Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 39]

Schrijft Knack Belgisch? (11)
Siegfried Theissen

Van in het begin heeft de regering gedacht over het luik van de regeringsverklaring dat de inwijkelingen betreft, vlug tot een akkoord te zullen komen en dat de bevoegde minister zijn verantwoordelijkheden zou nemen en niets onverlet zou laten om de discussie herop te starten over de problemen die aan de basis liggen van de situatie van mensen die soms al jaren op de dool zijn. Bijvoorbeeld zou er iets gedaan moeten worden aan de openingsuren van de onthaalcentra. Maar dat lijkt weer eens ondoenbaar. Toen daarover vergaderd zou worden, stuurde de minister die daarmee gelast was, zijn kat. Kun je je zoiets inbeelden? De minister beweerde gewoon dat hij laattijdig op de hoogte werd gebracht. Ook moet hij eens beseffen dat het verboden is om inwijkelingen die in bezit zijn van geldige papieren, zomaar in voorhechtenis te nemen. Trouwens, de minister heeft nog meer gekke dingen op zijn actief. Als hij zo voortdoet, zouden we ons eens moeten afvragen of iemand met zo'n palmares niet zou moeten aftreden. Maar deze minister of een andere, dat is waarschijnlijk van hetzelfde laken een broek.

1. Van in/bij het begin i.p.v. al in het begin, van het begin af/aan

‘Wist Gorbatsjov van in het begin waaraan hij begon?’ (Knack, 20-02-1991)

‘Maar dat is van bij het begin van deze regering weinig gelukkig gebleken.’ (Knack, 13-03-1991)

Volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik (Theissen et alii) zijn beide vormen Belgisch-Nederlands. De Grote Van Dale (GVD), Kramers en de Hedendaagse Van Dale hebben ze niet opgenomen. Aangezien de Knack-corpora II (1996-1998) en III (1999-2000) geen analyse van dergelijke woordgroepen toelaten, heb ik slechts het eerste Knack-corpus (1991-1995) onder de loep kunnen nemen. Het overzichtstabelletje laat de volgende verhoudingen zien tussen de verschillende vormen:

	Knack ('91-'95)
van in het begin	144
		➞ (= 89%)
van bij het begin	101
al in het begin	20
van het begin of	11	➞ (= 11%)
van het begin aan	0

De twee Belgische vormen kwamen dus in de eerste helft van de jaren negentig nog in bijna 90% van de gevallen voor. In het NRC-corpus (1993-1994) ben ik geen enkel voorbeeld van van in/bij het begin tegengekomen.

2. Luik i.p.v. deel, onderdeel, gedeelte; strook (van een formulier)

‘Het fiscale luik is onvoldoende ontwikkeld.’ (Knack, 05-05-1999)

De GVD en Kramers beschouwen luik in deze betekenissen als Belgisch-Nederlands. De Hedendaagse Van Dale vermeldt ze niet. Van luik ‘strook van een formulier’ heb ik geen enkel voorbeeld gevonden, maar in de andere betekenissen kwam luik in het eerste Knack-corpus 318 keer voor, in het tweede 190 en in het derde 54 keer. Dat is respectievelijk 63, 63 en 27 keer per jaargang. De indruk dat luik de laatste twee jaar minder gebruikt wordt, wordt bevestigd door een vergelijking van de cijfers voor 1999 (34 keer) en 2000 (20 keer).

