Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 40]

Schrijft Knack Belgisch?
Schrijft Knack Belgisch? (14)
Siegfried Theissen

1. Normalerwijs/-wijze i.p.v. normaal gesproken, normaliter

‘Normalerwijze komen Senaat en Huis van Afgevaardigden op 6 januari 2001 samen om de stemmen van de kiesmannen officieel te tellen.’ (29-11-2000)

Kramers heeft normalerwijs/-wijze niet opgenomen. De GVD vermeldt het zonder label en beschouwt het dus als Standaardnederlands, maar volgens de Hedendaagse Van Dale en het Woordenboek voor correct taalgebruik is het Belgisch-Nederlands.

In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 17, 12 en 15 keer voor, d.i. ca. 3, 4 en 7 maal per jaargang. Al is het gebruik dus de laatste jaren toegenomen, men kan niet zeggen dat men het vaak tegenkomt. In het NRC-corpus (1993-1994), dat omvangrijker is dan de Knack-corpora, heb ik slechts 3 voorbeelden ervan gevonden. Normalerwijs/-wijze is dus niet meer uitsluitend Belgisch-Nederlands maar in het Noorden zal men het slechts zeer sporadisch aantreffen.

2. Pilootproject i.p.v. proefproject, modelproject, pilotproject (Eng. uitspr.)

‘Zelf zijn we dit jaar met een ander pilootproject begonnen.’ (Knack, 24-02-1999)

De GVD en de HVD noemen samenstellingen met piloot- i.p.v. pilot- (i uitgesproken zoals ai) Belgisch. Kramers vermeldt ze niet. In de Knack-corpora heb ik een tiental ervan gevonden: pilootaflevering, -fabriek, -fase, -film, -functie, -galerij, -kantoor; -landen, -prijzen, -project, -studenten, -zender. Veruit het vaakst kwam pilootproject voor, in de drie Knack-corpora respectievelijk 10, 13 en 8 keer, d.i. 2, 4 en 4 maal per jaargang. De aanbevolen samenstelling met pilot- ben ik geen enkele keer tegengekomen: die schijnt dus in België onbekend te zijn.

3. Zijn boekje te buiten gaan i.p.v. buiten zijn boekje gaan

‘...dat de Smedt in menig opzicht zijn boekje te buiten gaat.’ (Knack, 10-03-1999)

De drie woordenboeken vermelden alleen buiten zijn boekje gaan. Slechts het Woordenboek voor correct taalgebruik heeft zijn boekje te buiten gaan - als Belgisch-Nederlands - opgenomen. Het overzichtstabelletje geeft een eigenaardig beeld. In de Knack-corpora zien we weer het bekende schema: in de tweede periode een toename van het gebruik en de laatste twee jaar een spectaculaire daling. Maar het eigenaardigste is wel dat de afgekeurde vorm die in de drie Nederlandse woordenboeken helemaal niet voorkomt, in NRC vaker gebruikt wordt dan de vermeende AN-vorm. Ofwel is dit een evolutie (invloed in de richting Vlaanderen-Nederland) van de laatste tijd of de woordenboeken, inclusief het Woordenboek voor correct taalgebruik, hebben zich schromelijk vergist.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)	NRC ('93-'94)
zijn boekje te buiten gaan	11 (= 61%)	13 (= 87%)	2 (= 25%)	19 (= 58%)
buiten zijn boekje gaan	7 (= 39%)	2 (= 13%)	6 (= 75%)	14 (= 42%)

4. Vooropzeg i.p.v. opzegging(stermijn)

‘...een politicus wordt zonder veel vooropzeg van één job naar de andere gestuurd.’ (Knack, 02-06-1999)

De HVD vermeldt dit niet. Volgens Kramers en de GVD is vooropzeg Belgisch-Nederlands. De GVD voegt er nog aan toe dat het ‘niet algemeen’ is. De laatste tien jaar is het gebruik van vooropzeg spectaculair gedaald. Het komt nu nog maar zeer sporadisch voor. De sterke positie van opzegging wordt nog in de hand gewerkt door het feit dat er geen samenstellingen met vooropzeg waren: het was telkens opzeggingstermijn, opzeggingsvergoeding enz. De GVD vermeldt als Belgische variant ook nog vooropzegging, waarvan ik in de drie Knack-corpora echter geen enkel voorbeeld gevonden heb.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
vooropzeg	9 (= 41%)	4 (= 27%)	1 (= 8%)
opzegging	13 (= 59%)	11 (= 73%)	11 (= 92%)

5. Mits (voorzetsel) i.p.v. mits (voegwoord)

‘Wij willen bewijzen dat het niet hoeft, mits een goed investeringsplan.’ (Knack, 14-04-1999)

In Standaardnederlands kun je niet zeggen ‘mits betaling’, wel ‘mits je betaalt’. Alle drie de woordenboeken beschouwen dit gebruik als Belgisch-Nederlands. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 174, 70 en 35

[p. 41]

keer voor, d.i. ca. 35, 23 en 17 maal per jaargang. Hier constateren we dus een gestage daling in het gebruik.

