Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 19]

Raoul De Keyser
Ariane E. Pikaar

Raoul De Keyser is een internationaal bekend en gewaardeerd schilder, terwijl hij zijn geboortedorp Deinze in België nooit heeft verlaten. In Nederland is zijn werk tot nu toe sporadisch te zien geweest, maar nu is er een grote overzichtstentoonstelling van werken uit de periode 1964-2003 in museum De Pont in Tilburg, tot en met 9 januari 2005.

Deze tentoonstelling is georganiseerd door verschillende musea, was eerder in Engeland en Frankrijk, en gaat in 2005 nog naar Portugal en Zwitserland.

Raoul De Keyser (1930)

Tot 1963 was Raoul De Keyser journalist en kunstcriticus. Toen hij zich uitsluitend aan het schilderen ging wijden, werd zijn werk gerekend tot de stroming van de Nieuwe Visie, met onder meer Raveel, Elias en Lucassen. Deze schilders brachten herkenbare motieven in een strakke en platte beeldtaal. De Keyser ging later vrijer schilderen, in een voortdurende zoektocht naar de eigenschappen van kleur en verf. Dat gaat zelfs zover dat Bernard de Wulf in een artikel in NRC Handelsblad (vrijdag 15 oktober 2004) beweert: ‘Het heeft, dat moet ook gezegd, weinig zin naar De Keyser te gaan kijken als men niet van verf houdt.’

Het is waar, De Keyser wordt ook wel een painter's painter, een schilder voor schilders, genoemd vanwege zijn schilderkunstige subtiliteiten die vakgenoten het eerst herkennen. Maar er is meer dat boeit in zijn oeuvre, ook voor de argeloze beschouwer.

Zoektocht

Wat zijn die subtiliteiten dan? De schilderijen van De Keyser lijken simpel, soms zelfs haastig en groezelig, in ieder geval niet ‘mooi’ geschilderd. Maar ieder herkent daarin het eigene en het ambachtelijke van de toets. Het raffinement zit in de illusie van ruimtelijkheid in wat toch een plat vlak is. Hij beschildert een dons of een paneel en zet die dan rechtop. Het is een spelen met kleur en licht, met lijnen en vlekjes, met vlakken en contrasten. Al schilderend suggereert hij beweging en stilstand, diepte en oneindigheid.

De kleuren zijn bedachtzaam en ingetogen, en doordat er laag over laag is geschilderd, wordt de onderliggende laag of en toe zichtbaar, en mag meespelen.

De Keyser is voortdurend bezig te onderzoeken wat een schilderij is, wat schilderen is. Hij doet dat aan de hand van wat men onderzoeksgebieden zou kunnen noemen. De onderwerpen zijn ontleend aan de alledaagse en de landelijke omgeving: landscheiding, markering van een voetbalveld, deuren, roosters, zwermen, watervlakken.

Raoul De Keyser: Retour 2, 1999

In een eindeloze variatie of voortzetting van de zoektocht keren bepaalde thema's steeds terug: het thema van de geometrische vlakverdeling, zoals in Zeilen, Heuvels en Tornado (naam van zijn kano), of meer architectonisch zoals in Kamer of Kabinet. Maar er is ook de groep Flank, Dal, Val waarin kleine spettertjes verf willekeurig over het flets gekleurde doek gestrooid lijken en daardoor de indruk van fragiliteit overbrengen. In de serie Zinkend ontstaat de suggestie van een onderwaterlandschap, nog versterkt door vloeiend kleurgebruik. De groep Hellepoorten is monumentaal en stoer opgezet.

De vrij recente groep Retour uit 1999 laat een puur spel zien met platte vormen, waarmee hij de laatste jaren door-

[p. 20]

Raoul De Keyser: Come on, play it again, 2001

gaat - maar toch weer anders - in een serie onder de verzamelnaam Remnants.

Het lijkt in dit werk een heen en weer gaan tussen ratio en emotie, tussen expressie en abstractie.

De schilderijen Zacht Apeverdriet uit 1982 springen eruit, wat de emotie betreft. Geïnspireerd door een exotische boom in

Zeven voor Jeanne I, 1980

de tuin en als met een Japanse kwast en zwarte inkt geschilderd, ontroeren ze ook, zonder te weten dat ze ontstaan zijn uit verdriet over de dood van zijn vrouw. Het rauwe gevoel wordt rechtstreeks overgebracht door de toets.

Maar deze schilder kan geen expressionist genoemd worden. Raoul De Keyser is een schilder die als een dichter met eenvoudige middelen het onbenoembare oproept en bij wie men tussen de regels door moet lezen. Kijk maar, er staat niet wat er staat.

Onder de 140 werken die getoond worden, bevinden zich natuurlijk ook zwakkere schilderijen die minder aanspreken. Dan nòg vraagt men zich af wat de schilder heeft bedoeld, omdat de beschouwer begrepen heeft dat het om een zoektocht gaat. Het zijn uitingen van de experimenteerlust, de gedrevenheid van deze schilder die niet ophoudt te zoeken naar essenties, de mogelijkheden van het schilderen met olieverf op doek. Hij kan niet in een bepaald hokje worden geplaatst. Zoals Konrad Bitterli betoogt in zijn artikel in de prachtige begeleidende catalogus, lijkt het of deze schilder er plezier in schept om ‘de grenzen tussen verschillende picturale tradities, tussen representatie en non-representatie, tussen organische en geometrische abstractie te verdoezelen’. Dat heeft hem al veertig jaar lang beziggehouden.

Gebouw De Pont

En als men niet gewonnen wordt door de zeggingskracht van deze schilder, dan is er altijd nog het overweldigend lichte gebouw De Pont (vernoemd naar de schenker J.H. de Pont) met zijn industrieel verleden als wolspinnerij, dat door architectenbureau Benthem Crouwel zo magnifiek is bewaard en getransformeerd tot moderne museumruimte.

In de grote ruimte bevinden zich, behalve de tentoonstelling van Raoul De Keyser, ook werken van landschapskunstenaar Richard Long en een rij ‘wolhokken’ met kleine exposities. In de gangen is veel te ontdekken, van videopresentaties van Bill Viola tot portretten door Marlène Dumas.

Het is een van de mooiste expositieruimtes in Nederland, met bibliotheek en boekwinkel. En dus reden om naar Tilburg te reizen!

Overzichtstentoonstelling Raoul De Keyser
tot 9 januari 2005
DE PONT museum voor hedendaagse kunst
Wilhelminapark 1, Tilburg
013 - 543 83 00 / www.depont.nl
Catalogus Raoul De Keyser, 176 blz. met 80 illustraties in kleur, prijs: 29,00 euro. ISBN 085-488-136-0