Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 14]

Kroniek

‘Leven in balans’
Een Benelux-dag met veel verrassingen
E. Ruijsendaal

Prof.dr. Anton van der Geld (midden) is zojuist voorzien van het ereteken bij zijn onderscheiding, hem omgehangen door Belgisch ambassadeur dhr. Luc Teirlinck. Links prof.dr. Marc Eyskens.

Bestaat de Benelux nog en hoe dan wel? Ja, de Benelux bestaat wel degelijk nog, maar met het vooruitzicht van het aflopen van het verdrag tussen België, Nederlands en Luxemburg, dat op 3 februari 1958 werd gesloten ‘voor een tijdvak van vijftig jaar’, komen pleidooien op om de Benelux te laten voortbestaan, maar dan ook als cultureel verdrag. Inmiddels is er wel een bloeiend Benelux Universitair Centrum (BUC), opgericht en nog steeds voorgezeten door prof. dr. Anton van der Geld

Op vrijdag 19 november jl. vond op zijn initiatief in het Provinciehuis Noord-Brabant in 's-Hertogenbosch een bijzonder BUC-symposium plaats, met een prijsuitreiking eraan gekoppeld en een diploma-uitreiking aan de zojuist afgestudeerden, de aanleiding tot deze feestelijke dag.

Opening

De openingsrede werd gehouden door de Commissaris van de Koningin mevrouw J.R.H. Maij-Weggen. De kern van haar verhaal, het feit dat de EU-burgers zich slecht bij Europa betrokken voelen, was een mooi thema op een dag die wat Van der Geld betrof in het teken stond van balans: in het leven, in de maatschappij, in de politieke verhoudingen, in Europa en de burgers.

[p. 15]

De paradox van Europa is volgens mevrouw Maij-Weggen - en zij kan het als voormalig minister en Europarlementariër weten als geen ander - het feit dat Europa er in principe is voor de burgers, maar de burgers zich daar toch enigszins buiten voelen staan. Zij hebben nu een gezamenlijke munt, die het verkeer van de steeds mobielere burger zeer bevordert. Instituten als Interreg bevorderen de invloed van burgers als nimmer tevoren: de EU heeft bijvoorbeeld 190 miljoen euro uitgetrokken voor de reconstructie van het platteland, waardoor de plaatselijke overheden het land kunnen herinrichten naar de veranderde eisen van de samenleving. De gemiddelde burger weet dat niet en ten aanzien van Europa ontstaat een beetje een moppersfeer. In de aanloop naar de verschillende referanda over de grondwet valt hier nog wel iets over te zeggen.

Volgens Maij-Weggen wordt de legitimiteit van de EU te veel bij de resultaten gelegd, en niet bij de structuur en het samenstel. En daarin zou moeten worden gestreefd naar (1) burgerinitiatiefrecht (via 1 miljoen handtekeningen), (2) besluitvorming zo dicht mogelijk bij de burger, (3) de kracht moet liggen bij lokale en regionale overheden, (4) een lokaal en regionaal subisidariteitbeginsel, (5) het Comité van de Regio's moet het recht hebben om inbreuken op het subsidiariteitsbeginsel bij het hof aanhangig te maken en (6) de nationale parlementen dienen de naleving van de subsidiariteit te controleren.

De lokale en regionale overheden hebben hier een cruciale taak van voorlichting en transparantie, zodat de burger Europa a.h.w. ‘voelt’. En zo legde ze een centrale taak in dezen bij zichzelf en haar collega's.

Prof. dr. Anton van der Geld: ‘de grootste promotor van de Benelux’

De Belgische ambassadeur, de heer L. Teirlinck, nam het woord in deze Benelux-bijeenkomst. Hij dankte BUC-president prof. Van der Geld voor diens inzet voor de Benelux, op grond waarvan hij mede namens Z.M. de Koning van België Van der Geld ‘de grootste promotor van de Benelux’ noemde. Dat oordeel kreeg op bijzondere en eervolle wijze vorm in de toekenning van het ereteken van grootofficier van de Orde van Leopold II.

Van der Geld wist hier toch niet veel op te zeggen, betrok zijn dierbaren erbij, dankte in het bijzonder prof. Marc Eyskens en diens vrouw, en prof. Van Agt, en toonde zich ontroerd, vereerd en dankbaar ‘voor wat u mij hebt aangedaan’.

Dat al het werk dat voor buitenstaanders niet zomaar inzichtelijk te maken is, hiermee ostentatief erkend en geëerd wordt, is meer dan terecht.

Twee vrouwen en een kardinaal

De plechtige sfeer die was ontstaan, vond een voortzetting in de uitreiking van de aangekondigde Benelux-Europa-prijzen aan kardinaal Danneels (Be), minister Maria van der Hoeven (Ne) en oud-minister Erna Hennico-Schoepges (Lux).

