Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 18]

FCKD
Een ANV-buitenpost in Callosa d'en Sarrià: impressie van een verblijf
Jac Geurts

De Fundación Cultural Knecht-Drenth (FCKD) is een associatie aangegaan met het ANV en er is overleg over een nauwere bestuurlijke verbinding.
Ook via het Tijmen Knechtfonds heeft hetzelfde echtpaar Knecht-Drenth onze vereniging de mogelijkheid geboden in het kader van de eenheid van ons taalgebied twee leerstoelen in te stellen, een in Leiden (thans bezet door prof.dr. Ludo Beheydt) en een in Brussel (aan de VUB; in de zomeraflevering van Neerlandia wordt er een artikel aan gewijd).
De FCDK bezit een aantal atelierwoningen in Callosa d'en Sarrià (provincie Alicante) in Spanje. Kunstenaars, schrijvers, vertalers en wetenschappers uit Vlaanderen en Nederland kunnen er werken en kennismaken maken de Spaanse samenleving. Een verblijf (minimaal één, maximaal vier maanden) moet gezien de belangstelling redelijk op tijd worden aangevraagd. U kunt zich richten tot: FCKD, p/a Algemeen-Nederlands Verbond, kantoor Den Haag.
Recentelijk verbleven bijvoorbeeld de schrijvers Manon Uphoff, Misha de Vreede en Willem van Maanen in de panden van de FCKD te Callosa d'en Sarrià bij Alicante.
Het echtpaar Ria Lap en Jac Geurts is er twee winters op een rij geweest. Beeldend kunstenaar Ria Lap werkte er aan een serie schilderijen en tekeningen, en socioloog Jac Geurts schreef een boek over spelsimulaties voor beleid en management. Behalve zijn boek schreef hij ook een verslag van zijn verblijf aan zijn familie. En of we wilden of niet, we lazen mee.

Nee, Callosa is zeker niet het Spanje uit de brochures. Het is geen Efteling met door oudere Engelse echtparen opgekochte en knus gemaakte witte straatjes zoals aan de kust in Polop en Altea. Daar bloeien huis aan huis de bougainvilles en op een geverfde tegel laten de trotse pluizenbollen weten dat hier Casa Clive y Olga is. Er zijn daar ook splinternieuwe urbanizaciones die met zorg de clichés van een Spaans dorp simuleren met tapasbar en dergelijke. Maar ze zijn zo dood als een pier. Ze leven maar drie maanden per jaar wanneer Heinrich, Henry, Henk of Henrik met hun geblondeerde vrouwen en kindertjes van hun weelde komen genieten.

Veel noorderlingen vestigen zich hier ook permanent. Nogal wat onbemiddelde Engelsen komen hier naar toe, omdat het leven hier betaalbaar is. Met een klein pensioentje en de opbrengst van het ver overgewaardeerde eigen huisje aan de rand van Londen, beginnen ze hier in de dorpen een nieuw leven tussen de Spanjaarden. John, de vroeg gepensioneerde militair verbouwt nu citroenen en een andere John van vooraan in de zestig metselt nog een klein salaris bij elkaar. ‘I wouldn't know how to survive in England, love’, zegt zijn vrouw. Er draait hier een hele economie van, voor en door energieke oudere mensen.

Ik was laatst met veel moeite een hoge bergkam opgeklauterd en toen ik zuchtend boven kwam, voelde ik me een hele piet. Net achter de top, lekker uit de wind, zat al een aantal krasse knarren uit Antwerpen met een biertje en een stuk worst. De jongste was zeventig en de oudste vierentachtig. In korte broek, lekker bruin, vel over been en zo fit als een hoentje.

Het is tijdens ons verblijf, bedoeld om ver van de dagelijkse beslommeringen hard te werken aan onze werkstukken, prachtig weer geweest: 25 graden in oktober en blauwe, schone en droge lucht. Vreemd, maar dit oostelijke puntje van Spanje, tussen Valencia en Alicante, heeft goed weer, ook al stormt het op de rest van het schiereiland. Benidorm is hier niet voor niets ontstaan.

Benidorm is een soort Manhattan dat 15 km van ons af ligt. Het heeft na Parijs en Londen de meeste hotelover-

[p. 19]

nachtingen in Europa. Overigens moet

De schrijver in de omgeving van Callosa

je lelijk, ordinair en smakeloos zijn om op de boulevard te mogen flaneren. Bij voorkeur ben je een grote dikke Engels dame in rode tule met een klein schraal hondje en dito ventje, en blijk je bij nadere beschouwing zelf ook een verpakte kerel.

