Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 17]

Historische gebeurtenissen in het Dordtse Hof
Eerste Vrije Statenvergadering aanzet tot Nederlandse staat
Pauline Beernink

Het is tamelijk ver gezocht: een historische gebeurtenis als de Eerste Vrije Statenvergadering die plaatsvond in 1572 en die zou leiden tot de zelfstandige staat Nederland in zijn huidige vorm, te vergelijken met de op stapel staande verbondsconferentie van het Algemeen- Nederlands Verbond, waar gepleit wordt voor opname van een nieuw grondwetsartikel waarin de Nederlandse taal wordt omschreven als officiële taal zoals in de verreweg meeste Europese landen het geval is.

Toch zullen de deelnemers aan de Statenvergadering van 1572 destijds ook niet hebben kunnen bevroeden dat hun geheime bijeenkomst de aanzet zou zijn voor een zelfstandig en onafhankelijk Nederland. Een direct gevolg was de Unie van Dordrecht (1575), waarin de Grondwet werd vastgelegd. Van een zelfstandige Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waarvan de grenzen bijna dezelfde zijn als van het huidige Koninkrijk der Nederlanden, was echter pas sprake aan het einde van de Tachtigjarige Oorlog in 1648.

We kunnen dus in dit kleine bestek voorlopig alleen maar gissen naar de gevolgen die de conferentie van het ANV op zaterdag 30 oktober zal hebben (zie programma hierna). Wie de positie van onze taal een warm hart toedraagt, hoopt natuurlijk op een nieuw artikel in de Grondwet met betrekking tot de Nederlandse taal.

Locatie

De enige overeenkomst tussen beide bijeenkomsten is voorlopig de locatie. In juli 1572 werd in de Statenzaal van het Hof in Dordrecht, toen nog de refter van het voormalige Augustijnenklooster, geschiedenis geschreven. Ruim vier eeuwen geleden kwamen vertegenwoordigers van de twaalf steden van Holland - Amsterdam en Delft ontbraken - bijeen om meer eenheid in de opstand tegen de Spaanse overheerser te brengen. De prins liet zich daar vertegenwoordigen door een belangrijke medestander: Marnix van Sint Aldegonde, burgemeester van Antwerpen, die met vaste hand de Nederlanden naar de onafhankelijkheid zou voeren. Veel steden hadden zich na 1 april van hetzelfde jaar, de verovering van Den Briel, voor de Prins verklaard, maar Amsterdam en Delft kozen de zijde van de koning en ontbraken daarom op de vergadering. De nieuwe stedelijke regeringen van Haarlem, Leiden, Gouda, Gorinchem, Alkmaar, Oudewater, Hoorn, Enkhuizen, Medemblik en Monnikendam waren al eerder in opstand gekomen tegen het Spaanse bestuur; zij erkenden de Willem van Oranje als vertegenwoordiger van het koninklijk gezag in de hoop dat hij het land kon bevrijden van de Spaanse tirannie.

Zo'n vergadering was in feite niet gerechtigd zichzelf bijeen te roepen. In de Tachtigjarige Oorlog, die vier jaar eerder was uitgebroken, was dat recht uitsluitend voorbehouden aan de Spaanse koning. Maar Dordrecht, als oudste stad van Holland, riep op aandringen van Oranje de zustersteden uit Holland bijeen om te beraadslagen over de toestand en belegde daarmee in feite zelf een vergadering van de Staten van Holland. Op die onwettige, maar tegelijkertijd zeer representatieve vergadering nu werd Oranje als stadhouder erkend en werd de wettige Spaanse stadhouder Bossu aan de kant gezet.

[p. 18]

Klooster

Deze vergadering moest in het geheim gehouden worden en waar kon dat beter dan binnen de gesloten muren van een klooster? In de dertiende eeuw hadden de graven van Holland een stuk grond dat zich uitstrekte van hartje stad tot aan de stadsgrenzen van Dordrecht, geschonken aan de Augustijnen-monniken, die er vervolgens een klooster stichtten.

Het Augustijnenklooster was omgeven door water en was uitsluitend te betreden via de kerk die zich aan de voorkant van het klooster bevond. Een uitmuntende locatie voor wie in het geheim wilde vergaderen.

De ruime zalen van het klooster, en vooral de refter, werden al met enige regelmaat gebruikt voor vergaderingen van het Dordtse stadsbestuur. Het is dus niet verwonderlijk dat uitgerekend deze plek gekozen werd.

Marnix van Sint Aldegonde vertegenwoordigde Willem van Oranje tijdens de Eerste Vrije Statenvergadering. Hij zou de Nederlanden met vaste hand sturen naar onafhankelijkheid (gravure uit 1680).

