Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 42]

Schooltaaltip
Schooltaaltip (10)
Allerlei verantwoordelijken
Peter Debrabandere

Zoals in Nederland misschien wel makkelijker dan in Vlaanderen woorden en uitdrukkingen opduiken die letterlijk uit het Duits of uit het Engels vertaald zijn, terwijl voor die woorden en uitdrukkingen vaak (maar niet altijd) goede Nederlandse alternatieven bestaan, zo duiken in België veel makkelijker dan in Nederland woorden en uitdrukkingen op die letterlijk uit het Frans vertaald zijn. Dergelijke vertalingen uit het Duits noemen we germanismen, vertalingen uit het Engels anglicismen en vertalingen uit het Frans gallicismen. Al die ismen dragen het stigma ‘in strijd met het Nederlandse taaleigen’. Maar zodra zo'n isme algemeen verspreid raakt, houdt het isme op isme te zijn. En dat gebeurt vlugger met anglicismen en germanismen dan met gallicismen. Meerdere ‘verschillende’ en neveneffect waren ooit germanismen, maar zijn nu volkomen ingeburgerd. Moeilijker is het als een isme alleen in Vlaanderen verspreid raakt. De meeste gallicismen ontstaan in Vlaanderen en raken de grens met Nederland niet of nauwelijks over. Af en toe is er wel eens een Vlaamse taalkundige die zijn nek uitsteekt en die gallicismen in de standaardtaal - of in de Belgische variant daarvan - opgenomen wil zien, maar meestal worden ze nog steeds afgekeurd.

Een schoolvoorbeeld van een gallicisme is de term verantwoordelijke, letterlijk vertaald uit responsable. Uiteraard bestaat in het Nederlands het bijvoeglijk naamwoord verantwoordelijk. Iemand die voor iets verantwoordelijk is, is iemand die ‘rekenschap schuldig’ is. Je kunt dus spreken van een verantwoordelijke docent. En net zoals je zieke docent kunt verkorten tot zieke, zo kun je ook verantwoordelijke docent verkorten tot verantwoordelijke, als in de context maar duidelijk is dat het om een docent gaat die voor iets verantwoordelijk is. In het Frans kan dat ook. Van le professeur responsable kun je le responsable maken. Maar met het Franse responsable kan veel meer dan met het Nederlandse verantwoordelijk(e). Le responsable kan in het Frans ook gewoon de benaming zijn van iemand die een bepaalde functie heeft. Zo zijn le responsable du personnel en le responsable des ressources humaines weliswaar minder gebruikelijk dan maar toch synoniem met le chef du personnel en le directeur du personnel. In Vlaanderen worden dergelijke benamingen klakkeloos overgenomen. Het gallicisme personeelsverantwoordelijke is in



Vlaanderen dan ook gebruikelijker dan het standaardtalige personeelschef, al moet gezegd worden dat het modieuze human resources manager het in Vlaanderen even goed doet als in Nederland.

Of de term personeelsverantwoordelijke nu letterlijk uit het Frans vertaald is, is niet zo zeker. Wel staat vast dat de wildgroei van verantwoordelijken en van allerlei samenstellingen met verantwoordelijke toe te schrijven is aan slaafse navolging van het Franse woordvormingspatroon. Ook in het onderwijs kun je daar talrijke voorbeelden van vinden. Zo is een leerling of student die de belangen van de klas behartigt bij de directie, in Vlaanderen zo goed als altijd een klasverantwoordelijke, terwijl we in de standaardtaal spreken van een klassenvertegenwoordiger of een klassenoudste, want oorspronkelijk kreeg de oudste van de klas die functie toegewezen. In het hoger onderwijs worden studenten natuurlijk niet altijd in klassen ingedeeld, zodat in Vlaanderen daar ook de term groepsverantwoordelijke gebruikelijk is, terwijl we in de standaardtaal over de term groepsvertegenwoordiger beschikken. Een student die een heel jaar vertegenwoordigt, is een jaarvertegenwoordiger en niet een jaarverantwoordelijke. En een student die studenten vertegenwoordigt, is een studentenvertegenwoordiger en niet een studentenverantwoordelijke.

Uiteraard hebben niet alleen leerlingen en studenten in onze onderwijsinstellingen functies met verantwoordelijkheid. Van nu af aan vermeld ik alleen nog de standaardtalige termen, aangezien nu wel duidelijk is dat in Vlaanderen hiervoor ook een samenstelling met verantwoordelijke bestaat. Aan het hoofd van een opleiding staat een opleidingscoördinator, een opleidingshoofd of (vooral in Nederland) een opleidingsmanager. Een stagecoördinator zorgt voor de organisatie van de stage. Een projectleider of projectcoördinator leidt een project. Tegenwoordig beschikt ook elke school over minstens één ICT-coördinator. Middelbare scholen in Vlaanderen hebben een graadcoördinator, iemand die aan het hoofd staat van een graad (een cyclus van twee jaar).

Afzonderlijk vermeld ik nog het gekke bibliotheekverantwoordelijke, dat in Vlaanderen nu eens slaat op een biblio-

[p. 43]

thecaris of bibliothecaresse, dan weer op een bibliotheekmedewerk(st)er. De term schoolverantwoordelijke kan verschillende ladingen dekken. Soms is het synoniem met vestigingsverantwoordelijke en slaat het op de onderwijzer of leraar in een vestiging van een school aan wie de directeur een aantal taken afstaat. Dan kunnen we heter van een vestigingscoördinator of vestigingshoofd spreken. Soms is het gewoon een schoolvertegenwoordiger, iemand die de school vertegenwoordigt in contacten met de buitenwereld. Vaak is het een contactpersoon, b.v. iemand die de school vertegenwoordigt in contacten met het CLB (centrum voor leerlingenbegeleiding). Een cursusverantwoordelijke kan overeenkomen met een cursuscoördinator of cursusleider, waarbij cursus ‘reeks lessen als afgesloten geheel, leergang’ betekent. Maar aangezien in Vlaanderen cursus vaak ook (ten onrechte) ‘syllabus’ betekent, kan met cursusverantwoordelijke ook bedoeld worden: ‘hoofd van de schooldrukkerij’.

Alleen de klassenleraar noemen Vlamingen geen verantwoordelijke. Maar geen nood, dan doen ze het wel met een ander gallicisme: titularis of klastitularis (Frans titulaire (de classe)).