Callosa is een heel erg Spaans, agrarisch plaatsje van ongeveer 8000 inwoners. Het ligt 10 km landinwaarts met bergen in de rug en zicht op zee tussen prachtig groene boomgaarden. Veel citrus maar vooral een grote mispel die Nispero heet en waarmee ze de Japanse markt hebben veroverd. Hoewel de buitenlanders in hun urbanizaciones een paar kilometer verderop zijn, zie je ze hier niet. Wel merk je dat veel Callosanen rijk zijn geworden aan de hotels die in hun boomgaarden zijn gebouwd. Dat heet nu Benidorm. Callosa doet in zeker opzicht aan mijn geboortestad Venlo denken, maar ja, alles doet in zeker opzicht aan Venlo denken. In dit geval zijn het de tuinderijen waaraan Callosa nog steeds dik verdient, de dure Mercedessen van de nieuw rijke Spanjaarden, de gastarbeiders (Ecuadorianen hier) en niet te vergeten het feest van de Christenen en de Moren dat ze vieren zoals in Venlo carnaval. Dus met voorbals, vele verenigingen, flink wat drank en een carnavalsprins met zijn gevolg maar dat zijn hier natuurlijk Moorse en Christelijke vorsten en Capitanos. En als ze zich hier verkleden, dan doen ze het goed. Tientallen groepen met identieke kostuums die zo in een Spielberg film of in Lord of the Rings zouden mee kunnen. Profesioneel en duur, heel duur!

Moren, Christenen en heel veel Maria

We hebben het feest van de Moren en Christenen mee mogen maken en het duurde bijna de hele maand met als toppunt een volle week met verklede optochten, historische spelen op de markt en prachtige processies. Mijn Oma spaarde vroeger voor ons punten van OXO, waarvoor je prachtige plaatjes kon krijgen. Het waren getekende, mooi afgewerkte prenten van ongeveer acht bij zes centimeter en ze vormden series van een stuk of tien. We plakten ze in een groot blauw boek, één serie per pagina. Ik leerde er de meest exotische zaken door kennen. Wie Ottoman (of was het Suleiman?) II de Grote was, werd niet uitgelegd, maar aan zijn hof zag het er volgens de plaatjes prachtig uit. Die Spanjaarden moeten die plaatjes ook hebben gehad, want de plaatjesvorst kwam regelmatig met zijn hofhouding langs. In paso doble.

Het mooiste, om nooit meer te vergeten, waren de muziekgezelschappen. Achttien stuks hadden ze er bij elkaar gepraat en gesponsord, en die speelden de meest fantastische fanfaremuziek. Allemaal hadden ze een paar sjouwers bij zich die op kleine karretjes pauken en Turkse trommen meetrokken. Ja, zelfs een gong van een paar meter hoog. De paukenisten en trommelaars hepen achter hun instrumenten aan en sloegen zich het zweet op de ruggen. Allerlei blaasinstrumenten die we niet veel meer zien, ook schalmeien en bazuinen, waren te horen tussen de gewone, moderne instrumenten, en dat gaf een prachtige kleur aan de muziek. Spanje is inderdaad bijna Noord-Afrika.

Dat bleek vooral op de twee dagen dat het feest in het teken stond van Maria van Zeven Smarten. Extase in de overvolle kerk. Terwijl mannen de suikerzoete Maria naar haar troon droegen, riep een schelle vrouwenstem voortdurend: ‘Viva Maria de las Injuras!’ en ‘Viva la Madre de Dios!’ En de hele kerk antwoordde: ‘Viva, Viva, Viva!’ Maar het is poppenkast, theater, want normaal staat pastoor de mis te lezen voor twintig oude dames. Kitsch en theatrale vroomheid ook in de Maria-processie. Het hele dorp liep mee, verkleed als Moor of Christen in klatergoud, nepzilver en processiepas. Gerard Reve zou hebben genoten en Tijgetje hebben besprongen in vrome passie. De bands waren er ook weer en speelden gedragen steeds weer dezelfde prachtige paso dobles, waarvan er een, hij heet Solemnidad, door merg en been ging. Tussen de groepen liepen individuen die door mij nagenoeg vergeten heiligen uitbeeldden met hun iconische tekens. Zo liep er een Johanna de Waanzinnige met een afgehakt en zeer bloederig mannenhootd, dat ze aan de haren meedroeg. Onze aardige buurman Gaspard fluisterde telkens de juiste heilige erbij. Dat is Julia of Barbara of zo iemand. Zelfs een klein Isaakje liep er met zijn vader en hij droeg zijn eigen brandstapeltje. Vader Abraham hield een groot mes achter zijn rug, maar Isaakje had niets in de gaten.