In parallel Nederlands en Frans vertelde prins Charles-Louis de Mérode het waarom van uitverkiezing van deze laureaten, twee vrouwen en een kardinaal, een combinatie die nog niet eerder was voorgekomen. Danneels zou later hierover zeggen dat één vrouw naast hem nog veel meer rumoer zou hebben veroorzaakt. Dat de geestelijk leider, wetenschapper en bruggenbouwer Danneels deze prijs kreeg, behoefde in feite geen toelichting. Minister Maria van der Hoeven kreeg bekendheid door haar onderwijsbeleid, en Luxemburgs oud-minister Hennico-Schoepges, die in een wel zeer bijzondere combinatie van talenten en eigenschappen gerontoloog, concertpianist en president van de Christelijke Vrouwenbond is, ontving bij afwezigheid om gezondheidsredenen deze zeer verdiende prijs.

Kardinaal Danneels sprak een dankwoord uit. Het werd een kleine preek zoals alleen hij dat kan. Zullen wij hem vragen naar Nederland te komen, was een van de reacties, en waarachtig, we zouden hem nodig hebben.

Ik moet, aldus de kardinaal, mij beperken tot 10 minuten en kan dus niets zeggen. Maar als ik dat zou kunnen, dan zou ik het volgende zeggen.

Europa kan niet meer weggedacht worden als uitkomst van twee- à drieduizend jaar avontuur van de mens. De balans, het thema van de dag, zoeken wij in ons eigen innerlijk; het is een balans tussen waarheid en vrijheid, begrippen die vanaf het oude Griekenland ons hebben beziggehouden.

De waarheid, zo werd aanvankelijk gedacht, overstijgt de mens. Maar de sofisten maakten duidelijk dat men met die waarheid behoorlijk aan de haal kon gaan, die waarheid bleek een wassen neus. De filosofen na hen brachten die twee meningen bij elkaar: er is een voorgegeven waarheid en een maakbare waarheid: ‘Waarheid is een tempel die al bestaat voor ik leef. Het meubilair daarin kan geschikt worden.’ Waarheid ligt voor de mens dus tussen aanvaarden en plooien, en de wisselwerking daarvan.

Vrijheid wordt wel gedacht als ‘vrij van alle mogelijke banden, van bevoogding enzovoort’.

Maar dat is niet waar.

Hoe zou vrij voelen zonder enige knellende band? Wat te doen als je nergens door wordt tegengehouden? Waarvoor ben je dan vrij? Hier raken wij het zingevingsprobleem, dat wat Danneels betreft in het geloof te vinden is.

En zo is het leven een zoektocht naar de balans in waarheid (tussen gegeven waarheid en het maken ervan) en in vrijheid (tussen het van en waarvoor).

Wat maakte zijn woorden zo indrukwekkend: was het nu het gegeven zelf of was het te vinden in de indringende taalschoonheid waarmee hij deze waarheid wist vast te leggen?

Muziek van Henryk Wieniawski besloot dit gedeelte.

[p. 16]

Symposium

Prof. Anton van der Geld startte het volgende gedeelte van de middag vanuit zijn studie over leven in balans, dat de achtergrond vormde van dit symposium. Hij ging in op de kernbegrippen balans en onbalans in ieders leven, bezien vanuit psychische, lichamelijke, sociale en beschouwelijke factoren. De mens wordt steeds complexer en raakt steeds meer onderhevig aan de verzakelijking, technocratie en schaalvergroting, die onze cultuur van nu kenmerken. Hoe gaan mensen om met de spanningsvelden in hun leven waarop gezocht wordt naar balans? Het heeft hem gebracht tot een studie, waarin hij zijn diverse waarnemingen in het gedrag van mensen op zoek naar balans in hun leven bijeenbracht onder de titel Leven in balans.

De discussie die volgde, bracht enige vrolijke momenten. Oud-minister dr.W. van Eekelen vroeg aan kardinaal Danneels of Nederland nog wel in balans is. Dat vragen wij ons inderdaad met hem af. En hoe kijkt Danneels naar de teruggang van het kerkbezoek?

Danneels zucht. De vraag houdt hem al langer bezig, maar is daarom niet minder moeilijk te beantwoorden. Hij besluit - voor christenen geen onbekend stijlmiddel - tot een gelijkenis: ‘Als gij in de boomgaard, in een boom een appel zoekt en die is er niet, dan doet ge toch niet de appel een proces aan, maar de boom?’

