Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

Schrijft Knack Belgisch? (12)
Siegfried Theissen

1. Het zit er bovenarms op i.p.v. er is flinke ruzie

‘Een kaakslag die kon tellen en dus zat het er meteen bovenarms op.’ (Knack, 27-08-1997)

De Grote Van Dale (GVD), de Hedendaagse Van Dale (HVD) en Kramers beschouwen deze uitdrukking als Belgisch-Nederlands. In de drie Knack-corpora (1991-1995, 1996-1998, 1999-2000) kwam ze respectievelijk 19, 21 en 5 keer voor, d.i. 4, 7 en iets meer dan 2 keer per jaargang. Ze is dus niet erg gebruikelijk en heeft de laatste twee jaar nog terrein verloren.

2. Weeral i.p.v. (al)weer, opnieuw

‘Men gaat in heel deze affaire weeral aan één zaak voorbij en dat is dat men niets vindt tegen Franck Vandenbroucke.’ (Knack, 03-05-2000)

Volgens de drie geraadpleegde woordenboeken is weeral Belgisch-Nederlands. De GVD noemt het ‘weinig gebruikelijk’ en de HVD ‘niet algemeen’. Ik heb weeral slechts met die AN-vorm vergeleken die er het meest op lijkt, nl. alweer. Weeral komt in Knack heel weinig voor. De GVD en de HVD hebben dus gelijk, tenminste wat de geschreven taal betreft.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
weeral	10 (= 1,18%)	3 (= 0,56%)	5 (= 1,47%)
alweer	833 (= 98,82%)	531 (= 99,44%)	334 (= 98,53%)

3. Het is geweten i.p.v. het is bekend

‘Het is algemeen geweten dat echte golfers gaan werken om wat ontspanning te vinden.’ (Knack, 14-07-1999)

De GVD neemt deze uitdrukking niet op. De HVD en Kramers beschouwen ze als Belgisch-Nederlands. In de Knack-corpora kwam ze 152, 131 en 28 keer voor, d.i. ca. 30, 44

[p. 29]

en 14 keer per jaargang. Het is geweten is dus nog vrij gebruikelijk, maar de laatste twee jaar heeft deze uitdrukking heel wat terrein moeten prijsgeven.

4. Een vogel voor de kat zijn i.p.v. verloren zijn ten dode opgeschreven zijn

‘Als ze niet de geldsom bijeenkrijgt, is zij een vogel voor de kat.’ (Knack, 07-04-1999)

De GVD, Kramers en de HVD beschouwen deze uitdrukking als Belgisch-Nederlands. Wat ze niet gezien hebben, is dat het een leenvertaling uit het Frans is (un oiseau pour le chat). In Knack kwam ze 12, 0 en 4 keer voor, dus in het ‘ergste’ geval 2 keer per jaargang.

5. Gelijk welk, gelijk wie, gelijk wanneer i.p.v. welk ook, wie ook, wanneer ook; om het even welk, wie, wanneer

‘De Russen wisten dat gelijk welk plan goedgekeurd moest worden door het IMF.’ (Knack, 20-01-1999)

‘Gelijk wie kan morgen juwelen gaan verkopen.’ (Knack, 27-01-1999)

‘Totnogtoe stonden elektronische media voor: toegang, gelijk wanneer.’ (Knack, 17-05-2000)

De drie woordenboeken beschouwen gelijk plus een vraagwoord als Belgisch-Nederlands. De GVD en de HVD zeggen dat het ‘weinig gebruikelijk’ is. Gelijk wanneer heb ik in Knack maar 2 keer aangetroffen. Voor gelijk wie was dat 10, 12 en 3 keer, dus ca. 2, 4 en minder dan 2 keer per jaargang. Het vaakst ben ik gelijk welk tegengekomen: 74, 63 en 9 keer, d.i. ca. 15, 21 en 5 maal per jaargang. Gelijk welk heeft dus heel wat terrein verloren.

6. Noteer (dat) i.p.v. let wel, vergeet niet (dat)

‘Noteer: de KVIV-tarieven min vijftien procent.’ (Knack, 14-04-1999)

De GVD, het enige van de drie woordenboeken dat noteer vermeldt, beschouwt het als Belgisch-Nederlands, maar had ook nog kunnen zeggen dat het een gallicisme is (Fr. notez). In Knack kwam het 5, 7 en 2 keer voor, dus 1, 2 en 1 maal per jaargang.

7. Een succes/een deficit laten noteren i.p.v. behalen/hebben

‘...terwijl een Steve Stewaert in Hasselt wel een fraaie score voor de SP laat noteren.’ (Knack, 16-06-1999)

Geen van de drie woordenboeken vermeldt laten noteren in deze betekenis. Het Woordenboek voor correct taalgebruik (Theissen et alii) beschouwt het als Belgisch-Nederlands. In Knack kwam het 12, 15 en 7 keer voor of 2, 5 en 3 keer per jaargang. De afwijking was in 1996-1998 gebruikelijker dan in 1999-2000.

8. Onder de leiding van i.p.v. onder leiding van

‘Bij Eendracht kwam hij terecht onder de leiding van zijn jeugdidool Jan Ceulemans.’ (Knack, 01-11-2000)

De GVD, de HVD en Kramers hebben slechts de AN-vorm opgenomen. Maar het Woordenboek voor correct taalgebruik signaleert onder de leiding van als Belgisch-Nederlands. Van oorsprong is het een gallicisme: Fr. sous la direction de. De laatste tien jaar is het in Knack nooit in meer dan 9% van de gevallen voorgekomen. Sinds de eerste periode heeft het nog een derde van zijn terrein verloren.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
onder de leiding van	55 (= 9%)	28 (= 7%)	12 (= 6%)
onder leiding van	537 (= 91%)	346 (= 93%)	177 (= 94%)

9. De boeken neerleggen i.p.v. zijn faillissement aanvragen

‘Bij gewone zelfstandigen kan je tellen hoeveel BVBA's of NV's de boeken neerleggen.’ (Knack, 25-08-1999)

Kramers vermeldt het niet. Volgens de HVD is het Belgisch-Nederlands. Eigenaardig genoeg heeft de GVD het zonder label opgenomen: hij schijnt het dus als Standaardnederlands te beschouwen. De Belgische vorm heeft steeds meer terrein verloren en komt nu nog maar heel sporadisch voor. In het NRC-corpus (1993-1994) van meer dan 90.000 artikelen ben ik het geen enkele keer tegengekomen. De GVD schijnt zich dus te vergissen: de boeken neerleggen is wel degelijk Belgisch-Nederlands.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
de boeken neerleggen	7	1	1
zijn faillissement aanvragen	0	7	9

10. Niet met iets lachen i.p.v. niet om iets lachen

‘Calvet kon er niet mee lachen en diende klacht in.’ (Knack, 03-02-1999)

De drie woordenboeken beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. De GVD beperkt het gebruik ervan tot de spreektaal. In Knack kwam het toch 16, 14 en 11 keer voor of ca. 3, 5 en 5 maal per jaargang. Je treft het dus niet vaak aan, maar het gebruik ervan is de laatste jaren stabiel gebleven.

[p. 30]

11. Klacht neerleggen i.p.v. een klacht indienen

‘Als ook dat onmogelijk blijkt, kun je een strafklacht neerleggen bij rijkswacht of politie.’ (Knack, 01-11-2000)

De HVD vermeldt dit niet. Volgens Kramers is het Belgisch-Nederlands. Eigenaardig genoeg zegt de GVD slechts dat het een leenvertaling uit het Frans is (déposer plainte), maar verder schijnt hij er geen bezwaar tegen te maken. Het gallicisme blijkt nu in minder dan 10% van de gevallen voor te komen. In de tweede periode heeft het wat terrein gewonnen en dan in de laatste twee jaar weer verloren. Wat de GVD er ook van denkt, klacht neerleggen is Belgisch-Nederlands. Inderdaad, in het NRC-corpus heb ik geen voorbeeld gevonden.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
klacht neerleggen	64 (= 10%)	21 (= 13%)	2 (= 9%)
een klacht indienen	587 (= 90%)	142 (= 87%)	20 (= 91%)

12. Zinnens zijn i.p.v. van zin zijn, van plan zijn

‘Minister Lauwens is zinnens de kabinetten nog verder in te krimpen.’ (Knack, 09-08-2000)

De HVD vermeldt het niet. Kramers en de GVD beschouwen het als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt hier nog aan toe dat het ‘niet algemeen’ is. In Knack kwam zinnens zijn 51, 39 en 10 keer voor, d.i. ca. 10, 13 en 5 keer per jaargang. Na een toename in de periode 1996-1998 valt er dus in 1999-2000 een duidelijke afname te constateren.

