Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 37]

Schrijft Knack Belgisch? (17)
Siegfried Theissen

1. Werkingskosten i.p.v. bedrijfskosten, exploitatiekosten, administratiekosten

‘De hogescholen moeten streven naar een verhouding 80 procent loonkost (sic!) - 20 procent werkingskost (sic!).’ (Knack, 20-03-1996)

De GVD en de HVD beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. Kramers vermeldt wel werking (‘werkzaamheid’) als ZN maar niet werkingskosten. In de drie Knack-corpora kwam de afwijking respectievelijk 57, 28 en 11 keer voor, d.i. ca. 11, 9 en 5 maal per jaargang. Sinds het begin van de jaren '90 heeft werkingskosten dus gestaag terrein verloren.

2. Gamma i.p.v. assortiment, reeks, serie

‘Een selectie uit een breed gamma van computers voor zakenlui tot toestellen voor huismussen.’ (Knack, 20-10-1999)

Van de drie geraadpleegde verklarende woordenboeken vermeldt slechts Kramers gamma in zijn Belgische betekenis. De GVD heeft wel een figuurlijke betekenis opgenomen die op de Belgische lijkt, maar er toch niet helemaal mee overeenkomt: ‘een naar sterkte, intensiteit enz. geordende reeks: het hele gamma van onderwijsvakken; vgl. kleurengamma.’ In de drie Knack-corpora kwam gamma respectievelijk 114, 88 en 65 keer voor, d.i. ca. 23, 29 en 32 maal per jaargang. We constateren dus dat het steeds gebruikelijker geworden is. In het NRC-corpus (1993-1994) ben ik een vijftal voorbeelden tegengekomen waarin gamma de ‘Belgische’ betekenis heeft; bijvoorbeeld: ‘Alitalia biedt een gamma van producten dat duidelijk minder is dan dat op de andere onderzochte routes ...’ (12-08-1994). Trouwens, van de figuurlijke betekenis die de GVD vermeldt, tot de Belgische betekenis is het maar een heel kleine stap.

3. Solden, soldes i.p.v. uitverkoop, koopjes(periode), opruiming

‘Grote solden bij Iridium.’ (Knack, 30-06-1999)

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
solden/soldes	2 (4%)	2 (7%)	1 (6%)
koopjes(periode)	44 (86%)	25 (87%)	12 (71%)
opruiming	4 (8%)	1 (3%)	0 (0%)
uitverkoop	1 (2%)	1 (3%)	4 (23%)

Alle drie de geraadpleegde woordenboeken beschouwen solden/soldes als Belgisch-Nederlands. De GVD beperkt het gebruik ervan tot de spreektaal en de HVD tot de informele taal. Het overzichtstabelletje laat zien dat solden/soldes in Knack haast niet voorkomt en dat koopjes veruit het vaakst gebruikt wordt.

4. Geen blijf met iets weten i.p.v. geen raad, geen weg met iets weten

‘Men weet geen blijf met het Blok.’ (Knack, 01-09-1999)

Kramers maakt geen bezwaar tegen deze uitdrukking, maar de GVD beschouwt ze als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt daar nog aan toe dat ze tot de spreektaal behoort. De HVD heeft ze in de jongste druk niet meer opgenomen. In de drie Knack-corpora kwam ze respectievelijk 14, 15 en 10 keer voor, d.i. ca. 3, 5 en 5 maal per jaargang. Eenmaal per tien nummers is dus erg weinig, maar in het NRC-corpus (1993-1994) heb ik er helemaal geen voorbeeld van gevonden. Ondanks de aanvaarding van Kramers is geen blijf met iets weten dus blijkbaar toch Belgisch-Nederlands.

5. Overjaars i.p.v. verouderd, overjarig

‘ ...de opknapbeurt van de overjaarse Mirage-jachttoestellen ...’ (Knack, 17-06-1998)

De HVD en Kramers vermelden dit woord niet. De GVD beschouwt het als gewestelijk, maar volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik is het Belgisch-Nederlands. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 23, 25 en 8 keer voor, d.i. ca. 4, 8 en 4 maal per jaargang. Ook hier zien we dus weer het bekende beeld: in de jaren 1996-1998 neemt het gebruik toe en in de laatste twee jaar verliest het Belgische woord heel wat terrein.

6. Akkoord zijn i.p.v. akkoord gaan

‘Ten eerste hebben we nu het non-discriminatiepakt waarover de netten, de vakbonden en ouderverenigingen akkoord zijn.’ (Knack, 13-07-1999)

Kramers beschouwt dit als Belgisch-Nederlands, maar de GVD (die wel zegt dat het een leenvertaling uit het Frans is) en de HVD maken er geen bezwaar tegen. Het programma van de Knack-corpora II en III laat geen onderzoek toe van woordcombinaties, en om niet geconfronteerd te worden met duizenden voorbeelden van ‘akkoord’, heb ik me moeten beperken tot het eerste Knack-corpus (1991-1995). En ook daar heb ik niet alle werkwoordsvormen met zijn + akkoord kunnen onderzoeken, want aangezien die in een zin niet altijd

