Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 10]

Taal
Reactie op Paardekoopers visie op de taalpolitiek^1.
Taalpolitiek is bedoeld [Voor de toekomst]
Eddy Boutmans

Ten geleide:
P.C. Paardekoopers visie op taalbeleid vroeg om een reactie en die is er ook gekomen. Eddy Boutmans reageert niet alleen, hij geeft een zeer lezenswaardig en doordacht alternatief. We willen het u niet onthouden.
Advocaat Boutmans heeft al een heel actieve loopbaan achter zich: aan de balie van Antwerpen en weldra vanuit een eigen kantoor, gespecialiseerd in familiaal-rechtelijke zaken, strafrecht en milieuzaken. Schrijven doet hij ook: een boek over ‘De toepassingsmogelijkheden van de Racismewet’, een rapport voor het Max-Planckinstituut over drugswetgeving en vele andere stukken. Als bestuurslid van de Liga voor Mensenrechten reisde hij naar heel wat landen. Als senator (1995-99) diende hij wetsvoorstellen in over zaken als euthanasie, drags, rechten van fietsers en samenlevingscontracten. In 1999 werd hij verkozen tot volksvertegenwoordiger en daarna was hij een hele kabinetsperiode staatssecretaris voor ontwikkelingssamenwerking.
Agalev-politicus Boutmans hecht veel belang aan de culturele factor in ontwikkeling, zoals merkbaar is in ‘Over Vlaanderen en zijn identiteit’ (in Streven, oktober 1996), waarin hij - zelf poëzieliefhebber - cultuur als motor van de identiteit ziet.
In bijgaande reactie geeft hij een schets welke richting we uit zouden moeten denken, aan de hand van een aantal invalshoeken.
Na de taalkundige nu de politicus. Eenzelfde betrokkenheid, maar daar houdt het toch wel op. Ofschoon Boutmans' oordeel over Paardekoopers visie, voltooid verleden tijd, wel iets taalkundigs heeft...

Eddy Boutmans

Zowat dertig jaar was ik lid van de Vereniging Algemeen Nederlands. Dat die een samengaan zocht met het ANV, kon ik begrijpen. Ik ben zelf een sterk voorstander van Vlaams-Nederlandse samenwerking, zeker als het gaat om taalbeleid en taalzorg. Maar de ‘Proeve van een binnenlandse taalpolitiek’ van P.C. Paardekooper in het recentste nummer van Neerlandia gaat toch de mosterd zoeken bij Abraham, die ik sinds lang dood en begraven waande. Ik wil het Nederlands wel verdedigen, maar moet dat op zo'n sabeltrekkersmanier? Wat is het draagvlak van een artikel, waarin tegen het ondertitelen van films gefulmineerd wordt, een praktijk die bij mijn weten door zowat alle Vlamingen en Nederlanders als heel positief wordt ervaren. In elk geval: toen ik nog kind was, maakten wij via de Franstalige zender (in de eerste jaren konden we alleen ‘Brussel Vlaams’ en ‘Brussel Frans’ ontvangen) kennis met ‘gedubde’ westerns: cowboys en indianen die gebroken Frans spraken, maar ook beroemde acteursstemmen die doodgesynchroniseerd werden. Ik bedoel maar: onze kinderen leren door die ondertiteling intussen ook spontaan Engels of soms Frans) - wat in de huidige wereld nuttig en nodig is - het geeft ook directer toegang tot een aantal niet-talige aspecten van films, zoals intonatie, stemtimbre enz. Hoewel bijna alle Vlamingen een vijftal Franstalige zenders kunnen ontvangen, ken ik haast niemand die films bekijkt in Franse nasynchronisatie. Meertaligheid is ook een waarde en zeker voor een relatief kleine taalgroep in het centrum van Europa.

Wat Paardekooper verder debiteert als ‘binnenlandse taalpolitiek’ lijkt me ten dele uit een uiterst belegen nationalistisch vaatje te tappen. Voor de goede orde: op blz. 7 in dezelfde aflevering lezen we een zeer juiste zin van S.W. Couwenberg ‘Het belangrijkste probleem van het Vlaamse nationalisme is een sterke neiging tot particularisme’, wat we ook wel de klokkentorenmentaliteit noemen. Maar zich terugtrekken is niet het geschikte antwoord op de globalisering - voor mijn part mondialisering, om een (gewezen?) anglicisme te vermijden - een term die in zijn tekst niet voorkomt: dat spreekt boekdelen. In welke tijd leeft Paardekooper?

In Brussel wil hij tegen hardleerse Franstaligen dan maar Engels praten. Er zijn in België stromingen die het Engels willen invoeren als contacttaal tussen Nederlands- en Franstaligen, maar dat kan toch alleen maar de positie van het Engels versterken? Zowat alle afleveringen van Neerlandia fulmineren tegen die stellingname - Paardekooper nog het ergst! Neen, in België moeten we juist het Nederlands behouden als tweede taal in Wallonië en bij Franstalige Brusselaars; op een andere plaats in het artikel schrijft Paardekooper dat trouwens ook zelf.

Franstalig België is eigenlijk het enige ‘buitenland’ (d.w.z. niet-Nederlandstalig gebied) waar dat mogelijk is. Daar mag wat vreedzame strijd voor gevoerd worden, als we maar beseffen dat de Nederlandstalige minderheid van enkele tienduizenden mensen die ook echt in Brussel wónen, niet gediend is van fundamentalisme. Die Nederlandstalige minderheid ziet Brussel als een multiculturele stad met voornamelijk het Frans als communicatietaal - maar waarbij de Nederlandse taal en cultuur zeer prominent aanwezig zijn, in een internationale context. De belangstelling voor het Nederlands in de hoofdstad van Europa en in Wallonië bestaat alleen bij de gratie van de Belgische staat; nationalisten die deze willen afschaffen, zijn dus geen verdedigers van het Nederlands.

1. Zie hiervoor Neerlandia 107 (2003), afl. 4, 8-11: ‘Proeve van een binnenlandse taalpolitiek’.

[p. 11]

Ik doe hierna een poging om een zinvolle visie op gemeenschappelijk taalbeleid en taalpolitiek samen te vatten, waarbij ik op een aantal punten heel wat concreter ben dan Paardekooper (ik dacht namelijk dat taalpolitiek ook iets met de rol van de overheid te maken had...).

De politiek kan niet zo veel beginnen tegen attitudes (snob Engels, Frans praten in Brussel, voorkeur voor dialect), maar kan hier en daar regels stellen, bevorderend optreden en het goede voorbeeld geven.