3. Inwijkeling i.p.v. immigrant; iemand die uit een andere gemeente of een ander landsdeel afkomstig is

‘Nieuwzeelanders proberen hun natuur en landschappen te beschermen en de inwijkelingen moeten een relatie opbouwen met ... Nieuw-Zeelands inwoners zijn overwegend immigranten...’ (Knack, 19-05-1993)

Alle drie de geraadpleegde woordenboeken beschouwen inwijkeling als Belgisch-Nederlands. De GVD beweert dat het niet algemeen is, maar in Knack komt het de laatste tien jaar constant in ca. 25% van de gevallen voor. Uit bovenstaand voorbeeld blijkt dat je de Belgische vorm en de AN-vorm soms in hetzelfde artikel tegenkomt. In het eerste Knack-corpus was dat zeven keer het geval. Er zijn dus journalisten die ze naast elkaar gebruiken.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
inwijkeling	55 (= 26%)	27 (= 25%)	21 (= 25%)
immigrant	159 (= 74%)	83 (= 75%)	62 (= 75%)

[p. 40]

4. Tot een akkoord komen i.p.v. een akkoord bereiken

‘Ik ben zeer gelukkig dat we tot een akkoord konden komen over deze tekst.’ (Knack, 14-01-1995)

Hier zijn de woordenboeken het niet eens. Volgens de Hedendaagse Van Dale is het Belgisch-Nederlands, maar Kramers maakt er geen bezwaar tegen. De GVD vermeldt de Franse oorsprong (arriver à un accord), maar beschouwt het als correct Nederlands. In het eerste Knack-corpus heb ik 62 voorbeelden gevonden. In het omvangrijker NRC-corpus kwam ze 82 keer voor. Tot een akkoord komen is dus zeker geen Belgisch-Nederlands (meer), maar het is waarschijnlijk gebruikelijker in België dan in Nederland.

5. Zijn verantwoordelijkheid (op)nemen i.p.v. de verantwoordelijkheid op zich nemen

‘We zijn wel degelijk bereid onze verantwoordelijkheid te nemen.’ (Knack, 09-11-1994)

De GVD en de Hedendaagse Van Dale beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. Kramers neemt het niet op. Ook deze uitdrukking heb ik slechts in het eerste Knack-corpus kunnen onderzoeken. Daarin kwam zijn verantwoordelijkheid opnemen 39 keer voor en zijn verantwoordelijkheid nemen 20 keer, samen ca. 12 keer per jaargang.

6. Niets onverlet laten i.p.v. alles in het werk stellen

‘De wetenschap heeft niets onverlet gelaten om de eeuwige jeugd te vinden.’ (Knack, 18-03-1998)

Alle drie de geraadpleegde woordenboeken beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. De GVD voegt eraan toe dat het niet algemeen is. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 30, 13 en 4 keer voor, ca. 6, 4 en 2 keer per jaargang. Niets onverlet laten wordt dus inderdaad niet algemeen gebruikt en heeft de laatste jaren nog terrein verloren.

7. Heropstarten i.p.v. weer opstarten, opnieuw starten

‘...de paars-groene coalitie die de discussie zal heropstarten...’ (Knack, 29-11-2000)

Dit Belgische woord wordt door het Woordenboek voor correct taalgebruik gesignaleerd. De drie geraadpleegde woordenboeken nemen het niet op. En toch vind je het soms in Knack. In de drie corpora kwam het respectievelijk 17, 11 en 10 keer voor, ca. 3, 4 en 5 keer per jaargang.

8. Aan de basis liggen van i.p.v. aan de basis staan van, ten grondslag liggen aan, de grondslag zijn van

‘En die vervorming kan aan de basis liggen van een latere psychische stoornis.’ (Knack, 14-06-1995)

Volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik is dit Belgisch-Nederlands. Geen van de andere drie woordenboeken neemt deze uitdrukking op. In het eerste Knack-corpus kwam ze 206 keer voor (d.i. 41 keer per jaargang). In het omvangrijker NRC-corpus ben ik het 14 keer tegengekomen, naast 49 keer aan de basis staan van, dat in Knack maar 3 keer voorkwam. Je kunt dus niet zeggen dat aan de basis liggen van uitsluitend Belgisch is. Maar in Nederland is aan de basis staan veel gebruikelijker. In België daarentegen zul je dat laatste maar zelden aantreffen. Iets vaker vind je ten grondslag liggen aan (Knack I: 8, Knack III: 26), dat in Nederland veruit het vaakst voorkomt: NRC, 334 keer.

