Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

Het Nederlandstalige kinder- en jeugdboek verovert Europa
Toin Duijx

De wereld van het kinder- en jeugdboek is niet altijd zo internationaal geweest als we vandaag de dag zouden willen geloven. In ieder geval geldt voor het Nederlandstalige kinder- en jeugdboek dat het, uitzonderingen daargelaten, pas begin jaren zeventig van de twintigste eeuw deel ging uitmaken van de internationale kinderboekenwereld. Wat heeft deze ontwikkeling nu in gang gezet en wat heeft daaraan bijgedragen? Een persoonlijke visie.

Thematisch en literair een voorloper

In de eerste plaats is een en ander terug te voeren op nieuwe wegen binnen het Nederlandstalige kinder- en jeugdboek. Het moralistische karakter van voor de jaren zestig verdween meer en meer op de achtergrond en het literaire aspect kreeg steeds meer aandacht. Ook controversiële onderwerpen werden voor de jeugd op begrijpelijke, en toenemend literaire wijze beschreven. In Nederland is deze ontwikkeling vroeger gestart dan in Vlaanderen, maar sinds een jaar of vijftien heeft Vlaanderen deze achterstand ruim ingelopen.

In het buitenland, en dan vooral in Duitsland, was men geïnteresseerd in die onderwerpen en in ook in het literaire aspect. In het begin durfde men veel boeken qua thematiek nog niet aan en was er de angst dat het literaire aspect de jonge lezer zou weghouden van het boek. Maar de interesse voor het Nederlandstalige kinder- en jeugdboek van niveau was gewekt en binnen de vertalingen van de kinderen jeugdliteratuur neemt Duitsland sindsdien de belangrijkste plaats in.

De andere ‘buitenlanden’ waren veel slechter bereikbaar. Frankrijk las geen Nederlands, in Italië en Spanje was het kinder- en jeugdboek nog erg verbonden aan het schoolboek (en was het didactische element van overheersend belang) en de landen van Oost-Europa hadden geen geld (ook al verschenen daar wel eens vertalingen, maar de oorspronkelijke auteurs en uitgevers werden daarvan om rechtspositionele, dus financiële redenen niet op de hoogte gesteld).

Het Engelstalige gebied had geen interesse in de literatuur van andere landen en was (en is helaas nog steeds) vooral gericht op het verkopen van zijn eigen boeken. Toen Annie M.G. Schmidt in 1988 de Hans Chr. Andersenprijs kreeg, was haar werk bijna onbekend in het Engelstalige deel van de wereld. Om door te breken in landen waar men slechts met moeite Nederlands leest, is het ontbreken van Engelse vertalingen van de kinder- en jeugdboeken een enorm struikelblok geweest.

[p. 21]

Het is de theoreticus en jeugdboekenschrijver



Aidan Chambers (Hans Chr. Andersenprijs 2002) geweest die een lans gebroken heeft voor het kinder- en jeugdboek uit Nederland (en later ook uit Vlaanderen). Samen met zijn Australische partner gaf hij werk van onder meer Imme Dros, Wim Hofman en Ted van Lieshout uit. Helaas heeft de uitgever het niet lang kunnen volhouden.

Internationalisering van kinderboekenland

Een tweede belangrijk aspect is de internationalisering van de wereld van het kinder- en jeugdboek. De kinderboekenbeurs in Bologna, geheel gericht op het kinder- en jeugdboek, heeft sinds haar ontstaan midden jaren zestig uitgevers van over de hele wereld met elkaar in contact gebracht. Dit evenement is van enorm belang voor het verhandelen van rechten van de kinder- en jeugdboeken. Een van de oprichters van de Bologna-boekenbeurs, de Internationale Jugendbibliothek (IJB) in München (opgericht in 1948), heeft met haar werk ook zeker een bijdrage aan de internationalisering van de kinderboekenwereld geleverd.

Ook IBBY (International Board on Books for Young people),



vanuit de IJB in 1953 opgericht, had als een van haar doelstellingen om de kinder- en jeugdliteratuur internationaal onder de aandacht te brengen. De Hans Chr. Andersenprijs, vaak ook de ‘kleine Nobelprijs voor literatuur’ genoemd, bekroont vanaf 1956 tweejaarlijks een auteur en vanaf 1966 ook een illustrator voor zijn of haar bijdrage aan de internationale kinder- en jeugdliteratuur. De Nederlandse en Vlaamse sectie van IBBY nomineren daarvoor steeds kandidaten. In 1988 kreeg Annie M.G. Schmidt de hoogste bekroning in het vakgebied en in 2002 was Bart Moeyaert een van de laatste finalisten voor de prijs (hij moest het net afleggen tegen zijn leermeester Aidan Chambers, die de prijs kreeg). Op het ogenblik bestaan er allerlei organisaties die via congressen, tijdschriften en bekroningen het Nederlandstalige kinder- en jeugdboek onder de aandacht van een internationaal publiek brengen. Uitgevers kunnen van deze aandacht profiteren (en doen dit ook) en leveren bij nominaties dan ook bijna altijd hun medewerking.

Het boek zelf heeft voor een vertaling ondersteuning nodig

Hoe goed een boek ook geschreven is, hoe interessant van inhoud ook, het zal zonder begeleidende activiteiten niet tot een vertaling leiden. Een derde aspect dat van belang is voor het verkrijgen van vertalingen, is dan ook het werk dat uitgevers leveren om hun boeken onder de aandacht te brengen, daarbij uitstekend ondersteund door het Nederlands Literair Productie en Vertalingenfonds (NLPVF) en zijn Vlaamse collega (veelal is het alleen dankzij hun subsidie mogelijk om boeken vertaald te krijgen). Voor het Duitstalige gebied zijn de contacten in uitgeversland zo goed dat de kinder- en jeugdboeken hun weg naar het oosten wel vinden. Beide organisaties richten zich de laatste jaren dan ook veel meer op de andere taalgebieden, en met redelijk succes. Daarnaast zijn de ‘scouts’ of hoe je ze ook wilt noemen van belang: individuen die goed op de hoogte zijn van de kinder- en jeugdliteratuur uit Nederland en Vlaanderen, en voor buitenlandse uitgevers de boeken lezen en leesrapporten schrijven en op die manier een boek aanbevelen voor vertaling. Vaak werken zij in de anonimiteit, ook om zonder aangevallen te worden zich te kunnen blijven bewegen in kinderboekenland.

Nederlandse auteurs niet meer weg te denken in het buitenland

Frankrijk, Italië en Spanje hebben het Nederlandstalige kinder- en jeugdboek ontdekt en veel auteurs kunnen een vertaling in een van deze talen aan hun lijstje toevoegen. In de lijsten van bekroningen in Duitsland komen we regelmatig auteurs uit Nederland en Vlaanderen tegen. Ook de landen in Oost-Europa proberen binnen de helaas nog steeds zeer beperkte mogelijkheden die zij hebben, vertalingen, ook uit Nederland en Vlaanderen, op te nemen in hun aanbiedingen. En het Engelstalige gebied zal gewoon moeilijk blijven. Er worden wel boeken vertaald, maar van een redelijke stroom van vertalingen richting Engeland en Amerika is geen sprake. Ondanks de aanleg van de tunnel onder de Noordzee naar Engeland blijkt ‘het water toch te diep te zijn’. Niet treuren, de Nederlandstalige kinderboekenschrijvers zijn in de rest van Europa niet meer weg te denken.