Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 38]

Woorden
Nieuwspraak
Marc De Coster

Afromen

Letterlijk betekent dit werkwoord ‘de room afscheppen (van)’. In figuurlijke zin wordt het ook wel eens gebruikt voor ‘het beste wegnemen (van)’. Sedert de jaren negentig van vorige eeuw werd een tweetal nieuwe betekenissen gangbaar. Ambtenaren gebruiken het woord in de zin van ‘bezuinigingen evenredig verdelen over de departementen’. In het winkelbedrijf betekent afromen dan weer ‘tussentijds geld uit de kassa nemen om het op een veiliger plaats (een kluis) te deponeren’. Zo stond er onlangs in De Telegraaf: ‘Maatregelen die winkeliers preventief nemen, zoals tussentijds de kassa afromen en een tijdslot op de kluis waarmee supermarkten kwaadwillenden door middel van grote stickers waarschuwen, blijken maar gedeeltelijk te werken.’

Blikken handdruk

Uit de jaren zestig van de twintigste eeuw dateert de uitdrukking gouden handdruk. Daarmee wordt een geldsom bedoeld die een werkgever uitkeert aan een (meestal hoge) functionaris als vorm van schadevergoeding bij ontslag. Het gaat hier om een ontlening aan het Engels (golden handshake). In de taal van Shakespeare worden overigens soortgelijke verbindingen gebruikt. Een golden hello betekent een ‘lok- of wegkooppremie’, terwijl golden handcuffs slaan op een ‘behoudpremie’. Nieuw is de tin handshake of blikken handdruk: de (veel minder royale) vergoeding waarmee een gewone werknemer het moet doen bij ontslag. In het Algemeen Dagblad las ik niet zo lang geleden het volgende: ‘Gewone werknemers die gedwongen ontslagen worden, moeten het, in tegenstelling tot de falende top van het bedrijfsleven, doen met een “blikken” handdruk van gemiddeld 26.000 euro.’

Bloesjesdag

Hiermee wordt bedoeld: de eerste warme lentedag waarop iedereen op een terrasje gaat zitten en straalt van blijdschap.



De term, die dateert uit de jaren zestig van de vorige eeuw, wordt volgens de ene bron toegeschreven aan Remco Campert, volgens een andere aan Piet Grijs (ook wel Battus). Het woord staat al in de grote Van Dale. Het volgende citaat komt uit het weekblad Elsevier: ‘Op Bloesjesdag viert hij eigentijds het oeroude lentefeest.’

Boem-is-ho (meestal met de aanvulling: en plons is zwemmen) Dit wordt schertsend gezegd bij een lichte aanrijding tussen twee voertuigen. De uitdrukking stond al in de 12e druk van de dikke Van Dale. Boem boem is ho was ook de titel van een liedje (uit 1966) van Ronnie en de Ronnies (in een productie van Peter Koelewijn). Vermoedelijk werd de uitdrukking door Koelewijn bedacht. Het volgende citaat komt uit het Nederlandse tijdschrift HP/De Tijd: ‘In een ander bedrijf werd er vreselijk gerost met de bedrijfsauto's, tot aan boem-is-ho toe.’

Liefdewerk oud papier

Dit wordt gezegd van een werkzaamheid die gratis wordt verricht. Liefdewerk was vroeger de benaming voor een rooms-katholieke instelling die aan liefdadigheid deed. Werk is hier een vertaling van het Franse oeuvre. Zo was er het liefdewerk Hulp voor de soldaten aan het Belgische front. Het liefdewerk Oud Papier zetelde sinds 1874 in Amsterdam. Doel van die vereniging was oud papier inzamelen om werk te verschaffen.

Luchtgitaar

Toen dit woord midden jaren negentig in de pers opdook, dachten velen dat we hier te maken hadden met een eendagsvlieg. Inmiddels heeft de term de laatste editie van de dikke Van Dale gehaald en ook in gerenommeerde Engelse woordenboeken duikt dit van oorsprong Engelse begrip (air guitar) op. Het eerste Engelstalige woordenboek waarin ik dit woord tegenkwam, was ‘Neo-words. A dictionary of the newest and most unusual words of our times’ (1991) van David K. Barnhart. Volgens de samensteller van dit boek werd het woord (in het Engels) gelanceerd in 1982. Een luchtgitaar, voor wie het nog niet mocht weten, is een denkbeeldige gitaar die bespeeld wordt door de nabootsing van de lichaamsbewegingen van een rockmuzikant. De beoefenaar is vaak een enthousiast beluisteraar van opgenomen muziek. Hij of zij ‘doet zijn (haar) ding’ in de huiskamer of op het podium. Alleen mist hij of zij het applaus dat de echte muzikant krijgt.

Opzoomeren

Het leefklimaat van een straat in positieve zin veranderen heet met een mooi woord opzoomeren. Het verwijst naar de Rotterdamse Opzoomerstraat, waar in 1994 een dergelijke actie werd uitgevoerd door de buurtbewoners. In Antwerpen spreken ze al een tijdje over opsinjoren. Het past helemaal in het beeld dat Steve Stevaert schetste over

[p. 39]

de ‘verzuring’ van de maatschappij en de middelen die gezocht moeten worden om daar jets tegen te doen.

Rentmeesterschap

In de confessionele politiek staat dit begrip voor: zorg en belangstelling vanuit een christelijke achtergrond voor het milieu, Gods schepping en bijgevolg ook voor de mens; een bijzondere band met de grond en de natuur. Hoewel oudpremier Lubbers de term populair maakte, werd rentmeesterschap al in de jaren zeventig als nieuw begrip gemunt door prof. Goudzwaard, destijds de schrijver van het CDA-programma.

Shanghaaien

‘Goedkoop keukenpersoneel words geshanghaaid uit de lange rij werklozen uit Pakistan en India’, schreef Jan Cremer in zijn ‘Logboek’ (1978). Shanghaaien is zeemansslang voor ‘kidnapper; ronselen’. Oorspronkelijk hetekende deze uitdrukking: iemand dronken of bewusteloos voeren aan board van een schip dat extra zeelieden kon gebruiken voor de route van San Francisco naar de Chinese havenstad Shanghai. Rond 1851 vond men in San Francisco, waar toen de goudkoorts heerstte, met moeite bemanningsleden. Niemand wilde immers weg uit dat land van goud. Daarom werden zeelieden vaak op misdadige wijze gedwongen om aan zo'n halve wereldreis of Shanghai voyage deel te nemen. Met de belofte van gratis drank en hoeren werden ze door bendes naar pensions gelokt. Daar werden ze volgegoten met whisky vermengd met opium. Totaal versuft liet men hen een contract ondertekenen waarmee ze moesten aanmonsteren op een schip. To ship a man to Shanghai was de oorspronkelijke uitdrukking. Het shanghaaien werd pas vanaf 1906 door het Amerikaanse Congres verboden. Later werd het woord meer algemeen gebruikt voor iedereen die gedwongen werd om ergens te werden. Het begrip bestaat ook in andere talen, zoals het Engels (to shangai), het Duits (shanghaier) en het Frans (shanghaier). In Frankrijk heeft het woord tegenwoordig de betekenis gekregen van ‘een vrouw dronken maken zodat ze makkelijker te verleiden is’.