack Belgisch? (19)
Siegfried Theissen

1.	Gebeurlijk i.p.v. mogelijk, eventueel

‘Welnu: de kunstenaars die blijk geven van een fascinatie voor de drie-eenheid seks, dood en geweld, en zich daarbij gebeurlijk van nazistische symbolen bedienen...’ (Knack, 15-12-1999)

Volgens de Grote Van Dale (GVD) en Kramers is dit Belgisch-Nederlands. De GVD beschouwt het als niet algemeen. De Van Dale Groot Woordenboek Hedendaags Nederlands (HVD) heeft het niet opgenomen. In de drie Knack-corpora kwam het 19, 19 en 1 keer voor: ca. 4, 6 en minder dan 1 keer per jaargang. In Knack-2000 ben ik het helemaal niet meer tegengekomen. Gebeurlijk wordt dus de laatste twee jaar steeds minder gebruikt.

2.	1) In een oude gewoonte hervallen i.p.v. in een oude gewoonte terugvallen, weer vervallen in een oude gewoonte; 2) Hervallen i.p.v. opnieuw ernstig ziek worden

‘Het is een grote bekommernis voor hen dat die dader nooit meer zal hervallen.’ (Knack, 21-04-1999)

‘De patiënten genezen snel maar hervallen vaak even gauw.’ (Knack, 10-05-2000)

GVD is het enige van de drie geraadpleegde verklarende woordenboeken dat deze Belgische leenvertaling (Fr. retomber) vermeldt. In de drie Knack-corpora kwam hervallen vooral in betekenis 1 voor: 32, 19 en 10 keer: ca. 6, 6 en 5 keer per jaargang. In betekenis 2 waren er slechts 2, 3 en 6 voorbeelden, wat op een lichte stijging lijkt te wijzen.

3.	Werkongeval i.p.v. bedrijfsongeval, arbeidsongeval

‘... het risico op verkeers- en werkongevallen neemt toe.’ (Knack, 01-03-2000)

Slechts de GVD vermeldt dit Belgisch-Nederlands. Het overzichtstabelletje laat zien dat werkongeval heel zelden voorkomt en dat arbeidsongeval van de twee AN-vormen het gewone woord is:

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
werkongeval	2 (5%)	3 (11%)	1 (7%)
bedrijfsongeval	5 (12%)	0 (0%)	1 (7%)
arbeidsongeval	35 (83%)	24 (89%)	12 (86%)

4.	In alle geval i.p.v. in elk geval

‘In alle geval bleek al gauw dat het Russische leger... in alle opzichten ouderwets was.’ (Knack, 20-12-1995)

Het Woordenboek voor correct taalgebruik beschouwt dit als Belgisch-Nederlands. Behalve Kramers, die het als omschrijving van in allen gevalle geeft, hebben de andere woordenboeken het niet opgenomen. Uit het overzichtstabelletje blijkt dat in alle geval de laatste tien jaar terrein verloren heeft en nu nog maar in 6% van de gevallen voorkomt. Nadat in elk geval eerst gebruikelijker was, komen we de twee AN-vormen nu bijna even vaak tegen. In ieder geval is in alle geval Belgisch Nederlands: in het NRC-corpus (1993-1994) heb ik geen enkel voorbeeld ervan gevonden.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
in alle geval	142 (12%)	53 (7%)	29 (6%)
in elk geval	593 (50%)	434 (57%)	260 (54%)
in ieder geval	450 (38%)	276 (36%)	195 (60%)

5.	Een slag onder de arm houden i.p.v. een slag om de arm houden

‘Maar dan nog hielden de Navo-partners een slag onder de arm.’ (Knack, 19-01-1994)

Slechts het Woordenboek voor correct taalgebruik vermeldt deze Belgische variant, die in het eerste Knack-corpus (de andere twee laten geen onderzoek toe van dergelijke woordgroepen) slechts 2 keer voorkwam, naast 7 keer de correcte vorm met om.

6.	Reconversie i.p.v. herstructurering, omschakeling van bedrijven of industrietakken

‘Terwijl Vlaanderen het geld grotendeels in de reconversie van de Limburgse steenkolenmijnen investeerde.’ (Knack, 22-11-2000)

Alle drie de geraadpleegde woordenboeken beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt eraan toe dat het ‘niet algemeen’ gebruikelijk is. In de drie Knack-corpora waren er 2, 37 en 22 voorbeelden: minder dan 1, ca. 12 en 11 keer per jaargang. Sinds een vijftal jaren komt reconversie dus vaker voor dan aan het begin van de jaren negentig. Globaal gezien is het niet erg gebruikelijk, maar je kunt niet zeggen dat het op de terugtocht is.