9. Op de dool zijn i.p.v. aan het (rond)dolen zijn

‘...terwijl er al vijftigduizend op de dool waren.’ (Knack, 24-03-1999)

Kramers en de Hedendaagse Van



Dale vermelden het niet. De GVD maakt geen bezwaar tegen op de dool zijn. Het Woordenboek voor correct taalgebruik beschouwt het als Belgisch-Nederlands. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 32, 18 en 12 keer voor, telkens 6 keer per jaargang. Dat wijst op een zekere stabiliteit van een weinig gebruikelijke uitdrukking. In het NRC-corpus ben ik het geen enkele keer tegengekomen. Alles wijst er dus op dat het wel degelijk Belgisch-Nederlands is.

10. Openingsuren i.p.v. openingstijd(en)

‘...dat de controle op de koopjes goed verloopt en dat is oneindig veel moeilijker dan de controle op openingsuren.’ (Knack, 13-12-2000)

Geen van de drie geraadpleegde woordenboeken vermeldt openingsuren. Volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik is het Belgisch-Nederlands. Openingsuren komt niet vaak voor, maar in ieder geval vind je het op zijn minst dubbel zo vaak als openingstijd(en).

[p. 41]

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
openingsuren	18 (= 78%)	10 (= 77%)	7 (= 70%)
openingstijd(en)	5 (= 22%)	3 (= 23%)	3 (= 30%)

11. Onthaalcentrum i.p.v. opvangcentrum

‘...een nijpend gebrek aan onthaalcentra.’ (Knack, 25-10-2000)

Kramers en de GVD beschouwen deze leenvertaling (Fr. centre d'accueil) als Belgisch-Nederlands. GVD voegt eraan toe dat het weinig gebruikelijk is. De Hedendaagse Van Dale neemt het niet op. Onthaalcentrum komt nog maar in minder dan 10% van de gevallen voor.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'10)
onthaalcentrum	3 (= 5%)	6 (= 19%)	3 (= 9%)
opvangcentrum	60 (= 95%)	25 (= 81%)	32 (= 91%)

12. (On)doenbaar i.p.v. (on)doenlijk, (niet) te doen

‘Mentaal was het haast niet doenbaar.’ (Knack, 21-04-1999)

‘Het wordt bijna ondoenbaar om het verlies van Eric op te vangen.’ (Knack, 22-12-1999)

Geen van de drie geraadpleegde verklarende woordenboeken vermeldt ondoenbaar, maar de GVD heeft wel als enige doenbaar opgenomen zonder er bezwaar tegen te maken. Volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik zijn beide vormen Belgisch-Nederlands. (On)doenbaar komt veel vaker voor dan (on)doenlijk. Maar dat betekent niet dat (on)doenbaar ook vaker zou voorkomen dan (niet) te doen, want dat heb ik niet onderzocht. De duizenden zinnen met te doen uitpluizen, dat was gewoon niet te doen! In het NRC-corpus heb ik maar een voorbeeld van doenbaar gevonden.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('96-'98)	Knack III ('99-'00)
doenbaar	26 (= 100%)	18 (= 100%)	8 (= 100%)
doenlijk	0 (= 0%)	0 (= 0%)	0 (= 0%)
ondoenbaar	17 (= 77%)	11 (= 92%)	4 (= 67%)
ondoenlijk	5 (= 23%)	1 (= 8%)	2 (= 23%)

13. Zijn/de kat sturen i.p.v. niet op een afspraak verschijnen, niet komen opdagen

‘Martens was uitgenodigd maar stuurde zijn kat’ (Knack, 03-03-1999)

De drie woordenboeken beschouwen deze uitdrukking als Belgisch-Nederlands. In de drie Knack-corpora kwam ze respectievelijk 2, 10 en 5 keer voor, niet eens twee keer per jaargang.

