Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 38]

Schrijft Knack Belgisch? (18)
Siegfried Theissen

1. Publiciteit i.p.v. reclame

‘Zelfs voor betaalde publiciteit was er voor de oppositie geen ruimte.’ (Knack, 26-04-2000)

Het Woordenboek voor correct taalgebruik beschouwt dit als Belgisch-Nederlands. Van Dale Groot Woordenboek Hedendaags Nederlands (HVD) heeft alleen maar de AN-betekenissen opgenomen: ‘publiciteit aan iets geven’ en ‘in de publiciteit staan’. Daarnaast vermelden Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal (GVD) en Kramers ook nog ‘het reclame-maken’. Dat is niet hetzelfde als reclame, maar komt toch dicht in de buurt. In ieder geval reppen ze niet van een Belgische vorm.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)	NRC ('93-'94)
publiciteit	57 (15%)	119 (32%)	50 (26%)	8 (1,5%)
reclame	308 (85%)	242 (68%)	141 (74%)	>600 (98,5%)

Zoals we al vaak gezien hebben, heeft het Belgische woord in de tweede periode terrein gewonnen en de laatste twee jaar dan weer verloren. Nu komt het nog maar in één kwart van de gevallen voor. Uit de cijfers voor NRC blijkt dat publiciteit (reclame) in het Noorden niet helemaal onbekend is, maar dat het toch slechts heel sporadisch gebruikt wordt.

2. Verbruiker i.p.v. consument

‘Bedrijven zijn niet bang om de verbruiker veel informatie te verschaffen.’ (Knack, 26-04-2000)

De HVD beschouwt dit als Belgisch-Nederlands, maar volgens de GVD is verbruiker synoniem met consument. Kramers geeft als definitie van verbruiker: ‘iemand die iets verbruikt’. Vooral de laatste twee jaar heeft verbruiker heel wat terrein verloren. Het komt nu nog maar in één op de twintig gevallen voor.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
verbruiker	72 (14%)	46 (13%)	15 (5%)
consument	425 (86%)	301 (87%)	266 (95%)

Kijken we echter naar de samenstellingen met beide woorden, dan ziet de situatie er anders uit:

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
verbruikers-	22 (13%)	22 (46%)	16 (39%)
consumenten-	150 (87%)	26 (54%)	25 (61%)

Na een spectaculaire toename van samenstellingen met verbruikers- is er de laatste twee jaar een daling geweest, maar je vindt ze ook nu nog in bijna 40% van de gevallen. De frequentste met verbruikers- waren: -organisaties en -verenigingen. De frequentste met consumenten-: -krediet, -macht, -organisaties, -verenigingen en -vertrouwen. Aangezien de GVD geen bezwaar maakt tegen verbruiker, heb ik ook het NRC-corpus onderzocht: op meer dan 2000 voorbeelden met consument of met samenstellingen daarmee waren er slechts 17 van verbruiker en 3 van samenstellingen daarmee, nl. -raad, -strategie en -tactiek, d.i. in totaal 1% van de gevallen, dus niet echt ingeburgerd, die verbruiker in het Noorden.

3. Bestemmeling i.p.v. geadresseerde; degene voor wie iets bestemd is

‘Want doorgaans verwacht de bestemmeling dat de boodschap in tekstvorm aankomt.’ (Knack, 01-03-2000)

De GVD en Kramers beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. De HVD heeft het niet opgenomen. Uit het overzichtstabelletje blijkt duidelijk dat bestemmeling de laatste jaren terrein verloren heeft, maar het komt in Knack toch nog iets vaker voor dan het AN-woord.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
bestemmeling	28 (80%)	12 (60%)	4 (57%)
geadresseerde	7 (20%)	8 (40%)	3 (43%)

4. Fruitsap i.p.v. vruchtensap

‘... bij voorkeur zuiver water of verdunde thee met wat fruitsap ...’ (Knack, 29-09-1999)

Volgens alle drie de geraadpleegde woordenboeken is dit Belgisch-Nederlands. Uit het overzichtstabelletje blijkt dat het in de drie perioden gebruikelijker is dan het AN-woord.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
fruitsap	17 (71%)	8 (57%)	5 (71%)
vruchtensap	7 (29%)	6 (43%)	2 (29%)

5. Drinkbaar water i.p.v. drinkwater

‘... dertig jaar geleden had slechts 13 procent van de bevolking in de armere landen drinkbaar water.’ (Knack, 26-07-2000)

[p. 39]