In het dorpse weefsel is door de moderne ontwikkelingen en bijbehorend leven veel kapot gegaan; het leven in het weekeinde, het moment om te reflecteren, is allesbehalve rustig. Sinds de Renaissance, met ontwikkelingen als positieve wetenschappen en techniek, is er in het menselijk bewustzijn een verduistering ontstaan in de waarneming van de onzichtbare wereld. Het kwantificeerbare wordt van alles de maatstaf. Er ontstaat een blinde vlek op het netvlies: de mens ziet de ‘overzijde’ niet meer. Zijn balans kan hij weer vinden door verder te kijken dan het grijpbare en zijn positie tussen het professionele en maatschappelijke enerzijds en het levensbeschouwelijke en transcendente anderszijds te hervinden.

Prof. Marc Eyskens vertrok van het werelddorp en het zoeken naar balans daarin. De vloedgolf van verandering heeft ons het zicht ontnomen op de verandering van de verandering. De hamvraag hierin is hoe je die verandering om kunt zetten in menselijke vooruitgang. Dat proces ligt tussen de ‘ethiek van de verandering’ en de ‘niet-verandering van de ethiek’. Wij zoeken in de wereld van vandaag, die zweet en bloedt, het bloed dat wij uitgesmeerd zien op de tv, waarop het slechte nieuws wordt uitvergroot en het goede niet gebracht, naar een mensbeeld, naar zingeving van dit leven. Goed nieuws zou het journaal ook kunnen brengen: deze week zijn 7.727.829 mensen van hun werk heelhuids thuisgekomen. 728 mensen zijn geopereerd aan het hart en dat is goedgegaan.

De EU geeft kansen als hefboom van de menselijke samenleving via de beginselen, de afspraken en de instellingen. Een belangrijke taak voor de EU is om een sociaal paradijs niet op een economische chaos te zetten en omgekeerd natuurlijk. De multiculturele samenleving in inmiddels een feit en de gedachte dat elke cultuur in feite een bastaardcultuur is, kan ons vertrouwen geven dat er kansen zijn om met elkaar een evenwicht te vinden in de samenleving. Veel kunnen wij overwinnen. De taalbarrière is in feite de laatste barrière, maar met de moderne technieken kan straks een Nederlander rustig met een Chinees spreken via de minivertaalapparatuur in zijn bril of in een piercing ...

Prof. Dries van Agt, oud-premier van Nederland, de man van de waarden en normen avant la lettre, van het ethisch reveil dat hem indertijd niet in dank werd afgenomen, sprak tot slot. ‘Tussen hoop en huiver,’ zo zei hij, ‘maar geïnspireerd door Eyskens, schaf ik mij een piercing aan; als die nodig is om het Amerikaanse Engels tegen te houden, is mij dat meer dan waard.’ Het beeld van Van Agt met piercing sprak de mensen danig aan.

De balans is volgens Van Agt niet te vinden in vrijheid zonder grens en maat, zonder verantwoordelijkheid en gemeenschapszin: zo'n vrijheid verscheurt het weefsel van de samenleving. Voor vrijheid en de grenzen daarvan keerde hij terug naar de rechtsregel Lindenbaum/Cohen 1919:

Onrechtmatig is niet slechts de daad, die strijdig is met de wet, of inbreuk maakt op andermans recht, of ook indruist tegen goede zeden of tegen ‘de zorgvuldigheid die in het maatschappelijk verkeer betamelijk is t.a.v. eens anders persoon of goed.’

Die zorgvuldigheid is niet statisch, er zit nu een beweging in na de moord op Van Gogh. Blijft toch, dat op onevenredige schade aan het welzijn van een ander bij de rechter verhaal gehaald kan worden.

Slotplechtigheid.

Aan het einde van de middag, ver over de tijd, werden na een toelichting op het werkstuk van vier minuten, de diploma's en certificaten uitgereikt aan de afgestudeerden van de verschillende studierichtingen. Deze voordrachten waren helder en interessant. Daarbij mag, zonder de anderen te kort te willen doen, in de kinderrechtenmaand een zinsnede van dhr. Benninks worden aangehaald uit zijn bewogen werkstuk over kinderprostitutie: kinderen hebben rechten, maar zijn niet georganiseerd om ze op te eisen.

Een mooie afsluiting van alle woorden vormde de prachtige muziek in korte stukken van Wieniawski, Bloch, Sjosktakowitsj, Ravel en Prokofjef, gespeeld door Kinneret Sieradzki (viool) en Anastasia Safonova (piano) van het Conservatorium te Maastricht. Onthoud hun naam!

Een uiterst tevreden publiek kon napraten over een hoogwaardige Benelux-Dag.^*

* In de volgende aflevering komt een artikel over het Benelux Universitair Centrum.