14. Iemand met iets gelasten i.p.v. iemand gelasten iets te doen, iemand met iets belasten

‘Anderzijds gelastte dezelfde Kamer van Inbeschuldigingstelling onderzoeksrechter Ancia meteen met het zogeheten PS-onderzoek.’ (Knack, 09-09-92)

Geen van de drie woordenboeken vermeldt dit Belgisch gebruik van gelasten, dat wel door het Woordenboek voor correct taalgebruik gesignaleerd wordt. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 19, 27 en 3 keer voor, minder dan 5 keer per jaargang. In 2000 heb ik geen enkel voorbeeld gevonden. Iemand met iets gelasten heeft dus de laatste jaren heel wat terrein verloren.

15. Zich inbeelden i.p.v. zich voorstellen

‘Ja maar, laten we nu ophouden met het sarcasme: kunt u zich dat inbeelden?’ (Knack, 06-01-1999)

In de standaardtaal betekent zich inbeelden 1. ‘een verkeerde voorstelling van iets hebben’ (b.v. zich inbeelden dat je ziek bent) en 2. ‘een te hoge dunk van zichzelf hebben’ (b.v. wat beeldt hij zich in!). Maar in de betekenis van ‘zich voorstellen’ is het volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik Belgisch-Nederlands. Kramers en de Hedendaagse Van Dale vermelden dit gebruik niet, maar het staat wel in de GVD, die het gewestelijk noemt. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 59, 47 en 39 keer voor, ca. 10, 16 en 20 keer per jaargang. Het wordt dus steeds vaker gebruikt. In het NRC-corpus ben ik het geen enkele keer in de Belgische betekenis tegengekomen.

16. Laattijdig i.p.v. te laat

‘Toen dan toch laattijdig het succes kwam...’ (Knack, 13-01-1999)

In de standaardtaal bestaan wel vroegtijdig en voortijdig, maar eigenaardig genoeg niet laattijdig, dat volgens Kramers Belgisch-Nederlands is. De GVD beschouwt het als gewestelijk en de Hedendaagse Van Dale vermeldt het niet. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 58, 35 en 9 keer voor, ca. 12, 12 en 5 keer per jaargang. De laatste twee jaar schijnt laattijdig dus terrein verloren te hebben. In het NRC-corpus heb ik geen enkel voorbeeld gevonden.

[p. 42]

17. In bezit van i.p.v. in het bezit van

‘...de zetel ... die sinds 1924 in bezit van de konservatieven was.’ (Knack, 12-05-1993)

In de standaardtaal kun je zeggen iets in bezit hebben, maar het is in het bezit zijn van. Als het bepaald lidwoord ontbreekt, wordt het Belgisch-Nederlands, althans volgens het Woordenboek voor correct taalgebruik. De drie andere woordenboeken vermelden dit gallicisme (Fr. en possession de) niet. Deze combinatie heb ik slechts in het eerste Knack-corpus onder de loep kunnen nemen: ik heb maar 3 voorbeelden gevonden, naast 36 voorbeelden van de correcte vorm. In bezit van kwam dus maar in 8% van de gevallen voor.

18. Voorhechtenis i.p.v. voorarrest

‘Wordt de voorhechtenis misbruikt als wapen in het onderzoek?’ (Knack, 27-10-1999)

De GVD en Kramers beschouwen het als Belgisch-Nederlands. De Hedendaagse Van Dale vermeldt het niet. In de jaren '96-'98 kon je de indruk hebben dat voorhechtenis op de terugtocht was, maar de laatste twee jaar vind je het nog steeds in bijna 80% van de gevallen.