[p. 39]

7.	Faling i.p.v. faillissement

‘De helft van dat bedrag moet bovendien worden aangewend om de kosten van de faling te betalen.’ (Knack, 21-01-1998)

De drie woordenboeken beschouwen faling als Belgisch-Nederlands. De Hedendaagse Van Dale vermeldt het echter alleen maar in de algemene betekenis van ‘mislukking’, die niet in de GVD of in Kramers staat. Volgens de GVD is faling ‘faillissement’ niet algemeen gebruikelijk. Het overzichtstabelletje laat de volgende verhoudingen zien:

Vijf jaar geleden kwam faling hoogstens in 8% van de gevallen voor; in de laatste twee jaar is dit nog maar 3%.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
faling	14 (7%)	9 (8%)	2 (3%)
faillisement	186 (93%)	99 (92%)	62 (97%)

8.	Hernieuwbaar i.p.v. 1) vernieuwbaar 2) verlengbaar

‘... onderzoek naar hernieuwbare energiebronnen’ (Knack, 27-09-2000)

‘De 44 leden zetelen gedurende een (eenmalig hernieuwbare) termijn van vier jaar.’ (Knack, 02-06-1999)

De GVD beschouwt deze leenvertaling (Fr. renouvelable) in de twee betekenissen als niet algemeen Belgisch-Nederlands. De HVD vermeldt slechts betekenis 2. Ook hij keurt ze af. Kramers heeft geen van beide opgenomen. In de drie Knack-corpora kwam hernieuwbaar in de betekenis ‘vernieuwbaar’ 3, 4 en 5 keer voor en in de betekenis ‘verlengbaar’ 8, 4 en 3 keer. Als je rekening houdt met het verschil in omvang van de drie corpora (5, 3 en 2 jaar), dan constateer je dat het gebruik van dit Belgische woord in betekenis 1 toegenomen is en in betekenis 2 stabiel gebleven is. Maar de cijfers wijzen erop dat het maar heel sporadisch voorkomt. Eigenaardig genoeg ben ik ook twee voorbeelden van betekenis 1 en één voorbeeld van betekenis 2 in het NRC-corpus tegengekomen. Dit ‘Belgische woord’ schijnt dus toch sporadisch in het Noorden voor te komen.

‘... de recente vondst van fossiele (en dus niet hernieuwbare) brakwater reserves onder de Negev...’ (10-02-1994)

‘... een stuk land... voor een hernieuwbare periode van 25 jaar te verpachten...’ (19-10-1994)

9.	Universitair i.p.v. academicus

‘... een verhoging van de studietoelage voor universitairen en hogeschoolstudenten’ (Knack, 27-09-2000)

In de standaardtaal kun je universitair alleen maar als adjectief (universitair diploma) of als bijwoord gebruiken (universitair geschoold). Als substantief gebruikt is het volgens de GVD en Kramers Belgisch-Nederlands. De HVD vermeldt dit niet. Uit het overzichtstabelletje blijkt een spectaculaire toename in het gebruik van het AN-woord:

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
universitair	63 (41%)	21 (18%)	6 (7%)
academicus	91 (59%)	94 (82%)	74 (93%)

10.	Doctoreren i.p.v. promoveren

‘... iemand die doctoreerde over de symboliek van de straatnamen in zijn oeuvre...’ (Knack, 13-12-2000)

Kramers en de Hedendaagse Van Dale maken er geen bezwaar tegen, maar de GVD beschouwt het als Belgisch-Nederlands. Uit het overzichtstabelletje blijkt dat doctoreren de laatste tien jaar zoveel terrein verloren heeft dat het nu minder vaak voorkomt dan het AN-woord promoveren. Omdat twee van de drie woordenboeken er geen bezwaar tegen maken, heb ik doctoreren ook in het NRC-corpus (1993-1994) opgespoord. Er was maar één enkel voorbeeld:

‘Hij doctoreerde in creative writing aan de University of Denver.’ (16-11-1993)

Het is dus in het Noorden zeker niet het gewone woord.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
doctoreren	34 (71%)	17 (63%)	7 (41%)
promoveren	14 (29%)	10 (37%)	10 (59%)