Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 17]

Kroniek

De presentatie van Europa, balans en richting
Notities bij een persbijeenkomst

Europa, balans en richting (ander redactie van Jan van Burg, Pieter Anton van Gennip en Edy Korthals Altes) is een boek waaraan veel prominenten een bijdrage hebben geleverd voor de lopende discussie over de Europese zaak. Niet in de laatste plaats Wim Kok, die in zijn Voorwoord veel behartenswaardigs schreef. Zo memoreerde hij - en wij zeggen het impliciet ook met onze discussie over het voortbestaan van de Benelux - dat ‘België en Nederland aan de wieg’ stonden van alle ontwikkelingen op Europees viak. Europa is nu zoveel indringender voor ons geworden, dat een boek dat pleit voor meer meedenken door de burger, meer dan welkom is. De toekomst van Europa raakt niet alleen overheid en politici, schrijft Kok, maar ‘de gehele “civil society”, de NGO's (niet-gouvernementele organisaties), de burgers en hun instituties’. Een boek voor ons dus. In zijn Ten Geleide benoemt Pieter Anton van Gennip de kern van het Europese vraagstuk zoals zich dat nu aan ons voordoet: een zekere onbalans in de cultuur oftewel het dreigende interen op de spirituele reserves.
De auteurs hebben geprobeerd de verschillende vraagstukken van Europa te beschrijven en er wegen naar oplossingen voor aan te wijzen.

De receptie na de presentatie van het boek Europe, balans en richting. V.l.n.r. de heren Thijs Wöltgens, Jean-Luc Dehaene en Jan van Burg.
Foto: Elly van Burg - Vellekoop.

In de rustige ambiance van een van de kamers in Nieuwspoort opende Thijs Wöltgens, kamerlid, burgemeester en thans voorzitter van de Open Universiteit Nederland, op 17 december 2003 de persbijeenkomst in Nieuwspoort ten behoeve van de presentatie van de bundel Europa, balans en richting.

Het woord balans staat in feite centraal in de culturele discussie over de zoektocht naar Europa in het boek. Het discours in Europa raakt in onbalans, betoogde Van Gennip in zijn bijdrage. Hij betreurde het dat er geen heldere, eenduidige definitie van cultuur is. Daar mogen we in zekere zin gelukkig mee zijn, want aan het slot van zijn inleidend woord tot pers en andere belangstellenden pleitte Wöltgens nog even snel voor een plaatsje in de preambule van de Europese grondwet voor de spirituele, filosofische, ja zelfs theologische krachten van Europa. Daar mag nog heel lang over gediscussieerd worden, maar laten we ervoor waken dergelijke zaken wat al te gemakkelijk in de grondwet te zetten. Was het niet de scheiding van kerk en staat die wij tot voor kort koesterden als het hoogste goed in onze beschavingsgeschiedenis?

Vervolgens stelde Wöltgens de redactie voor: Jan van Burg, Pieter Anton van Gennip en Edy Korthals Altes. De eerstgenoemde, bij ANV'ers ook bekend als lid van de commissie ANV-Visser-Neerlandia-prijzen, werd door Wöltgens geprezen om zijn ‘charmante hardnekkigheid’ en aangeduid als de drijvende kracht achter de totstandkoming van dit boek. Het woord balans in de titel zal ook zeker van hem afkomstig zijn: in 2001 promoveerde Jan van Burg op het proefschrift Westerse cultuur uit balans - Naar een nieuw evenwicht in de 21ste eeuw.

Dankwoord van Jean-Luc Dehaene

Ofschoon de ter plekke uit te reiken boeken nog in de file stonden - bij Delft, dus dat was te overzien - werd gezien de gevorderde tijd maar vast overgegaan tot de ‘uitreiking’ van het eerste exemplaar aan Jean-Luc Dehaene, voormalig eerste minister van België en lid van de Conventie die de ontwerp-Grondwet van Europa heeft voorbereid.