13. De gebroken potten betalen i.p.v. het gelag betalen

‘De Koerden hebben immers het ongeluk ... daarvan de gebroken potten te betalen.’ (Knack, 18-09-1996)

Kramers beschouwt het als Belgisch-Nederlands. De HVD en de GVD vermelden het eigenaardig genoeg niet. Wel hebben ze met de gebroken potten zitten als Belgisch-Nederlands opgenomen. Na een korte ‘opleving’ in de jaren 1996-1998 heeft de Belgische uitdrukking zoveel terrein verloren dat ze nu in Knack niet meer schijnt voor te komen.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
de gebroken potten betalen	1 (= 6%)	3 (= 20%)	0 (= 0%)
het gelag betalen	16 (= 94%)	12 (= 80%)	14 (= 100%)

14. Aarde aan de dijk zetten, brengen i.p.v. zoden aan de dijk zetten

‘Amnestie ... zal niet veel aarde aan de dijk zetten.’ (Knack, 24-02-1999)

De HVD vermeldt het niet. Volgens Kramers is het Belgisch-Nederlands, maar de GVD heeft deze uitdrukking zonder label opgenomen. Hij schijnt ze dus als Standaardnederlands te beschouwen. De Belgische vorm komt na een daling de laatste jaren in 1/6 van de gevallen voor. In het NRC-corpus heb ik aarde aan de dijk zetten/brengen geen enkele keer gevonden. Wat de GVD er ook van moge denken, het is wel degelijk Belgisch-Nederlands.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
geen/weinig aarde aan
de dijk zetten/brengen	8 (= 17%)	1 (= 3%)	3 (= 17%)
geen/weinig zoden aan
de dijk zetten	37 (= 83%)	32 (= 97%)	15 (= 83%)

15. Personaliteiten i.p.v. prominenten, hoge gasten, hoge bezoekers, hoogwaardigheidsbekleders

‘Ook de Waalse regering heeft heel wat personaliteiten uitgenodigd.’ (Knack, 14-06-2000)

In de standaardtaal betekent personaliteiten ‘hatelijke opmerkingen’. Je kan b.v. zeggen: ‘Geen personaliteiten!’, d.i. ‘ik duld hier geen persoonlijke hatelijkheden’ (GVD). In de betekenis van prominenten is het volgens Kramers en de GVD Belgisch-Nederlands. De GVD voegt hier nog aan toe dat het ‘niet algemeen’ is. De HVD heeft het niet opgenomen. Personaliteiten komt nu in Knack nog nauwelijks voor.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
personaliteiten	17 (= 26%)	16 (= 21%)	1 (= 4%)
prominenten	49 (= 74%)	62 (= 79%)	23 (= 96%)

16. Geen uitstaans met iets hebben i.p.v. niets uit te staan hebben met iets, niets te maken hebben met iets

‘Ik heb als voorzitter van Sail geen uitstaans met de perikelen bij Lernaut & Hauspie.’ (Knack, 29-11-2000)

Volgens de HVD en Kramers is het Belgisch-Nederlands. De GVD beschouwt het als ‘gewestelijk’. In Knack kwam de Belgische uitdrukking 32, 42 en 12 keer voor, d.i. ca. 6, 14 en 6 maal per jaargang. We constateren dus weer dat de afwijking in de jaren 1996-1998 vaker voorkwam dan in de jaren 1991-1995 en 1999-2000. In NRC heb ik geen enkel voorbeeld gevonden. Geen uitstaans hebben met is dus wel degelijk Belgisch-Nederlands.