Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

Grenzeloos en eigen
Hedwig von Bülow

De Nederlandse en de Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur behalen gelijkwaardige successen als het gaat om vertaling in het Duits. Tussen 1988 en 2002 werden er in het Duitse taalgebied ruim 840 Nederlandse en Vlaamse kinder- en jeugdboeken uitgegeven of herdrukt (stripboeken en kleine prentenboeken voor peuters niet meegerekend). Dat zijn gemiddeld 54 boeken per jaar met hoogtepunten in de jaren 1989, 1993, 1995-1999. Vanaf 2000 was het iets minder met gemiddeld 46 uitgaven.

We gaan even terug naar het prille begin. Waar er in de negentiende eeuw - in tegenstelling tot de literatuur voor volwassenen - nog geen belangstelling was voor Nederlandse kinderliteratuur in Duitsland, werd in 1905 de bakvisroman Trotzkopf als Großmutter van Suze la Chapelle-Roobol meteen een succes, een topper van meer dan 60 oplagen! In 1926 verscheen Kapitän Bontekoes Schiffsjungen van Johan Johannes Fabricius. Ook dit boek scoorde met 7 herdrukken. Daarnaast was er nog belangstelling voor het werk van Nienke van Hichtum en Van de Hulst, maar in totaal werden niet meer dan 3 of 5, ten hoogste (in 1925) 10 boeken per jaar vertaald. De Tweede Wereldoorlog zorgde voor een nog grotere achteruitgang.

In de naoorlogse jaren was lezen soms de enige troost voor kinderen. Het was Jella Lepman, stichtster van de in 1948 in München opgerichte Internationale Jugendbibliothek (IJB), die boeken uit alle landen verzamelde en de mensen toeriep: ‘Lassen Sie uns bei den Kindern anfangen, um diese gänzlich verwirrte Welt langsam wieder ins Lot zu bringen. Die Kinder werden den Erwachsenen den Weg zeigen.’ De IJB beschikt tegenwoordig over 500.000 titels in meer dan 100

[p. 26]

talen. Toin Duijx, hoogleraar in Leiden, verzorgt als ‘Aussenlektor’ de Nederlandstalige collectie (Nederland, Vlaanderen en Zuid-Afrika).

Gedurende de jaren vijftig keek men met grote verbazing naar de vernieuwing van de Nederlandse kinderliteratuur. Vooral het opzienbarende werk van de drie Grote Dames, Miep Diekmann, An Rutgers van der Loeff-Basenau en Annie M.G. Schmidt, kreeg veel aandacht. An Rutgers' Die Kinderkarawane verscheen in 1957 bij uitgeverij Oetinger in Hamburg en scoorde met een totale oplage van meer dan 250.000 exemplaren! Het boek staat nog altijd op de fondslijst bij ‘dtv-junior’.

Verder stond het werk van Dick Laan, Marten Toonder, Anne de Vries, Jaap ter Haar, Godfried Bomans en Henri Arnoldus in de belangstelling.

Het aantal vertalingen bleef groeien en behaalde met 66 vertaalde titels in 1962 een hoogtepunt. In de jaren '70 liep het aantal vertalingen terug en bereikte in 1980 met 25 exemplaren een dieptepunt om later weer steil omhoog te klimmen naar 65 boeken in 1989.

De Duitse uitgevers en lezers waren vooral geïnteresseerd in de historische romans van Thea Beckmann en Tonny Vos-Dahmen von Buchholz, de fantastische verhalen en romans van Tonke Dragt en de authentieke uiteenzetting van de holocaust in de boeken van Ida Vos en Els Pelgrom.

Prijzen

Meestal wordt er gekeken, of een kinderboek een boodschap heeft en tegelijkertijd een pedagogische functie vervult, maar tenslotte is het toch de magie van de taal, die een verhaal uniek en beminnelijk maakt. Het beeldrijke verhaal van Els Pelgrom, Die wunderbare Reise der kleinen Sofie met de sfeervolle tekeningen van The Tjong Khing, werd in 1986 bekroond met de Duitse prijs voor kinderliteratuur: Deutscher Jugendliteraturpreis. Verder ging deze prijs naar Guus Kuijer, Joke van Leeuwen, Bart Moeyaert en Ted van Lieshout. Boeken van andere auteurs stonden op de Auswahlliste für den Jugendliteraturpreis.

Een andere belangrijke prijs is de Heinemann-Friedenspreis, uitgereikt aan Jan de Zanger en in 1999 aan Gregie de Maeyer en Koen Vanmechelen voor hun moedige boek Juul.

In het afgelopen jaar werden tegelijk twee Nederlandstalige boeken onderscheiden met de Österreichische Kinder- und Jugenbuchpreis 2003: het prentenboek Der kleine Esel und sein Geschenk für Jaki van Rindert Kromhout en Annemarie van Haeringen (illustr.), alsmede het kinderboek Ich bin dein Freund van Ben Kuipers en Ingrid Godon (illustr.).

