Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

De promotie van de Nederlandstalige jeugdliteratuur in het buitenland
Wally de Doncker

De laatste jaren breidt de reputatie van de Nederlandstalige jeugdliteratuur zich uit tot ver buiten de grenzen van Europa. Dat heeft vooral te maken met de kwaliteit van het jeugdliteraire werk in Nederland en Vlaanderen. Steeds meer auteurs en illustratoren uit ons taalgebied dringen door op een internationaal platform. Dat houdt evenwel niet in dat het buitenland met open armen staat te wachten op onze kinder- en jeugdboeken. Nee, er moet elke dag hard voor gewerkt worden. In dit artikel laat ik de voornaamste actoren die zich bezighouden met de promotie van de Nederlandstalige kinder- en jeugdliteratuur in het buitenland, aan het woord. Maar eerst probeer ik een beeld te vormen van de obstakels die zij moeten overwinnen om de aandacht te winnen van het buitenland.

Verschillende culturen behandelen hun respectieve kinderliteratuur verschillend. In de voormalige DDR bijvoorbeeld was het de bedoeling dat verhalen in kinderboeken aansloten bij de heersende politieke doctrine. De algemene doelstelling van de literatuur was een nieuw type mens creëren die perfect paste binnen het communistische model. Ook in het Westen wil men via de kinderliteratuur waardesystemen doorgeven aan de toekomstige generaties. Hier bestaan evenzeer taboes. De goedbedoelende volwassene heeft nogal eens een overdreven neiging om kinderen te behoeden tegen alles wat met geweld, erotiek en godsdienst te maken heeft.

Tiina Puurtinen geeft drie redenen aan waarom aanpassingen noodzakelijk gevonden worden voor een nieuw lezerspubliek. In de eerste plaats wordt de kinder- en jeugdliteratuur gedomineerd door verschillende veranderende principes (moraal, religie, ideologie ...) die het karakter van de literatuur bepalen. Daarnaast zijn het vooral volwassenen die bepalen welke kinderboeken er gepubliceerd en gekocht worden. Ten slotte worden de leesvaardigheid van het kind, de levenservaring en de kennis van de wereld mee in overweging genomen.

Verwante culturen

Het is gemakkelijker teksten te vertalen uit verwante culturen, want de kinder- en jeugdliteratuur is immers een afspiegeling van de culturele achtergrond die bepaald wordt door pedagogische, morele en politieke waarden. Er is als gevolg daarvan een duidelijke groepsvorming van landen waarbinnen kinderboeken heen en weer vertaald worden. De Scandinavische, Duitse en Nederlandstalige landen horen bij elkaar. Daarnaast spreekt men van een Aziatische groep, een groep van Engelstalige landen en een groep van landen met Romaanse oorsprong (Frankrijk, Spanje enz.). De vertaling van de Nederlandstalige jeugdliteratuur kon lange tijd bijna uitsluitend in de eerste groep ondergebracht worden. De laatste jaren is er een toename van vertalingen van Nederlandstalige kinderboeken in Frankrijk. Langzamerhand is er een doorsijpeling in de Aziatische groep.

Emer O'Sullivan doet onderzoek aan het Institut für Jugendbuchforschung van de Wolfgang Goethe Universität in Frankfurt sedert 1990. Haar vergelijking van de verschillende landen op het gebied van vertalingen is zeer interessant. In Finland wordt 70% vertaald, 40% wordt vertaald in Nederland en Vlaanderen, 30% in Duitsland. Vertalingen maken in Groot-Brittannië slechts 1% van de kinderboekenproductie uit! De Britten zouden, naar eigen zeggen, moeite hebben om auteursnamen zoals Nöstlinger of Velthuijs behoorlijk uit te spreken. Een goedkoop argu-

[p. 28]

ment, vindt ook zij. Wellicht ligt het gebrek aan interesse voor alles wat vreemd is, aan de basis van het kleine percentage vertalingen.