6. (Op)kuisen i.p.v. schoonmaken; (fig.) weer in orde brengen

‘De Franse directeur van Renault in Vilvoorde ... kuist er het boeltje op en gaat dan rustig met pensioen.’ (Knack, 16-07-1997)

De GVD en Kramers beschouwen kuisen, opkuisen en de kuis als Belgisch-Nederlands. De GVD beperkt het gebruik ervan tot de spreektaal. De HVD keurt eveneens de eerste twee af, maar kuis heeft hij niet opgenomen. In de Knack-corpora kwam enkele keren grote kuis voor, maar in veruit de meeste voorbeelden ben ik opkuisen tegengekomen. In de drie onderzochte perioden waren er respectievelijk 51, 12 en 8 gevallen, d.i. ca. 10, 4 en 2 per jaargang. Dus weer een duidelijke daling in een periode van tien jaar.

7. Dat is (geen) klein bier i.p.v. dat is (g)een kleinigheid

‘Klein bier in vergelijking met wat er op de informele overlegtafels ligt.’ (Knack, 04-10-2000)

Kramers vermeldt deze uitdrukking niet. In de GVD staat ze wel als leenvertaling uit het Frans (ce n'est pas de la petite bière), maar er wordt niet uitdrukkelijk gezegd dat ze Belgisch-Nederlands is, iets wat de HVD en het Woordenboek voor correct taalgebruik wel doen. In de Knack-corpora kwam ze respectievelijk 4, 19 en 12 keer voor, d.i. ca. 1, 6 en 6 maal per jaargang. Dat is (geen) klein bier is dus niet erg gebruikelijk, maar het komt eigenaardig genoeg de laatste tijd in Knack toch vaker voor dan tien jaar geleden. In het NRC-corpus heb ik weliswaar slechts drie voorbeelden gevonden, maar dat bewijst dat de van oorsprong Belgische uitdrukking al overgewaaid is naar het Noorden, waar je ze echter slechts heel sporadisch aantreft.

8. Obus i.p.v. granaat (= projectiel van een kanon)

‘Denk aan het obussenschandaal.’ (Knack, 02-09-1998)

Alle drie de woordenboeken beschouwen obus als Belgisch-Nederlands. Uit het overzichtstabelletje blijkt dat ook in dit geval het gebruik van de Belgisch vorm in de tweede periode toeneemt om dan, de laatste twee jaar, spectaculair te dalen. Maar obus komt toch nog in nagenoeg een derde van de gevallen voor.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
obus	55 (= 42%)	49 (= 64%)	8 (= 31%)
granaat	77 (= 58%)	27 (= 36%)	18 (= 69%)

9. Schrik hebben, krijgen i.p.v. bang zijn

‘Het systeem heeft schrik van diegenen die hun stem verheffen.’ (Knack, 07-06-2000)

Volgens GVD is dit ‘gewestelijk’ en een leenvertaling uit het Frans (avoir peur). Kramers en de HVD beschouwen het gewoon als Belgisch-Nederlands. Schrik hebben kwam in de Knack-corpora 98, 75 en 29 keer voor, d.i. ca. 20, 25 en 14 maal per jaargang. Van schrik krijgen waren er 11,5 en 6 voorbeelden, dus respectievelijk 5, 2 en 3 per jaargang. Beide Belgische varianten komen dus nu minder vaak voor dan tien jaar geleden. Voor schrik hebben is de daling in de laatste twee jaar zelfs ronduit spectaculair.

10. (Zich) op gang trekken i.p.v. (op gang komen), op gang brengen

‘Samensteller Russ Dewbury trekt het feest listig op gang.’ (Knack, 17-02-1999)

De drie woordenboeken vermelden deze uitdrukking niet. Volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik is dit Belgisch-Nederlands. In de Knack-corpora kwam het respectievelijk 58, 35 en 42 keer voor, d.i. ca. 12, 13 en 21 maal per jaargang. In dit geval is het gebruik dus vooral de laatste twee jaar duidelijk toegenomen.