Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 36]

Schrijft Knack Belgisch?
Schrijft Knack Belgisch? (15)
Siegfried Theissen

1. Kiescampagne i.p.v. verkiezingscampagne Kiesbrief(je) i.p.v. stembiljet kiesbureau i.p.v. stembureau kiesomschrijving i.p.v. kiesdistrict, kieskring kiesplatform i.p.v. verkiezingsplatform kiesprogram(ma) i.p.v. verkiezingsprogram(ma) kiesresultaat i.p.v. verkiezingsresultaat

‘In volle kiescampagne stevent Dehaene op een riskante oefening af.’ (Knack, 24-03-1999)

‘Soms verdwenen stembussen, soms werd een overschot aan kiesbrieven in de bussen gestopt ...’ (Knack, 04-12-1996)

‘De Belgen staan niet te wachten om een kiesbureau te bevolken.’ (Knack, 05-05-1999)

‘Vooral bij verkiezingen met grote kiesomschrijvingen is een oplossing haalbaar.’ (Knack, 14-04-1999)

‘ ...de kleinere partijtjes die het kiesplatform van de ex-KP onderschreven.’ (Knack, 12-06-1996)

‘Welnu, wat zeggen de encyclieken in hun kiesprogramma?’ (Knack, 21-06-2000)

‘ ...in hoeverre de vorige voorspelling was afgeweken van het uiteindelijke kiesresultaat.’ (Knack, 15-12-1999)

Kramers heeft geen van deze woorden opgenomen. De Grote Van Dale (GVD) en de Hedendaagse Van, Dale (HVD) vermelden kiesbrief(je), kiescampagne, kiesomschrijving (een leenvertaling van Fr. ‘circonscription électorale’). De GVD, maar niet de HVD, heeft ook nog kiesplatform als ‘niet algemeen’ Belgisch-Nederlands opgenomen. Kiesprogram en kiesresultaat staan alleen maar in het Woordenboek voor correct taalgebruik (Theissen et alii).

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
kiesbrief(je)	3 (20%)	2 (17%)	1 (8%)
stembiljet	12 (80%)	10 (83%)	11 (92%)
kiesbureau	4 (31%)	2 (33%)	8 (31%)
stembureau	9 (69%)	4 (67%)	18 (69%)
kiescampagne	68 (28%)	55 (27%)	32 (18%)
verkiezingscampagne	175 (72%)	149 (73%)	143 (82%)
kiesomschrijving	25 (41%)	3 (10%)	3 (6%)
kiesdistrict	29 (48%)	23 (80%)	32 (65%)
kieskring	7 (11%)	3 (10%)	14 (29%)
kiesplatform	3 (60%)	1 (100%)	0 (0%)
verkiezingsplatform	2 (40%)	0 (0%)	2 (100%)
kiesprogram	2 (7%)	1 (3%)	3 (8%)
verkiezingsprogram	27 (93%)	32 (97%)	33 (92%)
kiesresultaat	10 (24%)	7 (37%)	1 (5%)
verkiezingsresultaat	32 (76%)	12 (63%)	20 (95%)

De gebruikelijkste afwijking is dus kiesbureau, dat sinds een tiental jaren in een derde van de gevallen voorkomt. Aangezien het door de HVD zonder label vermeld werd, heb ik er ook het NRC-corpus (1993-1994) op nagekeken. Ik ben maar één enkel voorbeeld tegengekomen in meer dan 90.000 artikelen. Het zal dus wel degelijk Belgisch-Nederlands zijn. Behalve kiesprogram (waarvan er heel weinig voorbeelden waren) hebben de andere Belgische woorden van hetzelfde type de laatste jaren duidelijk terrein verloren. Dat is opmerkelijk, want er zijn heel wat samenstellingen met kies- die tot de standaardtaal behoren, zoals kiescollege, -deler, -drempel, -gedrag, -gerechtigde, -plicht, -quotiënt, -recht, -wet, waarop de Belgische woorden zouden kunnen ‘steunen’.

2. Vergroten i.p.v. groter worden verkleinen i.p.v. kleiner worden verhogen i.p.v. hoger worden verlagen i.p.v. lager worden

‘Ook de regering is het ermee eens dat het gebied waarvoor de Navo verantwoordelijk is, vergroot.’ (Knack, 17-02-1999) ‘Door het succes van de kweek zakt de prijs, zodat de winst verkleint.’ (Knack, 27-01-1999)

‘Voor 2000 verhoogden de middelen alvast met 2,5 miljard.’ (Knack, 10-11-1999)

‘Om dergelijke sluitingen te vermijden, moeten de loonkosten verlagen.’ (Knack, 15-04-1998)

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
vergroten	57 (±11)	53 (±17)	22 (±11)
verkleinen	33 (±6)	23 (±8)	13 (±6)
verbogen	136 (±27)	64 (±21)	23 (±11)
verlagen	36 (±7)	8 (±3)	4 (2)

In de standaardtaal zijn deze vier werkwoorden transitief: je kunt dus iets vergroten, verkleinen, verhogen, verlagen maar iets kan niet vanzelf vergroten, verkleinen, verhogen, verlagen, dat is dan groter, kleiner, hoger, lager worden. De drie woordenboeken vermelden bovengenoemd intransitief gebruik niet, behalve de GVD voor verlagen: ‘Het water verlaagt’. Het Woordenboek voor correct taalgebruik beschouwt het intransitieve gebruik van vergroten en verhogen als Belgisch-Nederlands, maar ook daar zoek je verkleinen en verlagen vergeefs.

Het overzichtstabelletje laat zien dat deze vier werkwoorden, als ze in hun Belgische betekenis gebruikt worden, niet even vaak voorkomen. Tussen haakjes staat het aantal voorbeelden per jaargang. Het Belgische gebruik van deze vier werkwoorden varieert van 1 op 25 nummers tot een op 5 nummers, wat natuurlijk heel weinig is. In vergelij-

[p. 37]

king met tien jaar geleden is het gebruik van vergroten en verkleinen stabiel gebleven en dat van verhogen en verlagen is gedaald.

3. Mogelijks i.p.v. misschien, mogelijkerwijs

‘Mogelijks is ook het dossier rond ... Di Rupo ... niet meer dan een wanprestatie.’ (Knack, 04-12-1996)

Geen van de drie woordenboeken vermeldt mogelijks. Volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik is het Belgisch-Nederlands. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 44, 21 en 19 keer voor, d.i. ca. 9, 7 en 9 maal per jaargang.

4. Dubbel en dik i.p.v. dubbel en dwars

‘ ...en de eigenaars dubbel en dik te vergoeden.’ (Knack, 05-05-1999)

De GVD en de HVD beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. Kramers, die anders zoveel aandacht besteedt aan Belgische woorden of uitdrukkingen, heeft dit niet opgenomen. Dubbel en dik komt slechts sporadisch voor (ca. 1 keer op de 13 nummers), maar het is toch gebruikelijker dan dubbel en dwars dat in België nagenoeg onbekend is. In het NRC-corpus daarentegen kwam het 21 keer voor.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
dubbel en dik	13 (= 100%)	4 (= 80%)	1 (= 80%)
dubbel en dwars	0 (= 0%)	1 (= 20%)	1 (= 20%)

5. Valavond i.p.v. avondschemering, zonsondergang, het vallen van de avond

‘Na valavond komt nauwelijks iemand op straat.’ (Knack, 12-04-2000)

Zowel de GVD als de HVD en Kramers beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt er nog aan toe dat het vrijwel altijd met een voorzetsel voorkomt, wat ook uit bovenstaand voorbeeld blijkt. In de drie Knack-corpora kwam valavond respectievelijk 27, 11 en 10 keer voor, wat, gelet op het verschil in omvang (5, 3 en 2 jaar) neerkomt op ca. 5, 4 en 5 keer per jaargang. Je komt het in Knack dus echt niet vaak tegen, maar het gebruik is de laatste tien jaar wel stabiel gebleven.

6. Stakingspiket, stakingspost i.p.v. stakerspost

‘ ...die nieuwe wet, die ... ook stakingspiketten en politieke partijen zou kunnen viseren.’ (Knack, 27-08-1997) ‘Overspel natuurlijk, maar ook waterschade, of de actie van een stakingspost.’ (Knack, 14-10-1998)

De GVD vermeldt noch stakingspiket, noch stakingspost. De HVD alleen stakingspost, als Belgisch-Nederlands en Kramers slechts stakingspiket, eveneens als Belgisch-Nederlands. Het overzichtstabelletje laat de volgende verhouding zien tussen de twee Belgische woorden en het AN-woord:

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
stakingspiket	12 (71%)	2 (40%)	0 (0%)
stakingspost	4 (24%)	1 (20%)	0 (0%)
stakerspost	1 (5%)	2 (40%)	0 (0%)

In de tweede periode heeft dus vooral stakingspiket maar ook stakingspost terrein verloren ten voordele van stakerspost. In de derde periode kwam eigenaardig genoeg geen van de drie nog voor. Misschien is er toen gewoon minder vaak gestaakt.

7. Parking i.p.v. parkeerplaats, parkeerterrein, parkeergarage, parkeerruimte

‘ ...de geplande ondergrondse parking onder het stadscentrum.’ (Knack, 17-09-1998)

De GVD en de HVD maken geen bezwaar tegen parking. Kramers beschouwt het in de bovengenoemde betekenissen als ‘vooral ZN’ en in de betekenis van ‘het parkeren’ (parking zonder probleem) als ‘ZN’. Het overzichtstabelletje ziet er als volgt uit:

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
parking-	74 (34%)	43 (33%)	20 (23%)
parkeerplaats	80 (36%)	45 (35%)	27 (31%)
parkeerterrein	26 (12%)	16 (12%)	28 (32%)
parkeergarage	28 (13%)	21 (16%)	13 (14%)
parkeerruimte	2 (5%)	5 (4%)	0 (0%)

In de eerste helft van de jaren '90 kwam parking nog in één derde van de gevallen voor en tien jaar later nog maar in één vierde ervan. Hoewel de twee Van Dales parking als Standaardnederlands beschouwen, heb ik daar mijn twijfels over. Inderdaad: in het NRC-corpus (1993-1994) met meer dan 90.000 teksten ben ik het slechts één enkele keer tegengekomen, naast meer dan 1300 keer samenstellingen met parkeer-. Ook in Knack waren er dubbel zoveel samenstellingen met parkeer- dan met parking-. Zo ben ik wel parkingaanleg, -bewaker, -controle, -gronden, -perikelen, -plaatsen, -plein, -ruimte tegengekomen maar slechts parkeerbeleid, -boete, -bon, -complex, -faciliteit, -garage, -gebouw, -geld, -gelegenheid, -kaart, -meter, -mogelijkheid, -probleem, -recht, -terrein, -strook, -toren, -verbod, -voorzieningen, -wacht, -wachter.