De kinderboeken uit Nederland en Vlaanderen staan in het buitenland bekend om hun hoogstaande kwaliteit en hun grote openheid tegenover het kind. Vaak heersen er hier veel minder taboes over wat er wel en niet in een kinderboek mag. Bepaalde Nederlandstalige kinderboeken krijgen veel lof, maar worden soms nog als te avant-gardistisch gezien. Sommige buitenlandse uitgevers vinden hun eigen markt nog niet rijp voor wat hier wel mogelijk is.

Promotie

Uit het voorgaande blijkt dat bij de promotie van onze jeugdliteratuur met veel dingen tegelijk rekening gehouden moet worden. Het is een werk van lange adem, met vallen en opstaan. Verschillende actoren in de kinder- en jeugdliteratuur in Vlaanderen en Nederland geven aan wat ze al gerealiseerd hebben, wat hun nieuwe plannen zijn. Ook de belangrijkste pijnpunten worden belicht.

Annelies Fontijne werkt bij het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds (NLPVF) en houdt zich als beleidmedewerkster bezig met de kinder- en jeugdliteratuur: ‘Om de interesse van buitenlandse uitgevers voor Nederlandse schrijvers op te wekken is de bekendheid met de Nederlandse literatuur een eerste vereiste. De Nederlandse kinder- en jeugdliteratuur staat hoog aangeschreven in het buitenland en dat is een groot verschil met onze volwassen literatuur, waarvan je af en toe moet uitleggen dat die überhaupt bestaat. Het Fonds huisvest een documentatiecentrum, dat onder meer plaats biedt aan een zeer uitgebreide bibliotheek van Nederlandstalige literatuur in vertaling. Ook wordt er gewerkt aan een volledige bibliografie van Nederlandstalige literatuur in vertaling. Het verstrekken van informatie aan buitenlandse uitgevers en vertalers is essentieel om de aandacht voor de Nederlandstalige literatuur in het buitenland te vergroten. Het is voor buitenlanders niet gemakkelijk om op de hoogte te blijven van wat er op letterengebied in Nederland en Vlaanderen gebeurt. In het buitenland docerende neerlandici, vertalers van Nederlandstalige literatuur en andere geïnteresseerden ontvangen driemaal per jaar de Nieuwsbrief Letteren. Op de internationale kinderboekenbeurs in Bologna staan uitgevers van kinderboeken uit de hele wereld. De meeste uitgevers zullen roepen dat hun auteurs en dus de boeken die zij uitgeven, de meest waardevolle zijn. Om ervoor te zorgen dat een aantal belangrijke Nederlandse kinderboekenauteurs niet verdwijnt in deze hoeveelheid van boeken en mensen, vervaardigt het Fonds zogenaamde factsheets en promotiemappen. We ondersteunen de grote buitenlandse manifestaties samen met Vlaanderen.’

Carlo van Baelen, directeur van het Vlaams



Fonds voor de Letteren (VFL), ziet het zo: ‘Het VFL verspreidt net als het NLPVF informatie aan buitenlandse uitgevers op de vakbeurzen in Bologna en Frankfurt (vanaf dit jaar wellicht ook Londen). Wij beantwoorden alle vragen over titels en vragen over de Vlaamse auteurs en de illustratoren zelf. Buitenlandse uitgeverijen kunnen subsidie aanvragen voor de vertaalkosten van een literaire titel van een Vlaams auteur. Bij een positieve beoordeling wordt maximaal tweederde van de reële vertaalkosten gesubsidieerd. Uitgevers uit economisch zwakke landen kunnen een productiesubsidie van maximaal 14000 euro bekomen.’