Verrassend is het aantal auteurs dat één of meer in het Duits vertaalde boeken op hun lijst hebben. Tussen 1988 en 2003 zijn het er 250, 115 met één vertaling en 100 met 2 tot 5 vertalingen. 33 auteurs zijn met 6 tot 20 vertalingen of heruitgaven vertegenwoordigd. Dat zijn behalve de bovengenoemden: Paul Biegel, Henri van Daele, Jaak Dreesen, Imme Dros, Hans en Monique Hagen, Veronika Hazelhoff, Wim Hofman, Sjoerd Kuyper, Koos Meinderts, Selma Noort, Anne Provoost, Lydia Rood, Carry Slee, Toon Teilegen, Dolf Verroen, Anke de Vries en de prentenboekenkunstenaars Harrie Geelen, Margriet en Annemie Heymans. De boeken van Rindert Kromhout en Paul van Loon kregen al meer dan twintig vertalingen.

Zeer geliefd bij het lezerspubliek zijn de prentenboeken van Hans de Beer, Lieve Baeten, Ingrid en Dieter Schubert. Het werk van de twee grote klassieken Max Velthuijs en Dick Bruna heeft nog steeds veel fans. Toch is de boekhandel niet meer geïnteresseerd in de verhalen van Kikker en tot grote spijt van de vele Bruna-fans vindt Nijntje zelfs geen Duitse uitgever meer.

Tijdens de boekenweken worden bekende Nederlandse auteurs en illustrators uitgenodigd. Meestal spreken ze redelijk goed Duits en vinden ze snel contact met de kinderen. De manifestaties Einblicke: Niederländische Bücher und Bilder te Keulen, Van A wie Avonturen bis Z wie Zärtlichkeit te Berlijn en het Lirum Larum Lesefest te Freiburg werden door het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds met advies en subsidie ondersteund.

Een volwassen stijl

De Nederlandse en Vlaamse kinderliteratuur heeft een belangrijke plaats in het Duitse taalgebied veroverd. Waaraan is dat te danken? In de eerste plaats aan de authentieke en ongedwongen manier van het schrijven. De jonge lezer wordt in de Nederlandstalige jeugdliteratuur ernstig genomen en dat is op zichzelf heel belangrijk. De verhalen en romans hebben geen kinderachtige tint. Vaak worden ze eveneens graag gelezen door volwassenen. De betere auteurs slagen erin thema's als familie, vriendschap, liefde en dood, en de vaak moeilijke periode van puberteit en adolescentie eerlijk uit te werken en met humor over te brengen. Het taalgebruik is vaak ook speels, poëtisch, origineel en soms absurd.

Vele uitgeverijen hebben een lange traditie in het uitgeven van Nederlandse en Vlaamse boeken. De redacteurs hebben goede relaties met hun collega's in de buurlanden. Toch is er hier ook wel wat veranderd. Sommige uitgeverijen houden ermee op, andere worden overgenomen door de grote uitgeversmaatschappijen. Hierdoor belanden veel goede boeken in de ramsj. Een herdruk zit er meestal niet meer in en dat is een grote teleurstelling. Merkwaardig genoeg zijn uitgeverijen vaak niet trouw aan hun auteurs. Het werk van Rindert Kromhout bijvoorbeeld heeft in Duitsland zes uitgevers en zeven vertalers.

Gelukkig zijn de onvermoeibare dames Annelies Fontijne, hoofd van de kinderboekenafdeling van het Literair Produktie en Vertalingenfonds en Greet Spaepen, hoofd van het

[p. 27]

NCJ, druk bezig om oude en nieuwe titels onder de aandacht te brengen van Duitstalige uitgevers. Er wordt subsidie verleend voor vertalingen, voor lezingen en manifestaties. Dat is natuurlijk een enorme aanmoediging.

In vakbladen wordt er aan de Nederlandse en Vlaamse kinderliteratuur veel aandacht besteed. Maar in het algemeen is er in de dagbladpers te weinig plaats voor kinderliteratuur. Maar ook hier is er ook een positieve trend.

Op een vraag naar haar visie op de Nederlandse en Vlaamse kinderliteratuur zei Uschi Schroeter, hoofd van de Sk Stiftung Kultur te Keulen: ‘Ich hoffe, dass die niederländische KJL nicht auf den Harry-Potter-Zug aufspringt, sondern die Eigenart des unterhaltsamen, spannenden Realismus und ihren Humor bewahrt.’

Bibliografie/bronnen:

Bibliographie der niederländischen Kinder- und Jugendliteratur in deutscher Übersetzung 1830-1990, Herbert Van Uffelen

Taal in vertaling: het Nederlandse kinder- en jeugdboek in Duitsland, Hedwig von Bülow

Documentatie: Duits-Nederlandse-Vlaamse Bijeenkomst Lingen 1997 - Die Kinderbuchkarawane - Hedwig von Bülow

Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds: vertaalde titels vanaf 1993 - heden