[p. 18]

Dehaene meende in zijn dankwoord dat dit boek op een goed moment voor Europa is gekomen. De EU moet nu, in deze fase, zo zei hij, een kwantumsprong maken en het is goed tussentijds een balans op te maken. In feite is de realisering van de grote uitdaging, een hereniging van Europa, op zichzelf al een enorme prestatie. De hereniging krijgt institutioneel vorm, want er is behoefte, zo zei Dehaene uitdrukkelijk, ‘aan het heroprichten van Europa’.

Voor dat andere Europa zijn de voorwaarden reeds gecreeerd. Ten eerste is daar het Handvest van de grondrechten. Vervolgens is er de Conventie van Europa bij gekomen. En nu komt de sprong naar de hereniging, een aspect waarvoor de pers gek genoeg weinig aandacht heeft. Het herenigde Europa heeft straks een grondwet nodig. Dit nieuwe Europa zal, stelde Dehaene, niet meer louter intern gericht moeten zijn, maar de vraag is dan welke rol Europa in de wereld kan spelen. Een verdeeld Europa heeft invloed op niets - denk maar aan de kwestie Irak - dat moet beslist anders aangepakt gaan worden.

Al zijn er referenda in de verschillende landen (als die tenminste over de Grondwet gaan en niet over andere zaken), al wordt de Grondwet nog opgeschort, hij komt er. Daar is Dehaene stellig over.

Vragenronde

Hoe verhoudt zich, vroeg Marc Janssen (Heerlens Dagblad), de sprong van Europa tot het nationale belang? Dehaene: ‘Voor Europa bestaat er een spanningsveld tussen wat er zou moeten gebeuren en de vertaling daarvan in iets operationeels. De essentiële vraag geldt dus deze vertaling, van ideaal naar praktijk. Daarbij kun je je afvragen vanuit welke instanties de vooruitgang zal komen, een intrigerende vraag. De conventie kwam voort uit het besef dat de klassieke middelen niet voldeden. Maar de conventie heeft geen macht en dus valt men weer terug op de klassieke middelen.’ Wat die ‘sprong’ betreft, zo stelde Dehaene ons gerust, moet men bedenken dat inmiddels 90% van de zaken die voorheen veel weerstand opriepen en zelfs onmogelijk werden geacht, nu evidenties zijn waar niemand nog op terugkomt.

De spronggedachte bleef de aanwezigen bezighouden. Floris van Straten (NRC Handelsblad) vroeg zich af of die sprong niet bleef steken in een Europa van verschillende snelheden, zoals Chirac en Verhofstadt al bepleit hebben. Dehaene blijft optimistisch. Het is nog niet allemaal vastgelopen, dat is essentieel. Wat je weet, is dat die uitbreiding binnen het verdrag van Nice niet gaat werken. Je zult met de grondwet als gemeenschappelijke basis verder moeten. En die snellere groep, daar zitten we in feite al in! Wat voor de monetaire unie geldt, gaat ook op voor andere domeinen. Als men echt vastloopt, zoals in het geval van defensie, dan wordt een en ander geformuleerd vanuit de conventie. Dat zou met Nice niet mogelijk zijn geweest.

Een zeer praktische vraag lag natuurlijk nog op de loer: zouden we, vroeg AD-journalist Slacht zich af, er niet beter aan doen eerst maar de interne markt te vergroten voordat we het accent naar buiten verleggen? Daar was Dehaene het mee eens: deze uitbreiding vindt hij dan ook niet goed aangepakt, zij zou veel beter parallel kunnen lopen aan de hervormingen in de nieuwe landen. Nu is het: kom eerst maar binnen, maar het gebouw is nog niet aangepast. Tel daar nog de overspannen verwachtingen van de nieuwkomers bij en de problemen liggen voor het oprapen.

Waarom is er eigenlijk geen kortere grondwet gekomen, was een volgende vraag uit het publiek. Een kort college Euro-pakunde van Dehaene vormde het antwoord.

Wij zijn een complexer geheel dan Amerika. Wij willen nu geen staat zijn en daarmee is onze definitie complexer dan die van een staatsstructuur. Anderzijds kunnen we al wel zeggen: dit is de grondwet. De eerste twee delen daarvan vormen de basis, het handvest. Het separate derde deel is het toepassingsgedeelte, het hoort eigenlijk niet tot de feitelijke grondwet. In dat deel kunnen aanpassingen sneller plaatsvinden, zaken die moeilijker zouden gaan in de beide eerste gedeelten.

