Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 39]

Bent u ook zo gebonden?
Siegfried Theissen

Over de verbinding van een substantief + voltooid deelwoord (luchtgekoeld, computergestuurd, noodgedwongen enz.) zegt de ANS op p. 729 e.v. ‘Sommigen keuren samenstellingen volgens dit productieve procédé af, maar in de praktijk worden dergelijke woorden veelvuldig gehanteerd. Een veel gebruikte groep zijn onder meer die met het deelwoord gebonden als tweede lid: partijgebonden, plaatsgebonden, seizoengebonden, tijd(s)gebonden enzovoort.’

In het Invert Woordenboek van het Nederlands (Theissen en alii, C.I.P.L., Luik, 1988) en het Supplement daarop (C.I.P.L., Luik, 1993) staan de volgende 14 samenstellingen met gebonden, die je dus tien jaar geleden in de verklarende woordenboeken kon aantreffen: bedrijfs-, branche-, cultuur-, nieuws-, onderwijs-, partij-, persoons-, plaats-, regio-, seizoen-, streek-, tijd-, traditie- en waardegebonden. Behalve regiogebonden staan die ook allemaal in de Grote Van Dale van 1999.

In dit artikel heb ik willen nagaan of de productiviteit van deze samenstelling dezelfde is in Noord en Zuid. Voor het Zuiden heb ik me gebaseerd op twee Knack-corpora (1991-1995 en 1999-2002 (1e semester). Voor het Noorden was dat een heel onvangrijk NRC-corpus van meer dan 90.000 artikelen (1993-1994). In de twee Knack-corpora ben ik 87 gevallen tegengekomen, waarvan 58 (67%) slechts één keer voorkwamen (hapaxen). In NRC waren er 76 samenstellingen met gebonden, waaronder 47 hapaxen (62%).

Als we slechts rekening houden met de samenstellingen die ten minste 5 keer gevonden werden, dan ziet de frequentielijst voor het Noorden er in dalende volgorde als volgt uit: persoon(s)- (30), seizoen(s)- (22), tijd(s)- (21), partij- (15), cultuur- (10), plaats- (9), geslacht- (8), ondernemings- (7), bedrijfs- (6), streek- (6), club- (5). En voor het Zuiden: persoons- (44), tijd(s)- (24), seizoen(s)- (17), cultuur- (15), geslachts- (14), partij- (14), plaats- (12), streek- (10), zuil- (8), arbeids- (7), bedrijfs- (7), taal- (7), conjunctuur- (6), haven- (5), mode- (5), project- (5), water- (5).

De vergelijking van beide lijsten laat zien dat er weliswaar in Knack de helft meer samenstellingen met -gebonden zijn die ten minste een frequentie 5 behalen, maar dat de frequentste (afgezien van zuil- voor het Zuiden en ondernemings- voor het Noorden) in Noord en Zuid dezelfde zijn. De meeste staan ook in Van Dale, maar eigenaardig genoeg kwamen 4 van de 13 door Van Dale op -gebonden vermelde samenstellingen in geen van de corpora voor, nl. nieuws-, onderwijs-, traditie- en waardegebonden.

Enkele doubletten

•	leeftijdgebonden/leeftijdsgebonden - Bij leeftijd vermeldt Van Dale slechts samenstellingen met -s-, maar leeftijdsgebonden staat er niet in. In NRC kwam deze samenstelling 6 keer met -s- voor en 1 keer zonder. In Knack heb ik ze helemaal niet aangetroffen.
•	persoongebonden/persoonsgebonden - Van Dale kent alleen de vorm met -s-. Dat is ook de enige vorm die ik in Knack tegengekomen ben en de normale vorm in NRC: 1 keer zonder en 29 keer met -s-.
•	seizoengebonden/seizoensgebonden - In Van Dale staat slechts seizoengebonden. Dat is ook de frequentste vorm in Knack (11 keer zonder, 6 keer met -s-), maar niet in NRC (3 keer zonder en 19 keer met -s-).
•	tijdgebonden/tijdsgebonden - Van Dale heeft slechts de vorm zonder -s- opgenomen. In NRC vinden we daarvoor een duidelijke voorkeur: 19 keer zonder en slechts 2 keer mét -s-. In Knack daarentegen vind je vaker de vorm mét - s-: 15 keer tegen 9 keer zonder -s-.

Conclusie

Samenstellingen van een substantief met -gebonden zijn uiterst productief maar ca. tweederde ervan zijn hapaxen. Als er slechts rekening wordt gehouden met de gevallen die ten minste een frequentie 5 behalen, dan zijn er geen grote verschillen tussen het Noorden en het Zuiden, maar de productiviteit is iets groter in het Zuiden en de frequentste samenstellingen schijnen er ook iets vaker voor te komen. Bij doubletten met en zonder -s- wil er nogal eens een verschil optreden: in NRC is het meestal seizoensgebonden en tijdgebonden, in Knack daarentegen vaker seizoengebonden en tijdsgebonden.