Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

Denkend aan Arie Willemsen
Joris Dedeurwaerder

In het begin van de jaren zestig had Arie Willemsen naam gemaakt in Vlaanderen. Dat een jonge historicus, meer bepaald een Nederlander, het gewaagd had vrij kort na de donkere oorlogsjaren een proefschrift te wijden aan het Vlaams-nationalisme, had opzien gebaard. Het maakte het onderwerp ook in Vlaanderen weer in ruimere kring bespreekbaar. Des te groter was bij de flaminganten de sympathie voor Willemsen, omdat zij in zijn historiografisch werk continuïteit meenden te bespeuren met het engagement van zijn roemruchte promotor Pieter Geyl, de gelukkig niet foute Nederlandse hoogleraar die tijdens het interbellum dapper en onstuimig aan hun kant had gestaan.

Het was spoedig duidelijk geworden dat ook Willemsens belangstelling voor Vlaanderen meer dan academisch zou zijn. Hij hield geregeld lezingen in Vlaanderen, in culturele gezelschappen en in afdelingen van het ANV, voor studenten, oud-studenten en culturele werkers, hij werd lid van de redactie van Ons Erfdeel, hij publiceerde in diverse tijdschriften, ook Nederlandse, over de toekomstige Vlaams-Nederlandse samenwerking. Mede onder zijn invloed ontwikkelde zich in die jaren een nieuwe visie op het door de politieke ontsporingen van de jaren dertig gehypothekeerde grootneerlandisme. De gedachten gingen in de richting van ‘culturele integratie’, een structurele samenwerking waarin met respect voor en in het operationeel kader van de bestaande Belgische en Nederlandse staatsinstellingen een gezamenlijk beleid met het oog op de belangenbehartiging van de Nederlandse taal en cultuur tot stand zou komen.

Ik heb Willemsen voor het eerst ontmoet in het najaar van 1966, in het ANV-kantoorgebouw in de Surinamestraat te Den Haag. Hij was niet zo lang voordien eindredacteur geworden van Neerlandia. Hij leidde de vergaderingen met vaste hand, zakelijk en efficiënt. Begin 1968 kreeg het tijdschrift een nieuw formaat en een nieuw uitzicht, er kwamen een paar nieuwe rubrieken, onder meer een kroniek waarin mederedacteur Lode Ureel en ikzelf om de beurt verslag uitbrachten over de verzuchtingen, de hoop en de wanhoop van de Vlaamsgezinden in die roerige periode van vastlegging van de taalgrens, nieuwe taalwetten en grondwetsherziening. Willemsen las onze stukken, soms geamuseerd.

[p. 16]

soms met een kritische pen erbij, altijd zeer geïnteresseerd. Zelf schreef hij een reeks redactionele stukken, waarin hij een doordachte visie op een coherent algemeen-Nederlands cultuurbeleid ontwikkelde.

Arie Willemsen en de Vlaamse minister van Cultuur en Brusselse Aangelegen-heren Hugo Weckx bij het afscheid van Willemsen uit de Rand van de Nederlandse Taal en Letteren op 11 november 1993 te Bergen op Zoom.

Als sociaal-democraat had ook hij het moeilijk met bepaalde facetten van de naoorlogse Vlaamse beweging. Eén keer had hij geschokt en verhijsterd gereageerd toen een Vlaamse extreem-rechtse club in Amsterdam een demonstratie had gehouden in een stijl en met slogans die de toeschouwers en de pers aan een onfris verleden herinnerden. Hij vertolkte onder de titel Non tali auxillo zijn ongenoegen in november 1968 in een scherp hoofdartikel: aan dit snort manifestaties en medestanders had men in het streven naar een stevige Vlaams-Nederlandse samenwerking geen hehoefte. Het artikel wekte Loved herocring dat het ANV-hoofdbestuur de redactie oplegde een wederwoord op te nemen. Aldus kregen de lezers in het Neerlandia-nummer van 1969 een ellenlang en onverteerhaar stuk van Karel Dillen op hun leestafel. Het zou niet de laatste maal zijn dat het hoofdbestuur order pressie van extreem-rechts het redactiebeleid van het tijdschrift kwam doorkruisen.

Vrij korte tijd later stapte Willemsen op als hoofdredacteur. Maar hij bleef verder actief in de kringen waar werk werd gemaakt van Vlaams-Nederlandse samenwerking. Hij was betrokken bij de voorbereiding van het Taalunie-verdrag. Hij werd lid en bestuurslid van de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren en had er in de periode 1980-1985 een doorslaggevende invloed bij het operationeel worden van de Taalunie.

Ikzelf was in die periode zowel lid van de Raad voor de Nederlandse Taal en letteren als griffier van de Interparlementaire Commissie van de Nederlandse Taalunie. Mijn inbreng in de Raad is lang niet zo belangrijk geweest als die van Willemsen en andere vooraanstaande leden. Maar de besprekingen in de Raad maakten duidelijk voor welke problemen er behoefte was aan politieke interesse. In gesprek en overleg met Arie Willemsen, Johan Fleerackers e.a. werd de agenda voor de bijeenkomsten de Interparlementaire Commissie voorbereid. Het was bij momenten een niet bepaald gemakkelijke opgave voorzitters en parlementsleden wegwijs te maken in de Taalunieproblematiek en ze van het belang van bepaalde agendapunten te overtuigen.

Het Reglement van Orde bepaalt dat een vertegenwoordiger van de Raad zonder stemrecht aan de werkzaamheden van de Interparlementaire Commissie kan deelnemen. Aldus woonde ook Willemsen veelvuldig de vergaderingen bij. De politici luisterden met grote aandacht naar zijn toelichtingen en opmerkingen.

Soms moet hij het er wel op de heupen hebben gekregen. Ik herinner mij hoe moedeloos hij naar het plafond zat te staren toen tijdens een urenlange discussie vooral duidelijk werd hoe weinig de heren van de spellingproblematiek bleken te snappen. En ik vergeet nooit hoe onze blikken elkaar kruisten toen een Vlaams lid van de commissie zich erover beklaagde dat de Nederlanders zo weinig wisten van de wijze waarop men in het verleden had getracht Vlaanderen te verfransen en zo weinig snapten van de Vlaamse taalgevoeligheden, en eraan toevoegdedat het daarom misschien jammer was dat de Duitsers Nederland niet gedurende langere tijd hadden bezet ...

De griffier heeft in het verslag van de vergadering de uitlating van het geachte lid geschrapt. Maar zo verbijsterd als Willemsen hem toen had aangekeken, dat kon alleen iemand die ondanks alles echt van Vlaanderen hield.