Acht aanbevelingen

1.	Versterk de positie van het Nederlands als overheidstaal in Nederland, grotendeels naar Belgisch model. Ik zie niet in wat erop tegen is dat het Nederlands als bestuurstaal grondwettelijk verankerd wordt en dat enkele andere beginselen in een wet worden vastgelegd. De overheid communiceert (in het binnenland) in het Nederlands met burgers en bewoners.^2.
	De argumenten tégen grondwettelijke verankering zijn bijzonder zwak. Die zou niet nodig zijn, maar is men daar zo zeker van? Bovendien, is het dan wél nodig in de grondwet allerlei vrijheden vast te leggen die toch al in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens staan? Houd ook op met overheidsorganen Engelse namen te geven. Als buitenlandse contacten belangrijk zijn, voeg er dan een Engelse vertaling aan toe. Heeft er één mens minder met de KLM gevlogen omdat KLM geen Engels is? Als het al een rol zou spelen, dan omgekeerd: een land kan door talige elementen ook herkenbaarheid bevorderen.
2.	Bescherm de consument op taalgebied. Consumentartikelen moeten in principe Nederlandse etiketten en gebruiksaanwijzingen hebben. Zeker de beschrijving van ingrediënten in voedingswaren moet daaronder vallen. De Europese unie schrijft ‘een gemakkelijk toegankelijke taal’ voor. We moeten in onze nationale wetgevingen het Nederlands blijven voorschrijven als verplichte, maar niet exclusieve taal (want niemand verbiedt toevoeging van andere talen). Ook voor allerlei apparatuur moet dat zo veel mogelijk gelden. Velen hebben moeite met soms gebrekkig, want slecht uit het Chinees of Koreaans vertaald technisch Engels, dat voor allerlei handleidingen wordt gebruikt. Bij ‘courante’, aan de niet-commerciële gebruiker verkochte apparaten (auto's, computers, keukenapparatuur, speelgoed...) zou Nederlands verplicht of ten minste bevorderd moeten worden.
3.	Versterk de Nederlandse Taalunie. Samenwerken op taalgebied is heel belangrijk.
4.	Bevorder de standaardtaal. Ik weet wel dat ABN uit de mode is en wellicht zijn er in het verleden fouten gemaakt, maar de overheid mag best enig beleid voeren om de versnippering van de (gesproken) taal tegen te gaan. Taalnormen zijn relatief, ze mogen soepel gehanteerd worden, omdat de taal per definitie verandert in de tijd en een zekere horizontale variatie vertoont, maar waar helemaal geen norm meer is, is er ook geen eenheidstaal meer. Als we systematisch ondertiteling nodig hebben om tv-programma's uit ons eigen taalgebied te verstaan, gaat de variatie te ver (en ik heb het evenzeer over intern-Nederlandse en intern-Vlaamse taalvariatie als over de grensoverschrijdende). In de taakomschrijving van onderwijs en publieke omroepen moet m.i. dan ook de bevordering van de standaardtaal (uitspraak, woordenschat, grammatica) als beleidslijn worden opgenomen.
5.	Houd op met allerlei dialecten de status van ‘nationale minderheidstaal’ toe te kennen. Het Fries is een taal, o.k., maar Limburgs, Brabants, Zeeuws moeten we niet zo'n verhoogde status toekennen. Dialectstudie in het raam van de taalkunde is één ding, maar het Nederlands kent talloze dialecten en streektalen. Dialecten leven in de praktijk en voeden de algemene taal, maar ze doen dat ook zonder overheidserkenning en -subsidie!
6.	Vergemakkelijk de toegang tot het Nederlands voor al wie hier woont of wie met de Lage Landen een structurele band heeft. We hebben het dan over de vele allochtonen en vreemdelingen met langdurig verblijf. In de hele discussie over integratie en inburgering pleit ik voor het aanvaarden van diversiteit, maar zowel in het belang van de allochtonen zelf als uit het oogpunt van sociale cohesie is een gemeenschappelijke landstaal belangrijk. Dit is in het ‘multiculturele’ debat een van de weinige punten waarover iedereen het nu eens is, van extreem-rechts tot Abou Jahja. Privé spreekt iedereen uiteraard wat hij wil. Zorg ervoor dat lesgevers in het islamonderwijs (en godsdienst als vak in welke school ook) en in islamitische en joodse (of nog andere) scholen het Nederlands machtig zijn en ook gebruiken, met uitzondering van de verplichting Oudarabisch of -hebreeuws te gebruiken in de betrokken oude teksten.

2. Uitzonderingen hebben betrekking op tijdelijke bezoekers (toeristen, zakenlui, expats...), op het bevorderen van een vlotte overgang (migranten kunnen in hun taal informatie voor nieuwkomers krijgen enz) of eventueel op het naleven van de Europese wetgeving (maar dat geldt dan voor alle lidstaten, zoals de regel dat Europese burgers niet zonder meer verplicht kunnen worden de landstaal te gebruiken in socialezekerheidskwesties.

[p. 12]

	Bevorder ook een Nederlandse terminologie voor een aantal allochtone (bijvoorbeeld islamitische) verschijnselen.
7.	Bevorder de positie van het Nederlands in aangrenzende gebieden, in de eerste plaats in Wallonië en Brussel. Aan het adres van Vlaams-nationalisten moet gezegd worden dat het bestrijden van de Belgische staat de positie van het Nederlands daar uiteindelijk toch ondermijnt: de tienduizenden Nederlandstaligen die dagelijks in Brussel werken, en de wettelijk tweetalige diensten van de federale regering en van de (negentien) Brusselse gemeentebesturen zijn onze sterkste garantie voor die positie. Zij maken het Nederlands tot een sociaal belangrijke taal, ook voor niet-moedertaalsprekers die er massaal in de meerderheid zijn.^3.
8.	Wat het onderwijs aangaat, neig ik naar de opvatting dat dit Nederlands moet blijven. Voor het basisonderwijs vind ik de discussie over het invoeren van een tweede taal op zeer jonge leeftijd en van het erkennen van allochtone talen naast het Nederlands zinvol: doelmatigheid moet daarbij echter voorop staan (nl. hoe vermijd je taalachterstand van minderheidsgroepen?). In Nederland schaft men nu het onderwijs in de levende allochtone talen af. Ik hoop dat de kennis van het Nederlands en de positie van allochtonen er niet onder lijden.

