Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 21]

Feminiene waarden in bedrijf en wetenschap
Een leerzame middag voor iedereen
Els Ruijsendaal

Op 16 oktober verzamelden zich vele belangstellenden in het Limburgs Universitair Centrum te Diepenbeek om een manifestatie van de ANV-afdeling der beide Limburgen mee te maken: een lezing en een forum over Feminiene waarden. Tja, zijn die er nog? En zijn er nog mensen die zich daar druk over maken? Blijkbaar wel.

In de eerste plaats al de inleider van de middag, de heer Willy Leenders, ingenieur en organisatiepsycholoog. En zijn verhaal, over feminiene waarden, hoewel technisch van aard als ik dat zo mag zeggen, maakte ondanks reserves het nodige los. Want laten we eerlijk zijn, we ondersteunen een maatschappij, een bedrijfsvoering, wetenschappelijke waarden, waarvan we veelal zeker zijn dat de wereld als mensengemeenschap daar niet beter van wordt, waarin we ons als mens niet kwijt kunnen en ervoor zorgen dat anderen dat ook niet kunnen. Maar als de wereld eenmaal zo ingericht is, vereist het moed om aan een bestaande orde iets te verschikken. En als het er te eenvoudig uitziet, kan het niet goed zijn als vernieuwing, en als het te moeilijk is, dan is er de gelegenheid niet voor. Maar de tijd lijkt toch rijp voor verandering.

Einde van het strijdmodel?

Het ging deze middag om begrippen als affectief charisma, harmonie, solidariteit, intuitieve waarneming, ervaringsleren, invoelvermogen, geduld, betrokkenheid en, uitsmijter, paradoxale logica. Deze vrouwelijke waarden zouden hun plaats terug moeten krijgen in de maatschappij.

Een nieuwe kerk? Voor wie de laatste decennia heeft gezien hoe de vrouwelijke impuls ontkend of vermannelijkt is, de mannelijke verhard, hoe er een crisis heerst in de maatschappij als het gaat om leiding in politiek of bedrijf, maatschappelijke omgang, de onbeperkte groei van mannelijke waarden, heeft Leenders vooralsnog recht van spreken. En geruststellend is dat hij vooraf waarschuwt dat de tegenkrachten niet zozeer moeten worden gezocht in de ontkenning van de bestaande waarden, zoals anti-autoritaire stijl, in het tegendeel dus - want dan kom je ook niet verder - maar in de richting van een alternatief van de feminiene waarden.

Om in het bedrijfsleven te blijven: een bedrijfsleider zoekt het niet in de polemiek, maar streeft naar een synthese tussen luisteren en dialoog. Zo'n leider m/v is een katalysator

Inleider Willy Leenders

Gespreksleider Jos Wilmots

en animator van de dynamische krachten, is tolerant, maar wel iemand met overtuiging.

Ondernemingsleiders volgen nu, net als voetballers overigens, de modellen van het leger. Concurrentie is oorlog, de concurrenten zijn vijanden, de markt is het strijdgebied en agressiviteit is in deze jungle de wijze van overleven. Winst wordt bevochten en verlies wordt geleden. De mensen worden in een mannelijke structuur gezet om in dit strijdmodel hun positie in te nemen. De vraag die Leenders stelt, is of dit model nu eigenlijk nog langer succes kan hebben. De rafels raken zichtbaar: medewerkers haken af na de zoveelste reorganisatie, de bedrijven reageren in te vaste reflexen op nieuwe ontwikkelingen als mondialisering en informatisering, en houden geen adem meer over voor duurzame ontwikkeling.

Het strijdmodel is moeilijk af te zweren: de tijd werkt op korte termijn ook tegen. Zaken autoritair doordrukken gaat nu eenmaal sneller dan mensen met geduld overtuigen. En we werken in dit informaticatijdperk steeds sneller en gunnen ons dus geen middellange of lange termijn in de ontwikkeling naar het gewenste doel. We willen de resultaten van ons werken zelf zien en meemaken.

In de wetenschap overheerst de mannelijke kijk in de vorm van wetenschappelijke methode en beschrijving. De wetenschappelijke waarheid wil echter een wereld beschrijven zonder contradictie, zonder dubbelzinnigheid, zonder complexiteit. En iedereen die even meeloopt in het leven, weet

[p. 22]

dat de dingen niet eenduidig zijn, dat de rede alleen het niet redt en ook nooit het hele gelijk zal hebben. Dat zal het gevoel ook niet hebben, maar hier past, als in alle andere vraagstukken, de gang van de zekerheid van de rede naar de waarschijnlijkheid van intuïtie en instinct. De traditionele logica moet plaats maken voor een ‘wazige logica’. Die term wilde er wel in en werd nog vele malen gedebiteerd.