	Knack I ('91-'95)	Knack II ('95-'98)	Knack III ('99-'00)
voorhechtenis	39 (= 72%)	30 (= 59%)	22 (= 79%)
voorarrest	15 (= 28%)	21 (= 41%)	6 (= 21%)

19. Op zijn actief hebben i.p.v. op zijn naam hebben

‘Hij heeft een zestigtal documentaires op zijn actief.’ (Knack, 22-12-1993)

De GVD en de Hedendaagse Van Dale vermelden deze leenvertaling (Fr. avoir à son actif) niet. Kramers beschouwt ze als Belgisch-Nederlands. Deze uitdrukking heb ik weer slechts in het eerste Knack-corpus kunnen opsporen. Ik heb er 22 voorbeelden van gevonden, ca. 4 keer per jaargang, wat natuurlijk heel weinig is.

20. Voortdoen i.p.v. verder gaan, doorgaan

‘Maar ik heb ze laten kiezen: geconfronteerd met de realiteit, konden we voortdoen met ons programme, of het afbreken en voortdoen met onze oorlog.’ (Knack, 12-04-2000)

In de standaardtaal zijn er heel wat samenstellingen met voort-, zoals voortbabbelen, voortbestaan, voortbouwen en voortduren, maar voortdoen beschouwt de GVD als niet-algemeen Belgisch-Nederlands. Ook Kramers keurt het af. De Hedendaagse Van Dale vermeldt het niet. In de drie Knack-corpora kwam het respectievelijk 32, 16 en 14 keer voor, ca. 6, 5 en 7 voorbeelden per jaargang. Voortdoen kom je dus niet vaak tegen, maar het gebruik ervan is wel de laatste tien jaar in Knack constant gebleven.

21. Palmares i.p.v.
1) erelijst, lijst van uitslagen (op school)
2) lijst van behaalde overwinningen (sport)
3) lijst van belangrijke prestaties

‘Turkije is een staat met een dubieus palmares inzake democratie.’ (Knack, 14-01-1998)

‘Nu heb ik ... een tweede plaats op het WK in Valkenburg op mijn palmares staan.’ (Knack, 29-03-2000)

Kramers beschouwt palmares in alle betekenissen als Belgisch-Nederlands. Volgens de GVD is dat alleen het geval als het ‘lijst van prijswinnaars op scholen’ (het palmares) betekent. In de andere betekenissen, die ook de Hedendaagse Van Dale vermeldt, is het correct Nederlands (de palmares). In de betekenis ‘lijst van prijswinnaars op scholen’ ben ik het geen enkele keer tegengekomen. Voor de rest waren er in de drie Knack-corpora meer voorbeelden van palmares in de betekenis ‘lijst van belangrijke prestaties’ (40) dan in de betekenis ‘behaalde overwinningen’ (sport) (21). In het NRC-corpus, dat omvangrijker is dan de drie Knack-corpora samen, heb ik slechts 5 voorbeelden van palmares gevonden: 3 van betekenis (2) en 2 van betekenis (3). Samenvattend kunnen we dus zeggen a) dat palmares vooral in België voorkomt, maar dat je het niet meer als Belgisch-Nederlands kunt bestempelen; b) dat de algemene meestal politieke of artistieke betekenis vaker voorkomt dan de ‘sportieve’ betekenis; c) dat palmares in Vlaanderen vooral een het-woord is en in Nederland uitsluitend een de-woord.

22. Van hetzelfde laken een broek i.p.v. van hetzelfde laken een pak

‘...vorig weekend alvast van hetzelfde laken een broek.’ (Knack, 22-02-1995)

De GVD en de Hedendaagse Van Dale beschouwen dit als Belgisch-Nederlands. Kramers, die anders honderden Belgische afwijkingen van de standaardtaal vermeldt, heeft het niet opgenomen. In de drie Knack-corpora samen kwam de afwijking slechts 2 keer voor (in de laatste twee jaar al helemaal niet meer), naast 11 keer de correcte vorm. In Knack is deze uitdrukking dus heel ongebruikelijk, maar als ze voorkomt, dan is het is het bijna altijd de standaardtalige vorm.