Greet Spaepen, directeur van Villa Kakelbont (Nationaal Centrum voor Jeugdliteratuur en IBBY-Vlaanderen) in Antwerpen legt uit: ‘Villa Kakelbont is het focuspunt jeugdliteratuur binnen de strategie van het Vlaams Fonds voor de Letteren. Buitenlandacties worden georganiseerd in overleg met het VFL. Bijvoorbeeld: in het voorjaar 2003 waren Vlaanderen en Nederland gastland op de Boekenbeurs van Parijs. Voor die Boekenbeurs werkte Villa Kakelbont samen met de Nederlandse collega's een tentoonstelling uit met de tien mooiste kinderboeken uit Vlaanderen en de tien mooiste kinderboeken uit Nederland uit de periode 2001-2003.’

Jant van der Weg,

voorzitter van IBBY-Nederland: ‘De rol van IBBY-Nederland in de bekendmaking van de Nederlandstalige jeugdliteratuur in het buitenland ligt allereerst in de internationale contacten. Wij nomineren Nederlandse auteurs en illustrators voor de Hans Christian Andersenprijs. Wij werken ook samen met andere organisaties. Zo heeft IBBY-Nederland een vriendschapsband met Letland. Dit resulteerde in verschillende samenwerkingsprojecten: Nederlandse en Letse auteurs en illustratoren verzorgden samen een verhalenboekje en daarna poëzieposters. Wij organiseerden een vriendendag met IBBY-Vlaanderen. Via IBBY werden contacten gelegd met Frankrijk waar tijdens het “Salon des Livres 2003” de Ne-derlandstalige jeugdliteratuur centraal stond.’

Karlijn Piek van de Nederlandse Taalunie: ‘Het algemeen secretariaat van de Taalunie is slechts indirect betrokken bij de buitenlandse taaipromotie. Onder auspiciën van de Taalunie is het beleid voor de opleiding en deskundigheidsbevordering van literaire vertalers opgezet. Dat is primair ontwikkeld voor vertalers uit het Nederlands, maar is vorig jaar uitgebreid naar vertalers naar het Nederlands.’

Rebecca Van Rechem, uitgeefster van Davidsfonds/Info-

[p. 29]

dok: ‘In het verkopen van de rechten van onze boeken aan buitenlandse uitgevers zijn we heel actief. Vooral sinds we een medewerker hebben die zich halftijds, specifiek met de buitenlandse rechten, kan bezighouden. Op vrij korte termijn kunnen we hier een behoorlijke stijging noteren. De intensifiëring van de contacten, ook tussen de internationale beurzen in, levert blijkbaar vruchten op. Belangrijk zijn de vertaalsubsidies van het Vlaams Fonds voor de Letteren. Vaak halen deze subsidies buitenlandse uitgevers over de streep, want vertaalkosten zijn vooral voor kleine taalgebieden een bijna onoverkomelijke barrière.’

Majo de Saedeleer van de Vlaamse Stichting Lezen: ‘Eigenlijk heeft Stichting lezen geen specifieke taak in het bekendmaken van de Vlaamse jeugdliteratuur in het buitenland. Stichting Lezen staat in voor de bevordering van het leesklimaat in Vlaanderen. Als er in onze opdracht over “internationaal” gesproken wordt, dan is dit in een context van expertise-uitwisseling op het gebied van leesbevorderingsprojecten en wetenschappelijk onderzoek met buitenlandse zusterorganisaties.’

Pijnpunten

‘De Angelsaksische markt blijft moeilijk te veroveren. In Engeland en Amerika hoor ik al jaren dezelfde argumenten om de rechten niet te kopen: Nederlandse namen die bijna niet uit te spreken zijn en de beklemtoning van de rijkdom van de eigen Engelstalige kinder- en jeugdliteratuur. Toch is er ook hier belangstelling voor bijzondere boeken. Duitsland is al jaren een goed afzetgebied, maar de slabakkende economie laat ook in de uitgeverswereld zijn sporen na. Duitse uitgevers gaan wat veiliger uitgeven en zijn dus vooral op zoek naar populaire boeken. Experimentele boeken worden achterwege gelaten in afwachting van betere tijden’, geeft Annelies Fontijne aan.