Onze vriend Gaspard

Gaspard woont naast ons, een vrijgezel van een meter vijftig en bijna 80 jaar. Onze tandenloze tijd. Uiterst beschaafd, geïnteresseerd en altijd tot in de puntjes verzorgd. Maar hoe hij leeft, dat wil je niet weten.

Hij is een zoon uit een groot gezin en heeft altijd in de boomgaarden gewerkt. Hij bezit niet meer dan wat oud huisraad en de woning waarin hij huist. Het land van de

[p. 20]

familie is door het vele opsplitsen onder de erven zo klein geworden dat niemand er nog een boterham aan verdient. Vroeger moest hij een paar uur per dag lopen om bij hun gaarden te komen. We hebben hem laatst naar de akker gereden. Hij was er vijf jaar niet geweest. Het oude Moorse irrigatiesysteem was er nog. Zeer ingenieus met kleine kanaaltjes, sluisjes en bevloeiingspijpen, een sawa. Hij vertelt dat hij dat werken tussen de bomen het mooiste vond wat er was, maar ook hoe teleurgesteld hij in de winter kon zijn als een heel jaar ploeteren nauwelijks wat had opgebracht en ze honger leden.

De huizen aan ons pleintje zijn gebouwd op Moorse fundamenten, maar de huidige woningen zijn van rond 1850. Het zijn smalle, hoge huizen, eigenlijk verticale boerderijen. Dat van ons is natuurlijk gerenoveerd, maar Gaspard woont nog in 1930. Zijn begane grond heeft een grote ruimte met witte muren en een rode tegelvloer. Het was stal en woonruimte tegelijk voor de muilezels en de mensen. Er is een kraan en een lichtpunt. Achter een schot staat een bed en er is een muurtje gemetseld, zodat er een keukentje onstond. Geen wc, maar een poepdoos. Ook nauwelijks ruiten maar houten luiken. De twee verdiepingen boven hebben wel vensters, maar dat zijn open gaten. De voorraden werden er bewaard en gedroogd. We kregen van Gaspard amandelen van 25 jaar oud.

Zijn trotse bezit: een motorfiets uit 1950 en een racefiets uit 1940. Fausto Coppi kon er nog op hebben gereden. Gaspard lacht met zijn tandeloze mond, als hij vertelt hoe hij de Ronde van Callosa meereed. Nooit gewonnen, dat niet.

Oud-strijders, betonkolossen en kapsalons

Nee, Callosa is niet pittoresk. Als je de sfeer van Engelse cottages zoekt, kun je beter wegblijven. Toen we hier de eerste keer binnen reden, na 16 uur snelweg en in het pikkedonker, zonk de moed me in de schoenen. Je komt aan in het nieuwe, lage deel van de stad. Wij wonen in het hogere, oude deel. Maar het economische hart ligt reeds een halve eeuw onderaan de helling.