Wat ongetwijfeld ook moet hebben meegespeeld, is het feit dat Dordrecht een strategisch belangrijke stad op economisch, politiek en militair gebied was. Dordrecht verwelkomde regelmatig vorsten, landvoogden (zoals de Hertog van Alva) en regeringsfunctionarissen, en ook prins Willem van Oranje was er een vaak geziene gast. Als de prins de oudste stad van Holland aandeed, overnachtte hij bij voorkeur in het Augustijnenklooster.

Besluiten

In de Eerste Vrije Statenvergadering werden verstrekkende besluiten genomen. De Prins van Oranje kreeg geldelijke steun voor de opstand tegen Spanje en daarmee werd de grondslag van een gezamenlijk verzet tegen de Spaanse overheerser gelegd. Het benodigde geld werd onder andere verkregen door het omsmelten van de kunstschatten van datzelfde klooster,

Het Hof, getekend door Jan Hensema (Dordrecht).

omdat het heel toevallig net een maand eerder was overmeesterd door de Watergeuzen, het legertje rebellen van Willem van Oranje. Zij hadden de prior en de monniken verdreven en in het kielzog van hen waren veel katholieke inwoners van Dordrecht eveneens op de vlucht geslagen.

Met het binnenlaten van de Watergeuzen had Dordrecht openlijk partij gekozen voor de kant van Willem van Oranje. De bewoners van de Maasstad, zoals Dordrecht ook wel werd genoemd vanwege zijn ligging aan de Maas, moesten niet veel hebben van dat ruwe geuzenvolkje, maar de bezetting van de Spaanse troepen vreesden zij zo mogelijk nog meer.

De rooms-katholieke leer werd al snel volledig vervangen door het protestantisme. De eerste protestante dienst vond eind juli 1572 plaats in de aangrenzende Augustijnenkerk.

Wie nu een bezoek brengt aan de Augustijnenkerk in Dordrecht, wordt door de koster nog steeds gewezen op de ‘geheime’ ingang waardoor prins Willem van Oranje de kerk betrad.

Prinsenhof

Het voormalige Augustijnenklooster heet sinds deze historische gebeurtenissen het Prinsenhof, maar niet alleen vanwege de veelvuldige aanwezigheid van Willem van Oranje en later van zijn zoon Maurits, maar ook omdat Willem van Oranje er zijn huwelijksfeest vierde met Charlotte de Bourbon.

Het Prinsenhof werd in de volksmond al snel het Hof.

Met de vrede van Munster, die het einde van de Tachtigjarige Oorlog markeerde, deed het Hof aanvankelijk nog dienst als plaats van onderhandelingen tussen de Nederlanders en de Spanjaarden. Daarna werd het gebouwencomplex gebruikt voor meerdere doeleinden. Zo vonden de schutters er tijdelijk onderdak en Engelse kooplieden gebruikten het voormalig klooster voor hun vergaderingen en feesten.

In 1775 werd een gedeelte van het complex verkocht aan de Nederduitsch Hervormde Kerk en in 1833 kwam de Statenzaal in handen van particulieren. Pas in 1969 werd besloten tot restauratie van het gehele complex. In 1972 was het omvangrijke werk voltooid en dat was natuurlijk meteen een goede reden om stil te staan bij de historische gebeurtenis van 1572.

[p. 19]

Het Hofcomplex is vandaag de dag een cultureel centrum voor kunst, muziek en literatuur. Het is ook de plaats van de verbondsconferentie van het ANV op zaterdag 30 oktober, die georganiseerd wordt door de werkgroep Taal & Taalbeleid. Vertegenwoordigers van wetenschap en politiek geven die dag hun visie op de situatie waarin de Europese talen en culturen, en in het bijzonder die van de Lage Landen, zich bevinden.

Met de zich uitbreidende Europese Unie dreigt de Nederlandse taal op de achtergrond te raken en overheerst te worden door het Engels. De positie van het Nederlands kan bestendigd worden door goede zorg voor de landstaal, die naast de andere basisopvattingen een plaats in de grondwet hoort te krijgen. Daarop kan dan een goed en evenwichtig taalbeleid berusten. Wie hierover wil meediscussiëren op deze historische plek in Dordrecht, is van harte welkom op zaterdag 30 oktober in de Statenzaal van het Hof. Deelname aan de conferentie is gratis. Zie hiervoor de aankondiging elders in dit tijdschrift.

Het Hof, oorspronkelijk Prinsenhof, van Dordrecht met rechts de Statenzaal waar in juli 1572 de Eerste Vrije Statenvergadering werd gehouden, waarmee de aanzet tot de onafhankelijke staat Nederland werd gegeven.