Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 16]

ANV-Tijmen Knechtfonds
Dr. Raymond Fagel zal de tweede leerstoel De Nederlanden in de wereld gaan bezetten
Els Ruijsendaal

In vervolg op de leerstoel in Leiden is vanwege het ANV-Tijmen Knechtfonds een tweede leerstoel De Nederlanden in de Wereld opgericht aan de Vrije Universiteit te Brussel. Volgens de wens van de stichters van het fonds zal een Nederlander deze stoel bezetten, zoals een Vlaming de stoel in Leiden bezet. Deze ‘uitwisseling’ geeft, naar de oprichters hopen, een impuls aan de culturele verbondenheid tussen Nederland en Nederlandstalig België.

Dr. Raymond Fagel.

Het ANV is blij met de voortdurende medewerking van het faculteitsbestuur van de VUB. De verbinding met de universiteit wordt verzorgd door een begeleidende commissie, die zal bestaan uit hoofdbestuurslid Marc Cels, die het hele traject tot aan de benoeming had begeleid en verzorgd, wetenschappelijk coördinator prof. dr. Roger De Peuter en prof. dr. Hugo Soly, hoofd van de sectie geschiedenis van de VUB. Mevrouw B. Vanvlasselaar coördineert de administratieve facetten.

Een eerste oriënterend gesprek op 4 juni tussen Els Ruijsendaal, Raymond Fagel en Roger De Peuter vormde de basis van onderstaande vragen naar Fagels plannen voor de leerstoel.

Voorgedragen en benoemd als bijzonder hoogleraar in Brussel: kende u het ANV eigenlijk al? Of de Nederlandse pendant van deze leerstoel in Leiden?

Ik was zeer verrast toen ik werd voorgedragen voor de leerstoel. Ik was in het geheel niet op de hoogte van het feit dat het ANV ook een leerstoel aan de Vrije Universiteit Brussel wilde opzetten. In dit geval is er dus ook echt sprake van een voordracht. Zelf heb ik niet naar de positie gesolliciteerd. Ik kende het ANV inderdaad al wel van de leerstoel in Leiden. Als universitair docent aan de Opleiding Geschiedenis van de Universiteit Leiden heb ik de instelling daarvan destijds van nabij gevolgd. Daarnaast ken ik het ANV en het tijdschrift Neerlandia van mijn eigen onderzoek. Het gaat dan wel over de jaren dertig. In die tijd schreef F. Dekker, oud-generaal der genie, zijn bijzondere artikelen over het ‘Voetspoor der vaderen’. Toen hij de artikelen bundelde in twee kloeke delen bij uitgeverij L.J.C. Boucher (1938-1947), koos de auteur voor de titel ‘voortrekkers van Oud-Nederland’. In het deel uit 1947 staat ook een kort voorwoord van de voorzitter van het ANV, K.E. Oudendijk, waarin hij de vóór de uitgave overleden auteur kort herdenkt. De bemoeienis van het ANV met de bestudering van de Nederlandse emigratie kent dus een lange geschiedenis.

De Nederlanden in de wereld

We zijn wel nieuwsgierig naar uw wetenschappelijke achtergrond en huidige bezigheden - en uw eigen voorliefdes daarin.

Ik heb in Leiden Vaderlandse Geschiedenis gestudeerd met daarnaast vakken bij vooral Kunstgeschiedenis en Spaans. Oorspronkelijk was ik naar Leiden gekomen om Egyptologie te studeren, maar de filologische aanpak daarvan leverde me grote problemen op. Ik wilde geschiedenis en kreeg grammatica. Mijn doctoraalscriptie behandelde de reisverslagen van twee Nederlanders naar Spanje aan het begin van de zestiende eeuw: Antoon van Lalaing, die met Filips de Schone meereisde, en Laurent Vital, die zich in het gezelschap bevond van de jonge Karel V. Daarvoor had ik ook al een werkstuk geschreven over de negentiende-eeuwse Nederlandse visie op het Ottomaanse Rijk. Ik was duidelijk terecht gekomen in het ‘voetspoor der vaderen’.

Voor mijn promotieonderzoek belandde ik bij prof.dr. Hugo de Schepper uit Nijmegen, die als geen ander de geschiedenis van de Spaans-Nederlandse betrekkingen kent. Jaren van onderzoek resulteerden in 1996 uiteindelijk in een dissertatie over ‘De Hispano-Vlaamse wereld. De contacten tussen Spanjaarden en Nederlanders 1496-

[p. 17]

1555’, uitgegeven als extra nummer van het Archief- en Bibliotheekwezen in België.

Afgezien van anderhalf jaar in Spanje heb ik voor het onderzoek ook ongeveer anderhalf jaar in België gewoond, vooral in Schaarbeek en Molenbeek. De Brusselse Kunstberg met Rijksarchief en Koninklijke Bibliotheek had in mij een trouwe bezoeker. Maar ook reisde ik vaak per trein naar Antwerpen en Brugge, waar de voornaamste sporen van de Spaans-Nederlandse contacten te vinden zijn. Het gaat in dit boek over allerhande migratie tussen de Nederlanden en Spanje en het vormde als het ware het op archiefbronnen gebaseerde vervolg op mijn doctoraalscriptie. Het mag duidelijk zijn dat ik zowel in mijn proefschrift als in dit gesprek de term ‘Nederlanders’ gebruik voor alle bewoners van de oude 17 provinciën. Ik besef dat Vlamingen bij dit woord vooral aan ‘Hollanders’ denken, maar er is nu eenmaal geen eenduidige benaming te vinden voor de bewoners van de oude Nederlanden.

Tegenwoordig werk ik aan de universiteit waar ik ook heb gestudeerd: in Leiden. Als docent Algemene Geschiedenis behoor ik mij voornamelijk bezig te houden met de Europese geschiedenis van na 1500. Spanje krijgt daarbij natuurlijk wel extra aandacht, maar ik verzorg bijvoorbeeld ook onderwijs in de Franse en Italiaanse geschiedenis. Mijn onderzoek en onderwijs hebben echter wel vaak een Nederlands tintje. Zo heb ik vorig jaar een doctoraalwerkgroep gegeven over de Nederlandse reizigers naar Spanje vanaf de Middeleeuwen. Iemand schreef over de reis van de humanist Clenardus, terwijl een andere student een studie maakte van op internet verschenen reisverslagen van hedendaagse pelgrims naar Santiago de Compostela.

Op dit moment werk ik gelijktijdig aan vier aan elkaar verwante onderzoeksgebieden, die allen betrekking hebben op de late vijftiende en de zestiende eeuw: het hof en de hofcultuur, de kooplieden en de handel, reizen en beeldvorming, en als laatste thema de emigratie van Nederlanders in Europa. Met dit laatste onderwerp volg ik ook nog steeds het voetspoor der vaderen, of andersgezegd, de voetsporen van F. Dekker. Zo heb ik geschreven over de Nederlandse aanwezigheid in Frankrijk en Engeland ten tijde van de Renaissance. Ik kan hier natuurlijk eindeloos over doorpraten, maar misschien is het beter dan ik u de gelegenheid geef nog een vraag te stellen.

Prof. Ludo Beheydt is neerlandicus. U bent historicus. Dat wordt een heel andere invulling van de leerstoel. Of ziet u de nodige raakvlakken?

Gezien de titel van het laatste boek van Ludo Beheydt (Eén en toch apart. Kunst en cultuur van de Nederlanden, 2002) heeft hij zijn leeropdracht ruim opgevat. Hij lijkt zich zeker niet te beperken tot een leraar in de taal- en letterkunde. Daarnaast geven we allebei een brede betekenis aan het begrip ‘Nederlands’ en ook Beheydt hecht veel waarde aan het verleden. Je zou dus kunnen zeggen dat er de nodige raakvlakken zijn wat onderzoeksterrein betreft.

Dr. Raymond Fagel (links) en prof. dr. Roger De Peuter, lid van de begeleidingscommissie.

De uitvoering zou echter wel eens heel anders kunnen worden. Zoals in de titel van mijn proefschrift heb ik het niet zozeer over ‘Nederlands’ dan wel over ‘Nederlanders’. De cultuur van de ‘Nederlanden in de wereld’ is wat mij betreft in eerste instantie de cultuur van de ‘Nederlanders’ in de wereld. Als een ware atomair of moleculair natuurkundige probeer ik de cultuur te bestuderen in zijn kleinste eenheid, die van het individu. Slechts met grote voorzichtigheid zal ik daarna overgaan tot het opstellen van theorieën over het geheel van de Nederlandse cultuur.

Hoe stelt u zich de uitvoering van uw leeropdracht voor? Welke onderwerpen uit de Nederlandse taal en cultuur gaat u aan studenten, vrijwilligers hoofdzakelijk, behandelen?

Het eerste jaar wil ik vooral college geven over de Nederlandse aanwezigheid in Europa gedurende de Renaissance. In de praktijk gaat het dan om de periode tussen ongeveer 1480 en 1560. In die tijd vormen de Nederlanders een belangrijke groep binnen de Europese cultuur. Je vindt Nederlanders in alle landen en actief in vrijwel alle mogelijke beroepen. Afgezien van Italië lijkt geen enkele regio binnen Europa een dergelijk hoge ‘mobiliteit van cultuurdragers’ te hebben gekend. Dat gaat van schilders en musici tot kanonniers en schoenmakers.

Dit bijzondere proces kun je vervolgens op twee manieren gebruiken. Aan de ene kant kun je kijken naar de her-

[p. 18]

komst van de migranten. Dit biedt de mogelijkheid om van buitenaf naar de Nederlandse geschiedenis te kijken. Zo kun je ook iets zeggen over de betekenis van de Habsburgse periode voor de Nederlandse staatsvorming. Daarnaast kun je de positie van de Nederlandse emigranten in de diverse Europese landen ook vergelijken. Ieder land, en vaak zelfs iedere stad, blijkt een andere manier te hebben om om te gaan met ‘buitenlanders’. Dit kan ons veel leren over Europa. Tegelijkertijd wil ik de ‘Nederlanders’ (in de oude betekenis van de 17 provinciën) ook een spiegel voorhouden: hoe voelt het om zelf emigrant te zijn?

Tot slot

In zijn colleges hoopt Fagel het bovenstaande uitgebreid aan de orde te laten komen, waarbij hij de ontwikkelingen in een aantal landen verder wil uitwerken. Maar tegelijkertijd hoopt hij de studenten te kunnen inspireren, zodat ze zich gaan verdiepen in de Nederlandse aanwezigheid in andere gebieden, maar ook gedurende andere periodes in de geschiedenis. Het onderwerp van de mobiliteit leent zich namelijk uitermate goed voor comparatief onderzoek. Daarbij gaan we uit van het individuele geval en proberen we op basis daarvan voorzichtig te komen tot een algemeen beeld van de positie van de Nederlanders in de wijdere wereld. Op deze manier, zo denkt Fagel, kan een goede invulling worden gegeven aan een leerstoel met de titel De Nederlanden in de wereld: het volgen van de voetsporen van onze cultuurgenoten in den vreemde en van de onderzoekers die tot nu toe, zoals F. Dekker, hun bijdrage hebben geleverd aan deze speurtocht.

Wij wensen de aanstaande hoogleraar alle succes!