Logo DBNL
Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107 (2003)

Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

(2003)– [tijdschrift] Neerlandia–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Vlaanderen-Nederland
Het Vlaamse buitenlands beleid: quo vadis?*
Annick Schramme

De St.-Michielsakkoorden (1993) vormen een mijlpaal in de opbouw van het Vlaams buitenlands beleid. Sindsdien beschikt Vlaanderen immers over het lang bevochten verdragsrecht. In feite was Vlaanderen reeds sinds de invoering van de culturele autonomie in 1971 bevoegd voor de internationale culturele samenwerking (grondwetsartikel 59bis, § 2, 3de lid). Dat artikel was echter niet verenigbaar met artikel 68, waarbij de koning bevoegd was en bleef voor het sluiten van verdragen. Jarenlange bevoegdheidsdiscussies belemmerden de uitbouw van een volwaardig Vlaams buitenlands beleid. In die mate zelfs, dat het verdragsrecht uitgroeide tot een symbooldossier.

 

In 1993 werd het Vlaamse verdragsrecht dus een feit, samen met de invoering van twee andere fundamentele nieuwe principes. Ten eerste geldt sindsdien het principe ‘in foro interno, in foro externo’. Dat wil zeggen dat de deelstaten voor alle bevoegdheden die ze op binnenlands vlak hebben, eveneens bevoegd zijn op buitenlands vlak. Hieraan gekoppeld geldt het principe dat er geen hiërarchie is tussen de verschillende beleidsniveaus. Dat is een uniek gegeven, dat geen vergelijkbaar voorbeeld kent in de rest van de wereld. Voortaan zou men moeten spreken over ‘het buitenlands beleid van de Belgische federatie’, waarin alle beleidsniveaus, zowel federaal als deelstatelijk, volwaardig participeren.

Een balans

Reeds tien jaar beschikt Vlaanderen over belangrijke bevoegdheden op het vlak van het buitenlands beleid. Tijd dus voor een balans. En wat kunnen we eruit leren?

 

De eerste jaren (tot 1999) was er heel wat ambitie en misschien zelfs een zekere voortvarendheid. ‘Wat we zelf doen, doen we beter’, luidde het. De Vlaamse minister-president Luc Van den Brande trok het Vlaamse buitenlands beleid naar zich toe. Een reeks van verdragen (een veertigtal in totaal) kwam tot stand met buitenlandse partners. De culturele component bleef heel belangrijk - met de aanstelling van culturele ambassadeurs -, maar stond ditmaal in dienst van de exportpromotie. Buitenlands cultuurbeleid was in de jaren negentig een instrument voor natievorming - het aanscherpen van een Vlaams zelfbewustzijn - en imagovorming in het buitenland.

 

Vanaf 1999 kunnen we spreken van discontinuïteit in het Vlaamse buitenlands beleid. De nieuwe paars-groene regering koos niet alleen voor een laag profiel, maar opteerde tevens voor een ander beleid. Voortaan waren de deeldepartementen verantwoordelijk voor de buitenlandse aspecten van hun bevoegdheidsdomeinen. Dat past in een algemene tendens van de verbinnenlandsing van het buitenlands beleid. Sommige departementen, zoals Cultuur, juichen dat toe. Nu konden zij immers een buitenlands beleid voeren op cultuurpolitieke gronden en niet om buitenlandspolitieke redenen. De keerzijde is echter dat er een aantal overlappingen ontstaat, dat er versnippering is en dat een coherente beleidsvisie ontbreekt.

Op weg naar een beter Vlaams buitenlands beleid

Wat kunnen we nu leren uit die tien jaar beleidservaring? Er dienen zich naast problemen enkele ideeën daarover aan.