Nu hebben Spaanse steden wel vaker iets hards en wreeds, maar Callosa sloeg alles. Het leek wel of we in een buitenwijk van Warschau of Wladiwostok waren aangekomen. Stadsontwikkeling a la moda Stalinista. Smalle straten met lelijke hoge betonblokken en alles net niet goed afgewerkt. De Francobestuurders hebben in Callosa flink ingegrepen in de lokale economie en stadsuitleg. De franquista's zijn overigens voorgegaan en ook weer opgevolgd door de rode mannenbroeders, want Callosa heeft een onuitroeibare linkse traditie. Veel mannen gaan nog steeds de kerk niet in. De kerk hoorde hier vroeger tot de vijand. Op zondag begeleiden die mannen hun echtgenotes tot aan de kerkdeur en ze blijven zelf (ooit was dat demonstratief) op het plein staan praten. Callosa heeft nogal wat kleine kapelletjes en wandtabernakels. Ze zijn duidelijk nieuw want ze werden in 1936-39 bijna allemaal vernield. Dit was het land van de communisten en de anarchistische brigades waarop Franco geen greep kon krijgen. Boven in de bergen zijn nog de grotten waar ze woonden, en in het bergdorp Tarbena kun je wat drinken in de communistenbar die volhangt met foto's en andere memorabilia van de linkse strijders. Veel oudere mannen hier spreken goed Frans want ze hebben lang in ballingschap geleefd. Ze vluchtten, vaak via zee, naar Frankrijk waar de regering sociaal-democratisch was en met hen sympathiseerde, maar hen verder ook liet creperen, net zoals de meeste westerse landen overigens. En Stalin jatte hun goudvoorraad, die hier niet al te ver vandaan, in de grotten bij Cartagena, opgeslagen lag. Van je vrienden moet je het hebben.

Op de begane grond van de betonkolossen zijn kleine winkels, ambachtelijke bedrijfjes en heel veel garageboxen, want je kunt hier bijna nergens parkeren, het barst er van de auto's en motorfietsen. Boven zijn de pisos, de appartementen waarin de meeste Callosanen wonen. Ook veel kwekers hebben hun huizen, volgens heel oude traditie, gewoon in het stadje en ze rijden met hun bestelauto's 's morgens de campo in naar hun boomgaarden. Meestal hebben ze daar dan nog een klein huisje, een finca.

Het duurde even voordat we onze weg hadden gevonden in het nieuwe deel van het dorp. Maar dan blijkt dat leven en wonen hier het tegenovergestelde zijn van de kille, gesloten sfeer die de gevels uitstralen. De winkels zijn klein en hun etalages bescheiden. Ze combineren een klassieke mama-papa-sfeer met een modern assortiment en digitale kassa's. Je kunt hier Armani kopen en luxe schoenen en bedlinnen, maar ook de honing, de wijn, de paddestoelen en de witte kaas van de streek. En je moet de tijd nemen en veel vragen beantwoorden: wie je bent, hoe groot je kinderen zijn, bevestigen dat het toch wel heel koud is in Nederland en uitleggen waarom iedereen daar zo groot is. Spanjaarden weten nog wat niets doen is. Zoals actie onze natuurlijk neiging is, zo is zitten en praten de Spaanse.

Nergens op de wereld hebben we overigens zoveel kapsalons gezien. Ook dat zijn van die heerlijke kletsplekken. Het zou een aardige toeristenprijsvraag zijn om uit te zoeken hoeveel van die permanent-draaisters er hier bestaan, want ze zitten verstopt in kleine hoekjes en steegjes, alsof het een geheim genootschap betreft. Ik ben hier nu toch al geruime tijd en telkens ontdek ik weer een nieuwe.

Zoals de vrouwen naar de kapper gaan, zo gaan de mannen naar de Sociëteit Christianos y Moros. Dat is een

[p. 21]

Callosa tegen de avond.

patronaat voor oudere heren waar voortdurend tussen de vijftig en de honderd mannen zitten te kaarten, kletsen, domino spelen en tv kijken. Ik kom er regelmatig want je kunt er ook de krant lezen en koffie drinken. Het is er overigens wel een enorme herrie, maar dat is overal zo. Alles wat geluid maakt staat altijd op zijn hardst en ze schreeuwen er allemaal boven uit.

De kasba: wit en vol leven

Ons bovendorp is een stelsel van zeer nauwe straatjes rond het oude kerkplein. De bouwstijl en de structuur zijn Moors. Alles is, als in een kasba, dicht opeen gebouwd en de oosterse sfeer wordt versterkt door de witgekalkte muren en het vele smeedwerk. Als het donker wordt, is het op zijn mooist. De lantaarns gaan aan, de mensen zijn nog buiten en het verdwijnen van het licht verbergt moderne lelijkheden en benadrukt de harmonie en rust. Op een zachte avond, zo tussen zes en acht, loop ik graag buiten. De kinderen spelen in het donker op het plein, want de school is net uit. Moeders doen hun boodschappen of nemen met elkaar een kop koffie in een bar en de oudere mannen staan onder de lantaarnpalen, de jonge mannen komen uit de velden. En ik loop naar de internetwinkel, groet Manuel en ga op mijn vaste plek met de wereld communiceren. Ik lees op de Trouwsite dat Boudewijn Büch is overleden. Dat schokt me. We hadden het nog gisteren over zijn mooie reisprogramma's rond Goethe. Hij was drie maanden jonger dan ik.