Het is tijd voor een glaasje. En inmiddels zijn de boeken aangekomen, zodat wij straks lezend huiswaarts kunnen gaan.

Jan van Burg, Pieter Anton van Gennip en Edy Korthals Altes (red.): Europa - Balans en richting. Uitgeverij Lannoo Campus, Heverlee-Leuven, 2003, 256 blzz. ISBN 90 209 5331 1. Prijs: € 24,95.
Wim Kok - Woord vooraf; Pieter Anton van Gennip - Ten geleide; Bernard Bot - Europa tussen retoriek en realiteit; Sophie van Bijsterveld - Fundamenten van de Europese Unie - Naar een nieuw sociaal contract tussen burgers en bestuur; Job Cohen - Migratie en integratie in Europa: een Amsterdamsperspectief; Edy Korthals Altes - Europa's rol in een onveilige wereld; Hans Opschoor en Bas de Gaay Fortman - Europa's ziel en andermans zaligheid; Bob Goudzwaard en Hans Opschoor - De Europese leefwereld; een zaak van zorg - Europa in de branding van de wereldeconomie; Roger Standaert - Europa en de kwaliteit van het Europees onderwijs; Thijs Wöltgens - Universiteit, universeel of Europees? Van kathedraalschool naar massauniversiteit; Otto Kroesen en Wim Ravesteijn - De toekomst als opdracht - Utopie, revolutie en techniek van Europa; Klaas van Egmond - De rol van Europa in de ecologische crisis; Bart Pattyn - Europa zonder vurtueel brandpunt? Publieke omroepen en Europees bewustzijn; Henk Vroom - Levensbeschouwing is geen privé-zaak - Over de noodzaak van interlevensheschouwelijke dialoog; Erik Borgman - Europa worden - Spirituele en religieuze aspecten van een Europese identiteit; Jan van Burg en Paul Kraemer - Europese cultuur vraagt nieuwe prioriteiten.

[p. 19]

Een vraagje tot slot

Tijdens een ontspannen kleine receptie kon ik de heer Jean-Luc Dehaene nog even aanspreken over een kwestie waar wij in het ANV nu druk over nadenken.

-	Mijnheer Dehaene, mag ik u vanuit het ANV een eenvoudige vraag voorleggen die evengoed in onze contreien niet eenvoudig te beantwoorden is? Wij zijn bezig met de voorbereiding van een voorstel aan de Nederlandse bewindslieden om het Nederlands als landstaal in de grondwet te krijgen.

Dehaene keek verbaasd:

-	Maar dat wist ik niet eens, dat u dat niet in de grondwet had.
-	Dat vinden wij in feite ook vreemd, zeker nu wij in Europa toch als taalgebied of taalgemeenschap samen met de Vlaamse Gemeenschap gaan opereren. Er is overigens in 1995 wel een poging gedaan, maar die heeft het niet gehaald.
-	Ja, vanuit mijn achtergrond, vanuit het bewustzijn dat wij in België daarvan hebben, dat kunt u begrijpen, moet ik zeggen dat ik verwonderd ben.
-	Wij zouden de erkenning van het feit dat wij één gezamenlijke verkeers- en verbindingstaai hebben, én voorts het voornemen van de regering daar de opperste zorg voor te dragen, op de juiste plaats verankerd willen zien, namelijk in de grondwet, zoals de meeste landen dat ook hebben. Wij moeten toch langszij komen om op de juiste wijze gezamenlijk te opereren? Europa vindt het toch ook belangrijk uitgangspunten in een Grondwet vast te leggen? Is dat een vreemde gedachte?

Nee, dat kon Dehaene geen vreemde gedachte vinden, het zou gewoon in onze grondwet moeten staan. Een steuntje in de rug van een expert in de gedachtegang dat de landen vanuit het subsidiariteitsbeginsel zorg moeten dragen voor hun eigen taal en cultuur. Waar kan dat dan beter vastgelegd worden dan in de beginselverklaring bij uitstek, de grondwet? (ER)