Engels is nu de internationale taal inzake wetenschap. Dat heeft ook gevolgen voor onze universiteiten. Onze studenten moeten zeker de Engelse vaktaal actief en passief beheersen, maar er moet over gewaakt worden dat die het Nederlands niet vervangt. Dus moeten we de regel ‘in principe Nederlands’ handhaven, dat zal willen zeggen: wettelijk vastleggen, al zullen we uitzonderingen moeten aanvaarden. Zelf heb ik een sabbatjaar genomen en gebruik ik dat om antropologie te studeren. Dat gebeurt bijna volledig in het Engels, omdat het een postacademische en veel door buitenlanders gevolgde studie is. Ik kan daar eerlijk gezegd mee leven, wetende dat de normale tweejarige licentie (vanaf volgend jaar master) voor het grootste deel in het Nederlands geprogrammeerd blijft. Maar de wetenschappelijke medewerkers van de universiteit zijn in overgrote meerderheid voor een veralgemening van het Engels in de masterjaren, hoor ik. Zal Vlaanderen dan ‘pal blijven staan’, als nagenoeg de hele Nederlandse universitaire wereld verengelst wordt?

9.	Blijf een actief cultuurbeleid voeren, waarvan taalbeleid een belangrijk aspect is. Ook de publieke omroep heeft een belangrijke functie in het taalbeleid.
10.	Schrijf in principe Nederlands voor als communicatietaal in ondernemingen. Het mag niet zo zijn dat het bedrijfsleven geleidelijk iedereen verplicht in het Engels te communiceren. Deze regeling, die in haast alle landen juridisch of in de praktijk geldt, is heel normaal; zij verschaft ons bovendien een economisch voordeel.
11.	Verdedig het gebruik van de Nederlandse taal in officiele teksten van de Europese Unie. Naast het belang op zichzelf heeft dit ook een belangrijke eenmakende werking op de terminologie (immers de Vlaams-Nederlandse vertalers moeten dagelijks op de meest verscheiden gebieden terminologische keuzes maken en vaak nieuwe termen introduceren).

3. Uit E. Boutmans, ‘Over Vlaanderen en zijn identiteit’ (Streven, oktober 1996): ‘Vlaanderen in zijn huidige betekenis is een creatie van de Vlaamse beweging, die ontstaan is als een reactie tegen het onrecht dat de Belgische staat de Belgen uit de noordelijke provincies aandeed. Staatkundig bekeken is het een creatie van de Belgische staat, die dan toch tot iets gediend zal hebben. De ‘identiteit’ van de Vlamingen is nog in volle vorming, maar ze bestaat vooral uit de historische beleving van de Vlaamse beweging, aangevuld met de mythologisering van de voor-Belgische geschiedenis. Daar is niets op tegen. Overal waar mensen zich verdrukt voelen, komen zij in een of andere vorm in opstand; overal ontstaat daardoor een geschiedenis van dat verzet, en overal heeft dat verzet zijn mythes en helden, en als het verzet een nationale kleur krijgt, dan ook zo die helden en mythen. Alle volkeren hebben zo hun mythes, ook als die niet uit verdrukking zijn geboren, zoals Portugal zijn Lusiades, Frankrijk zijn Jeanne d'Arc, Cuba zijn José Marti en Nederland zijn Willem van Oranje, wiens huistaal overigens Frans schijnt geweest te zijn, net als die van vele Vlaamse Edelen uit die tijd.’