De huizen hierboven bij ons zijn een tijdlang niet aantrekkelijk geweest voor Spaanse jonge gezinnen. Moeilijk bereikbaar met de auto, oud en tochtig, niet modern dus en dat is wat ze hier lange tijd per se wilden zijn. Weg met de oude rommel, en allemaal een cocina americana, zo noemen ze hier een moderne keuken uit de grote gladmakerij. Er wonen dus veel oude mensen rondom ons. Sommige delen van het bovendorp zijn verwaarloosd en er wonen immigranten en zigeuners. Ook enkele rijke buitenlanders hebben er huizen gekocht, want die zoeken de romantiek van dit soort plekken.

Maar het tij keert duidelijk. De straten hier komen weer in trek bij de jeugd. Er wordt veel verbouwd op dit moment. We kijken wel eens naar binnen of gaan op bezoek, zoals bij Theresa, onze sleutelbewaarder. Ze houden inderdaad van glad, zeg maar uiterst gepolijst wonen. Alles piekfijn wit betegeld. De vloer, de wanden tot het plafond, de zitbanken, de balustrades, alles wordt bedekt met tegels. Keramiek is een gouden business hier. En de zaak wordt afgewerkt met mooi hard TL-licht en een supergrote tv. Het lijkt wel of ze een slagerij hebben leeggeruimd, een paar meubels erin en hup, ze zijn er zo ingetrokken.

‘Yaco, callate!’, dat is de schreeuw die ik hoor terwijl ik dit schrijf. ‘Hou je kop, Yaco!’, roept buurvrouw Rosa naar haar hondje dat altijd buiten zit en tegen iedereen die niet op ons pleintje woont, schel begint te blaffen. Wij zijn in genade aangenomen. Yaco doet de dingen andersom: de mensen die hij kent, negeert hij volkomen, iedere onbekende krijgt zijn volle aandacht. Volgens de andere buurman, Gaspard, blaft Yaco alleen tegen Zuid-Amerikanen en Morisco's, dat zijn Marokkanen. Maar de wens is hier de vader van Gaspards gedachten, want net zoals de meesten hier, heeft Gaspard het niet zo op die nieuwe bewoners. Het lijkt wel Venlo. Alleen gaan ze hier niet met elkaar op de vuist. We staan er elke keer weer van te kijken hoeveel de Spaanse mensen van elkaar kunnen verdragen. Eeuwenlang wonen ze al boven op elkaar en ze zijn het nog lang niet zat, integendeel.

Buurvrouw Rosa is een jonge oma met een poetsfriemel en ze werkt, waarschijnlijk op therapeutische basis, in dienst van een hotelketen in Benidorm. Om te poetsen uiteraard en ze vindt het heerlijk. Zo snel als ze, na haar werk, weer thuis komt, gaan de ramen en deuren open, de muziek aan, de stoep wordt geveegd en even later komt ze op het balkon om de was op te hangen. We praten dan even tussen de natte lakens met haar. Haar stem is gevormd door het geschreeuw: schel en fel. Net Yaco.

Maar Lucia slaat alles. Zij woont een straat lager dan de onze en hoort tot de uitgebreide zigeunerfamilie in het bovendorp. Lucia houdt de flamenco-duende in ere en ze stijgt af en toe tot grote emotionele hoogten. Ze zingt het weliswaar zelf, maar jammer genoeg is het een cd van een van haar optredens die ze voortdurend opzet. Heel af en toe gebeurt er wat bijzonders: dan zingt Lucia, samen met een paar andere vrouwen, live door de open deuren. Vanachter het vliegengaas, als vanuit een harem, klinken dan meeslepend de klaagliederen waar het in de Spaanse mythe om gaat. En alles is er: tamboerijnen, castagnetten, een paar olés, handgeklap en zelfs haar pantoffels met pluche hondenkopjes weten een driftige voetroffel voort te brengen. Ik blijf staan luisteren en het hart schiet vol. De wind brengt tijmgeur van de bergen die zich tot een uniek aroma vermengt met de lucht van de veertig oude hondenkeutels op straat.

Wim Couwenberg