Noch de GVD, noch de HVD, noch Kramers hebben drinkbaar water opgenomen, dat alleen maar door het Woordenboek voor correct taalgebruik als Belgisch-Nederlands gallicisme (Fr. eau potable) gesignaleerd wordt. Je kunt dus wel zeggen ‘Dat water is drinkbaar’ maar niet ‘drinkbaar water’, daarvoor hebben we namelijk al een samenstelling: drinkwater. Het overzichtstabelletje laat zien dat de Belgische vorm nog steeds in ca. 20% van de gevallen voorkomt.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
drinkbaar water	14 (17%)	8 (20%)	7 (21%)
drinkwater	70 (83%)	33 (80%)	27 (79%)

6. Kalmeermiddel i.p.v. kalmeringsmiddel

‘Ook kalmeermiddelen of een dwangbuis zijn uit den boze.’ (Knack, 27-01-1999)

Slechts het Woordenboek voor correct taalgebruik vermeldt het als Belgisch-Nederlands. De drie verklarende woordenboeken hebben het niet opgenomen. Uit het tabelletje blijkt dat de AN-variant pas de laatste twee jaar spectaculair terrein gewonnen heeft en nu waarschijnlijk al vaker gebruikt wordt dan de Belgische vorm.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
kalmeermiddel	19 (86%)	17 (94%)	2 (40%)
kalmeringsmiddel	3 (14%)	1 (6%)	3 (60%)

7. Sluikstorten i.p.v. clandestien storten

‘Detiège wil met de camera's het sluikstorten tegengaan.’ (Knack, 03-02-1999)

De HVD maakt er eigenaardig genoeg geen bezwaar tegen, maar de GVD en Kramers beschouwen het als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt eraan toe dat het ‘niet algemeen’ is.

In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 4, 4 en 7 keer voor, d.i. minder dan twee keer per jaargang. Het is dus inderdaad ‘niet algemeen’, maar clandestien storten is het ook niet, want daar heb ik geen enkel voorbeeld van gevonden. Overigens is sluikstorten, ondanks de goedkeuring van de HVD, wel degelijk Belgisch-Nederlands: in het NRC-corpus (1993-1994) ben ik het geen enkele keer tegengekomen.

8. Mazout i.p.v. stookolie

‘Dat kan niet, zegt de directeur, we stoken met mazout.’ (Knack, 08-03-2000)

De GVD en Kramers beschouwen mazout als Belgisch-Nederlands. De GVD beperkt het gebruik ervan tot de spreektaal. De HVD heeft het zelfs niet opgenomen. In de drie Knack-corpora heb ik slechts het bovenstaande voorbeeld gevonden, naast een dertigtal keren stookolie. Mazout schijnt dus inderdaad, tenminste wat Knack betreft, alleen maar in de spreektaal voor te komen.

9. Opgeld maken i.p.v. opgeld doen, opgang maken...

‘Het doet denken aan de idee, die enkele jaren geleden opgeld maakte, om ...’ (Knack, 08-07-1998)

Slechts het Woordenboek voor correct taalgebruik signaleert deze Belgisch-Nederlandse contaminatie van opgeld doen en opgang maken. Uit de vergelijking van de twee varianten met opgeld blijkt dat de Belgische vorm vooral de laatste twee jaar heel wat terrein verloren heeft en dat de AN-vorm nu zelfs gebruikelijker is.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
opgeld maken	29 (83%)	12 (75%)	4 (44%)
opgeld doen	6 (17%)	4 (26%)	5 (56%)

10. Patronaal i.p.v. werkgevers-

‘... dat alle aandacht naar een verlaging van de persoonsbelasting en de patronale lasten moet gaan.’ (Knack, 04-10-2000)

Volgens GVD en Kramers is dit Belgisch-Nederlands. De GVD beschouwt het als ‘niet algemeen’. De HVD heeft het niet opgenomen. In de drie Knack-corpora kwam patronaal in zijn Belgische betekenis respectievelijk 84, 22 en 13 keer voor, d.i. ca. 17, 7 en 7 keer per jaargang. Sinds een vijftal jaren ziet het er dus naar uit dat het Belgische woord steeds minder gebruikt wordt.

11. Responsabilisering i.p.v. stimulering van de eigen verantwoordelijkheid

‘... omdat ik sterk geloof in de responsabilisering van de overheidsdiensten.’ (Knack, 20-09-2000)

De GVD en de HVD beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. Kramers, die anders tal van Belgische woorden vermeldt, heeft dit niet opgenomen. In de drie Knack-corpora heb ik 48, 17 en 10 voorbeelden gevonden: ca. 10, 6 en 5 keer per jaargang. Responsabilisering komt dus steeds minder vaak voor.