[p. 38]

naast elkaar staan, zou dat erop neergekomen zijn alle zinnen met akkoord uit te laten printen. Dat waren er zoveel dat ik me tot de vorm akkoord zijn heb beperkt. Die kwam maar één enkele keer voor, naast 69 keer akkoord gaan. Ook al heb ik dus niet alle mogelijke vormen onderzocht, we kunnen toch zeggen dat akkoord zijn in Knack in de jaren 1991-1995 heel ongebruikelijk was. Aangezien de twee Van Dales akkoord zijn als Standaardnederlands beschouwen, heb ik het ook in het NRC-corpus (1993-1994) onderzocht. En inderdaad, ik heb 3 voorbeelden gevonden: ‘Wel voegde hij er aan toe dat beide partijen akkoord zijn over een investeringssom van ...’ (19-01-1993). Het NRC-corpus is dubbel zo omvangrijk als het eerste Knack-corpus: we kunnen dus niet zeggen dat akkoord zijn nu vaker in het Noorden voorkomt dan in het Zuiden maar de leenvertaling (Fr. ‘être d'accord’) is dus waarschijnlijk naar het Noorden overgewaaid en dan mag je ze niet meer als Belgisch-Nederlands beschouwen. De gebruikelijkste vorm is natuurlijk nog steeds akkoord gaan.

7. Iemand voor de aap houden i.p.v. iemand voor de gek houden

‘ ... en mocht hij naar believen de volksvertegenwoordiging voor de aap houden.’ (Knack, 19-06-1996)

Alle drie de geraadpleegde woordenboeken beschouwen deze uitdrukking als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt er nog aan toe dat het ‘niet algemeen’ gebruikelijk is. In de drie Knack-corpora waren er in totaal maar 5 voorbeelden: 3 in het eerste corpus (1991-1995) en 2 in het tweede (1996-1998). De laatste twee jaar kwam het helemaal niet meer voor.

8. Met twee maten en twee gewichten meten i.p.v. met twee maten meten

‘In dit naar een verenigd Europa strevend land meet men dus met twee maten en twee gewichten.’ (Knack, 24-04-1996)

De GVD beschouwt deze leenvertaling (Fr. ‘avoir deux poids et deux mesures’) als Belgisch-Nederlands. De HVD en Kramers vermelden deze uitdrukking niet. Het overzichtstabelletje laat zien dat de Belgische vorm, hoewel ze de laatste twee jaar wat terrein verloren heeft, nog steeds driemaal vaker voorkomt dan de AN-vorm.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
met twee maten en twee gewichten meten	15 (79%)	8 (89%)	6 (75%)
met twee maten meten	4 (21%)	1 (11%)	2 (25%)

9. Bouwpromotor i.p.v. projectontwikkelaar

‘ ...terwijl het om een complot gaat van het militair-industrieel complex en hebzuchtige bouwpromotoren.’ (Knack, 02-12-1998)

Volgens alle drie de geraadpleegde woordenboeken is deze leenvertaling (Fr. promoteur immobilier) Belgisch-Nederlands. Uit het overzichtstabelletje blijkt dat bouwpromotor, na een lichte stijging in de tweede periode, de laatste twee jaar heel wat terrein verloren heeft en nu nog maar in één derde van de gevallen gebruikt wordt.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack 111 ('99-'00)
bouwpromotor	36 (47%)	16 (50%)	8 (31%)
projectontwikkelaar	40 (53%)	16 (50%)	18 (69%)

10. Uitstalraam i.p.v. etalage

‘Het interview met de graaf hebben we afgenomen in het uitstalraam van zijn winkel.’ (Knack, 04-08-1999)

Alle drie de geraadpleegde woordenboeken beschouwen uitstalraam als Belgisch-Nederlands. De GVD meent bovendien dat het ‘niet algemeen’ gebruikelijk is. Het overzichtstabelletje laat zien dat het Belgische woord de laatste twee jaar weer vaker gebruikt wordt en dat het nu ongeveer in een derde van de gevallen voorkomt.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
uitstalraam	31 (31%)	17 (26%)	20 (34%)
etalage	68 (69%)	49 (74%)	38 (66%)

11. Depanneren i.p.v. repareren (auto); hulp bieden (personen) depannage i.p.v. takel- en sleephulp (auto); hulpverlening (personen)

‘De man die het kabinet-Dehaene moest depanneren ...’ (Knack, 02-02-2000)

‘De sector bijzondere jeugdzorg ... is zelf aan depannage toe.’ (Knack, 10-02-2000)

De GVD en de HVD beschouwen depanneren en depannage als Belgisch-Nederlands. Kramers honoreert geen van beide. In de drie Knack-corpora kwam depanneren (vooral in figuurlijke betekenis) respectievelijk 16, 7 en 2 keer voor, d.i. ca. 3, 2 en 1 maal per jaargang. Van depannage waren er nog minder voorbeelden, nl. 5, 4 en 1, d.i. ca. 1, 1 en minder dan 1 maal per jaargang. Beide woorden schijnen dus in Knack erg ongebruikelijk te zijn. Ze behoren dus waarschijnlijk, zoals de GVD zegt, tot de spreektaal - de HVD heeft het over ‘informele taal’.