Het forum

Gespreksleider prof. Jos Wilmots maakte zich inmiddels op voor het forum dat op Leenders' ponering van een feminien model zou volgen.

Achter de tafel hadden plaatsgenomen Peter Fransman (directeur van de Academie voor Beeldende Kunsten te Maastricht), Mieke Vanhaegendoren, vice-rector van het LUC), Yvonne Winants (docent vrouwenstudies) en Geert Leroy (voormalig personeelsdirecteur).

Op Wilmots' uitnodiging maakten de forumleden een begin. Yvonne Winants zag de feminiene stijl niet zo gauw geaccepteerd en ook Geert Leroy vreesde dat de mooie en ook zichtbare stappen naar vrouwelijke waarden schijnveranderingen zouden blijken te zijn. Invloed en macht blijven immers de drijfveer.

Peter Fransman vroeg zich af hoe het humanisme over al die genoemde zaken dacht en zou het goed vinden om in breed verband met elkaar te verkeren.

Mieke Van Haegendoren sprak vanuit haar ervaring op de universiteit: macht is inderdaad allesbepalend. Toch is er een aantal gebieden aan te wijzen waarin verandering is waar te nemen:

1.	De relatie prof-student is sterk veranderd in de richting van het feminiene, denk aan de evaluatie van de docent door de student: er is overleg en interactie.
2.	Door de kenniseconomie hebben wij meer te maken met hoog opgeleiden in ons arbeidsbestel. Het militaire model spreekt dergelijke mensen niet meer aan.
3.	Steeds meer vrouwen gaan buitenshuis werken en dat werkt ook door in het arbeidsbestel. De organisatie van ondernemingen verandert mede daardoor.
4.	De algemene cultuur verandert door allerlei oorzaken.

Reacties uit het publiek bleven niet uit. Was de term feminiene waarden toch niet te veel aan vrouwen gebonden? Vanuit het onderwijs werd andermaal naar voren gebracht dat de lange termijn van het leren telkens werd onderbroken door de korte termijn van nieuwe schooldirecties en overheidscirculaires. Chaos is het gevolg, hoewel we anderzijds chaos ook nodig hebben op tot nieuwe waarden te komen. Leenders wijst op het vermogen van kunstenaars, die orde als een van de oneindig vele vormen van wanorde beschouwen en daarom zinnig omgaan met tijden van verwarring, zoals deze tijd zo ruim te bieden heeft. Van hen kunnen we leren daarin een nieuwe weg te zien en te vinden.

Vele zaken kwamen nog ter sprake: de angst dat de zorgvuldige opbouw van nieuwe structuren verstoord zal worden door andere culturen; de hard-zachtrelatie in de gezondheidszorg, de ongewenste indringing van het bedrijfsleven in het onderwijs.

Wilmots wendde zich ermee tot de (in)leider van deze middag, die eindigde met de geruststellende woorden: ‘Het Romeinse rijk stortte in, er was de Renaissance, de Franse revolutie, de instorting van het communisme. Waarom zouden de feminiene waarden ook niet doorbreken met een crash? Ik verzeker het u, het zal gebeuren, ondanks de mannen.’

Vervolg

En zo kon het publiek getroost voort.

De afdeling der Beide Limburgen heeft eer ingelegd met een moedige discussie als deze. Is het wellicht niet zaak verbindingen te leggen met de opkomende debatten over het ‘culturele tekort van Europa’, over ‘Europa in balans’ en verwante invalshoeken, zoals het door Fransman genoemde humanisme? Dat zal kunnen, want in deBuren zal in het voorjaar 2005 in Brussel een symposium in die richting worden opgezet, aangestuurd door het ANV.

Maar laat ik niet te vermoeiend eindigen: het bestuur van de afdeling der Beide Limburgen heeft even rust verdiend na deze krachttoer, die heel inspirerend op de bezoekers heeft gewerkt en voor andere afdelingen een aanmoediging is om juist in deze tijd pal te staan voor de zoektocht naar een betere cultuur. Welnu, de aanzet daartoe is te vinden in Limburg.