‘Het Vlaams Fonds voor de Letteren heeft te weinig middelen. We hebben nog steeds geen specialist kinderboeken in het VFL-huis. We hopen dat in 2005 te kunnen veranderen. De economische crisis doet het aantal vertalingen drastisch dalen. Ik merk ook een zeker nationalisme op in het kinder- en jeugdboekenland. Men staat tegenwoordig veel minder open voor titels en auteurs uit andere landen. Heeft dit iets te maken met een misplaatste bescherming van de kinderziel? Er is zeker ook een dominantie van het populaire aanbod in de publiekskanalen zoals supermarkten, kiosken en boekenclubs. Veel ouders zijn onbekend met het aanbod en vallen daarom gauw terug op de eigen bekende titels’, oppert Carlo van Baelen.

‘Het grootste pijnpunt is de ondoordringbaarheid van de Engelstalige markt. Het is aartsmoeilijk om daar een vertaling tot stand te brengen. Vlaamse kinderboeken zijn beter vertegenwoordigd in het Verre Oosten dan in ons buurland Groot-Brittannië’, zegt Greet Spaepen.

‘We zouden zo graag zoveel meer willen doen, maar het ontbreekt ons aan menskracht. Er zijn slechts een paar mensen die heel intensief met dit werk bezig zijn en zij moeten hun aandacht verdelen over vele zaken en ook voor hen zijn er grenzen’, zucht Jant van der Weg.

‘Een van de obstakels bij het promoten van jeugdliteratuur is dat er niet altijd vertalers voorhanden zijn die beschikken over de specifieke instelling die nodig is om jeugdliteratuur te vertalen’ merkt Karlijn Piek van de Taalunie op.

Toekomst

‘De bekendmaking van Vlaamse auteurs in het buitenland is niet altijd zo vanzelfsprekend. Dat komt meestal pas van de grond als er al een aantal boeken vertaald is en de aandacht van de pers gewekt is. Kijk maar naar de enorme belangstelling die Carll Cneut nu in Frankrijk geniet. Daarom proberen wij ook zoveel mogelijk onze auteurs aan steeds dezelfde uitgevers aan te bieden’, legt Rebecca van Rechem van Davidsfonds/Infodok uit.

‘We hebben nog heel wat plannen: een rondreizende tentoonstelling van illustraties uit Vlaamse kinder- en jeugdboeken, met wellicht een begeleidende catalogus en een auteurbezoekprogramma; een specifiek 10 Books-nummer over kinder- en jeugdboeken uit Vlaanderen; een productieondersteuning in de vorm van renteloze leningen om daardoor prospectie-exemplaren aan te kunnen maken’, onderstreept Carlo van Baelen.

‘We gaan ons in de toekomst ook meer richten op Nederlandse klassiekers. Op de grote internationale beurzen wordt vaak alleen gekeken naar de recente of de toekomstige productie. Vroeger richtten we ons met onze promotiedossiers alleen op Bologna. Nu verzorgen we ook dossiers voor Frankfurt. Verder proberen we zoveel mogelijk samen te werken met de Vlaamse collega's van het VFL. Samen staan we zeker sterker!’ besluit Annelies Fontijne.

Bronnen:

Puurtinen, Tiina, ‘Dynamic style as a parameter of acceptability in translated children's books’. In: ed. Mary Snell-Hornby, Translation Studies. An Interdiscipline, Amsterdam: John Benjamins, 1994.

Thomson-Wohlgemuth, Gaby (2004), ‘Children's literature in translation from East to West’. In: Sebastien Chapleau (red.), New Voices in Children's Literature Criticism. Lichfield: Pied Piper Publishing Ltd, pp. 119-128.

Voor meer informatie:

Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds: http://www.nlpvf.nl/

Vlaams Fonds voor de Letteren: http://www.fondsvoordeletteren.be/

Villa Kakelbont: http://www.villakakelbont.be/

IBBY: http://www.ibbv.org/