 

1.Er zijn nog heel wat coördinatieproblemen tussen de verschillende beleidsniveaus om in de Europese Unie tot een eensgezind standpunt te komen. Op bepaalde beleidsthema's, zoals milieu, liggen de zienswijzen tussen de gewesten zelfs heel ver uit elkaar. Na de uitbreiding van de Europese Unie zal het nog moeilijker worden om tot een gecoördineerd standpunt te komen, aangezien het Belgische stemmenaantal in een uitgebreide Unie relatief zal afnemen.
2.Men dient selectiever en doeltreffender om te gaan met het huidige instrumentarium, waaronder het verdragsrecht. In de jaren negentig werd met het sluiten van een veertigtal verdragen een recordaantal bereikt. Een focusbeleid kan de kwaliteit van de samenwerking alleen verhogen door een betere concentratie van de middelen. Dat geldt bij uitstek voor de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking. Wat de geografische prioriteiten betreft, blijft Nederland de prioritaire partner. De tijd dat de Vlaamse vertegenwoordiger in Den Haag vooral culturele contacten aanknoopte, is definitief voorbij.
Harde, economische dossiers, zoals de uitdieping van de Westerschelde en de IJzeren Rijn, staan bovenaan zijn agenda. Tevens gaat veel aandacht naar partnerlanden in Oost- en Midden-Europa. Het is bijna een gelukkig historisch toeval te noemen dat het verwerven van eigen bevoegdheden op het vlak van het buitenlands beleid praktisch samenviel met de politieke omwentelingen in Oost- en Midden-Europa. Vlaanderen heeft op dit moment met elk van de tien Oost- en Midden-Europese landen verdragen gesloten, waardoor het heel wat van zijn knowhow in verschillende beleidssectoren kan exporteren.
-Ook Zuid-Afrika behoort tot de prioritaire partnerlanden. Hier verschilt het Vlaamse beleid duidelijk van het Belgische, dat zich vooral concentreert op de regio van de Grote Meren in Centraal-Afrika.
3.Men dient een gecoördineerd en geïntegreerd beleid na te streven, waarbij niet alles op de economie afgestemd is. Zowel cultuur als solidariteit dienen gelijkwaardige pijlers van dat beleid te vormen. Meer autonomie dient samen te gaan met een grotere openheid ten aanzien van het buitenland. Solidariteit zou een basiswaarde moeten worden voor het Vlaamse buitenlands beleid. Of Ontwikkelingssamenwerking uiteindelijk geregionaliseerd zal worden, is voorlopig onduidelijk, maar ook de andere deelterreinen dienen doordrongen te zijn van deze solidariteitsgedachte. Zo hebben de activiteiten van Pax Christi in Sint-Petersburg weinig economisch toegevoegde waarde, maar leveren ze wel een bijdrage aan de overgang van een oorlogseconomie naar een vredeseconomie. Een ander voorbeeld is de Vlaamse samenwerking met de regio Dantzig (Gdansk, Polen). Het Vlaamse bestuursmodel op het vlak van gezondheid en welzijnsbeleid wordt hier als voorbeeld genomen.
4.De toekomst van Vlaanderen wordt door Europa bepaald.
a)In dit kader moet de krachtenbundeling tussen de regio's met constitutionele bevoegdheden verder worden uitgebouwd. Er bestaat een netwerk tussen 74 regio's, goed voor 56% van de bevolking van de EU, maar helaas worden ze door het Europese niveau niet erkend als juridische gesprekspartners. Zij ijveren o.m. voor een rechtstreekse toegang tot het Hof van Justitie en een betere toepassing van het subsidiariteitsprincipe
b)Het Belgische federalisme (of confederalisme) is bijna voltooid. Een andere ingrijpende ontwikkeling speelt zich af aan onze grenzen, nl. die van het grensoverschrijdend federalisme in Europa, zoals tussen Vlaanderen en de streek rond Rijsel of Nord-Pas-de-Calais (Frans-Vlaanderen), de drie Zuid-Nederlandse provincies of Noord-Rijnland-Westfalen. Vlaanderen moet hier bewust in investeren, want dit proces van ontgrenzing is zich toch aan het voltrekken in Europa.
5.De publieke en politieke belangstelling voor het Vlaamse buitenlands beleid moet absoluut aangezwengeld worden. Voor de huidige regering is het duidelijk geen prioriteit. We zijn nu reeds toe aan de vierde Vlaamse minister voor buitenlands beleid in één regeerperiode. Het Vlaamse buitenlands beleid zou ook uit de partijpolitiek moeten blijven, daarvoor is het te belangrijk. De mate waarin Vlaanderen erin zal slagen een volwaardig buitenlands beleid te voeren, geeft aan of het al dan niet een volwassen natie is geworden.

 

Prof.dr. Annick Schramme is verbonden aan het Centrum voor de studie van de Vlaamse Buitenlandse Betrekkingen van de Universiteit Antwerpen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs