Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 40]

Schrijft Knack Belgisch?
Schrijft Knack Belgisch? (13)
Siegfried Theissen

1. Iemand gerust laten i.p.v. iemand met rust laten

‘Janssens, hou je bezig met de partij, maar laat de regering gerust.’ (Knack, 08-09-2000)

De Grote Van Dale (GVD), de Hedendaagse Van Dale (HVD) en Kramers beschouwen het als Belgisch-Nederlands. De GVD en de HVD zeggen dat het ‘niet algemeen’ is. De Belgische vorm komt nog slechts in ca. 10% van de gevallen voor.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
gerust laten	16 (= 13%)	12 (= 15%)	3 (= 11%)
met rust laten	111 (= 87%)	69 (= 85%)	25 (= 89%)

2. Andere katten te geselen hebben i.p.v. wel wat anders aan zijn hoofd hebben, andere dingen aan zijn hoofd hebben

‘Wat zij doet of zegt, interesseert mij niet, wij hebben andere katten te geselen.’ (Knack, 12-05-1999)

De GVD, de HVD en Kramers beschouwen deze leenvertaling (Fr. avoir d'autres chats à fouetter) als Belgisch-Nederlands. In Knack kwam ze 14, 13 en 5 keer voor, d.i. ca. 3, 7 en 2 keer per jaargang. Ook hier constateren we dat het gebruik van de Belgische vorm in de jaren 1996-1998 toegenomen is om dan in 1999-2000 veel terrein te verliezen.

3. Gegeerd i.p.v. begeerd, gewild, geliefd, gewenst, in trek

‘Want de jonge Vlaamse auteurs zijn niet gegeerd meer bij de Nederlandse huizen.’ (Knack, 14-02-1996)

Zowel de GVD als de Hedendaagse Van Dale HVD en Kramers beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt er nog aan toe dat het ‘niet algemeen’ is. Omdat er te veel mogelijke AN-varianten zijn, heb ik alleen maar naar voorbeelden van gegeerd gezocht. In de drie Knack-corpora kwam het 67, 31 en 21 keer voor, d.i. 13, 10 en 10 keer per jaargang. Het komt de laatste vijf jaar dus nog maar in een op de vijf nummers voor.

4. Stresserend i.p.v. stress veroorzakend gestresseerd i.p.v. gestrest

‘Ik ken veel advocaten die zeggen: ik ben dit stresserend beroep beu...’ (29-04-1998)

‘Ik was altijd al een gestresseerde jongen...’ (Knack, 10-05-2000)

De geraadpleegde woordenboeken vermelden als werkwoord slechts stressen, niet stresseren. De GVD heeft, als enige, wel het adjectief stresserend zonder label opgenomen. Dat beschouwt hij dus als Standaardnederlands. De Knack-corpora hebben geen enkel voorbeeld van de infinitief stresseren of van de AN-vorm gestrest opgeleverd, maar het voltooid deelwoord gestresseerd kwam wel 20, 7 en 5 keer voor: 4, 2,5 en 2,5 keer per jaargang. Stresserend ben ik iets vaker tegengekomen, nl. 26, 14 en 8 keer: 5, 5 en 4 keer per jaargang. In het NRC-corpus (1993-1994) van meer dan 90.000 artikelen heb ik geen enkel voorbeeld van stresserend gevonden (van gestresseerd trouwens ook niet). Dus, ofwel vergist de GVD zich, ofwel is het gebruik ervan in Nederland een zeer recent verschijnsel.

5. Geen graten in iets zien i.p.v. geen bezwaar tegen iets hebben, geen been in iets zien

‘U ziet ook geen graten in de combinatie van een gemeentelijk met een parlementair mandaat?’ (Knack, 06-01-1999)

De GVD vermeldt deze uitdrukking niet. Kramers ook niet, maar wel geen graten in iets vinden en overal graten in zoeken, die hij als Belgisch-Nederlands beschouwt. Slechts de HVD heeft geen graten in iets zien opgenomen en wel als Belgisch-Nederlands. In de drie Knack-corpora kwam deze uitdrukking respectievelijk 38, 32 en 26 keer voor, d.i. ca. 8, 10 en 13 maal per jaargang. De Belgische vorm is de laatste jaren dus steeds gebruikelijker geworden. Zie hierover: F. Debrabandere, ‘Zie je er geen been of vind je er geen graten in?’, in: Nederlands van Nu, 2000, blz. 44.

6. Mutualiteit i.p.v. ziekenfonds

‘Het parlement breidde de SE-struktuur uit naar ... mutualiteiten (een Europees kristelijk ziekenfonds?) (Knack, 06-02-1991)

[p. 41]

De drie geraadpleegde woordenboeken beschouwen mutualiteit als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt er nog aan toe dat het ‘niet algemeen’ is. Uit het overzichtstabelletje blijkt dat mutualiteit nu in minder dan 20% van de gevallen voorkomt. Bovenstaand voorbeeld laat zien dat sommige journalisten de Belgische vorm en de AN-vorm ter afwisseling naast elkaar gebruiken. Dit was inderdaad enkele keren het geval in de verschillende Knack-corpora.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
mutualiteit	51 (15%)	39 (21%)	35 (18%)
ziekenfonds	295 (85%)	145 (79%)	157 (82%)

6. Wedde i.p.v. salaris

‘De imams ... kunnen een wedde en een pensioen ontvangen...’ (Knack, 09-12-1998)

De GVD geeft de volgende omschrijving van wedde: ‘bezoldiging, vaste beloning (in Nederland m.n. van een hoofdarbeider of een militair): de wedde van een ambtenaar is zijn salaris vermeerderd met de toelagen en emolumenten.’ De GVD zegt hier niet duidelijk dat wedde in de algemene betekenis van salaris Belgisch-Nederlands is, maar de HVD en Kramers doen dat wel. Zoals in veel andere gevallen is het gebruik van het Belgische woord in de jaren 1996-1998 toegenomen, om dan de laatste twee jaar weer af te nemen. Het komt toch nog in meer dan een kwart van de gevallen voor. In het twintigtal voorbeelden uit het NRC-corpus (1993-1994) had wedde uitsluitend betrekking op militairen. In de algemene betekenis van salaris is het dus wel degelijk Belgisch-Nederlands. De samenstelling weddeschaal is natuurlijk ook Belgisch-Nederlands. Opmerkelijk is hier dat in de drie Knack-corpora slechts weddeschaal voorkwam (respectievelijk 24, 4 en 11 keer) en geen enkele keer salarisschaal.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
wedde	75 (30%)	58 (35%)	31 (18%)
salaris	178 (70%)	110 (65%)	80 (82%)

8. Koppel i.p.v. paar

‘Vestdijk was al in de zestig toen hij trouwde met de vrouw die jarenlang zijn huishoudster was geweest. Het koppel kreeg twee kinderen.’ (Knack, 11-11-1998)

In de betekenis van ‘twee personen van verschillend geslacht, door huwelijk, verloving of liefde verbonden...’ beschouwt de GVD koppel als gewestelijk. Opmerkelijk is niet alleen de vermelding van ‘verschillend geslacht’ (Van Dale: een beetje up to date, a.u.b.!) maar ook het uitsluitende ‘of’, alsof huwelijk en verloving de liefde zouden uitsluiten! Kramers vermeldt de Belgische betekenis niet. Uit het voorbeeld dat de Hedendaagse Van Dale geeft (‘een jong koppel: jonge man en vrouw’) blijkt dat hij koppel in deze betekenis als correct Nederlands beschouwt. Het Woordenboek voor correct taalgebruik (Theissen et alii) zegt echter dat koppel in de door GVD genoemde betekenis Belgisch-Nederlands is. In dit geval heb ik slechts naar voorbeelden van de Belgische vorm gezocht, want het opsporen van ‘paar’ zou tienduizenden voorbeelden hebben opgeleverd van alle mogelijke andere betekenissen van ‘paar’ die de computer niet kan differentiëren. In de drie Knack-corpora kwam koppel respectievelijk 161, 137 en 70 keer voor, d.i. ca. 32, 46 en 35 maal per jaargang. Ook hier zien we dus weer een stijging in de tweede periode en een daling in de laatste twee jaar. In het NRC-corpus ben ik slechts één enkel voorbeeld van koppel in de gewraakte betekenis tegengekomen:

‘Menig paar binnen en buiten Frankrijk, waaronder zelfs een koppel uit Mexico meende zich te herkennen in het gelukkige tweetal.’ (NRC, 03-05-1993)

Wel waren er tientallen voorbeelden van de twee AN-betekenissen, ‘sport’ en ‘politiek’:

‘“Die Zoetemelk wil de Tour winnen”, tierde het koppel Raas-Knetemann in koor’. (NRC, 05-07-1993)

‘Frankrijk en Duitsland, een ideaal koppel.’ (NRC, 05-08-1993)

9. Kwestie van i.p.v. een kwestie van

‘De man gaf de B-aandelen echter slechts stemrecht ten belope van 1/200ste van de A-aandelen ... Kwestie van het enthousiasme toch wat te temperen.’ (Knack, 17-12-1998)

De HVD vermeldt dit niet. De GVD en Kramers beschouwen deze leenvertaling (Fr. question de) als Belgisch-Nederlands. De GVD beperkt het gebruik ervan tot de spreektaal. In de Knack-corpora kwam het respectievelijk 211, 298 en 121 keer voor, d.i. ca. 42, 100 en 60 maal per jaargang. Weer zien we het bekende schema: een toename in de tweede periode en een afname de laatste twee jaar. Dit neemt niet weg dat kwestie van een van de gebruikelijkste belgicismen in Knack is.