Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

[p. 10]

Kroniek

Vlamingen en andere Nederlanders
Een ANV-Visser-Neerlandiaprijs voor Richard Celis

Staten hebben evenzeer een ontvoogdende als een bevoogdende rol vervuld. Namens de samenleving werd de staat weggehoond als onnutte overmacht en nagestreefd als steun en toeverlaat: de verzorgingsstaat. Ook volksbewegingen, zodra ze tot een bewustzijn van identiteit gekomen zijn, hebben de staatsmacht zo gezien. Vooral voor de Tweede Wereldoorlog was een belangrijk deel van de Vlaamse beweging, met een grote echo in Nederland, op de ongedefinieerde Dietse volksstaat gericht. Inmiddels staan we gelukkig een eeuw verder, letterlijk en als metafoor. De Europese context en de Belgische context zijn grondig gewijzigd.

Dit stelt nieuwe eisen aan kleine sterke staten van het deltagebied. Het biedt ook over grenzen heen nieuwe mogelijkheden voor alle belangrijke functiegroepen in ons deltagebied. In België werd op een democratische wijze van een centralistisch staatsmodel afgestapt. De Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest hebben naast de federatie hoofdzakelijk eigen en niet-ondergeschikte wettelijke mogelijkheden. Die zijn nog uitbreidbaar. In Nederland en in Vlaanderen kan worden gewerkt aan een verdere ontstaatsing door de nadruk te verleggen naar de samenlevingskringen in een regime van zelfvoorziening en solidariteit. Onze algemeen-Nederlandse cultuurgemeenschap is zo'n samenlevingskring, waarin taal en cultuur de ondersteuning moeten krijgen van een gezamenlijk instituut.

Ondertussen is het interessant te lezen hoe hierover gedacht wordt door de opiniemakende mensen, zoals Richard Celis, die op 14 december 2002 de ANV-Visser-Neerlandiaprijs kreeg overhandigd..

De gelauwerde erenotaris Richard Celis heeft gedurende zijn hele leven, vanaf de studentenjaren tot de ‘erejaren’, een zeer duidelijke draad geweven van grote sociale en culturele betrokkenheid, met vele werkstukken als bewijs van opmerkelijke daadkracht. Daarbij situeert hij zich complexloos in dat segment van het democratische Vlaams nationalisme dat een eigen Vlaamse staat tot stand wil brengen, ‘niet om in een cocon van zelfvoldaanheid te kruipen maar om met dat middel, de eigen soevereiniteit, uit te groeien naar Europa en de wereld, maar in de eerste plaats naar Noord-Nederland!’

Daarmee zegt Richard Celis meteen dat ‘de Nederlanden’ voor hem een identitair begrip is en formuleert hij, los van historische verwijzingen naar vroegere eenheid, waarvan hij aanvaardt dat ze niet werken, een voorstel voor (over?)morgen.

Hij pleit voor: ‘Niets minder dan een ‘supranationale culturele Unie van Vlaanderen en Nederland, in het Europese kader’ en acht elk woord van deze mededeling essentieel.

In zijn dankwoord bij de prijsoverhandiging zegt hij ons, ‘Vlamingen en andere Nederlanders’, daarover het volgende.

Naar een culturele unie

1.	Vlaanderen en Nederland, twee souvereine staten, die op voet van gelijkheid, aan een internationale bovenbouw - een Vlaams-Nederlandse Unie - een deel van hun bevoegdheden overdragen, namelijk die van de ganse cultuur, waarin dus uiteraard de taal, maar ook het onderwijs en de media thuishoren.
2.	Zoals de natiestaten van Europa allerlei bevoegdheden overdragen aan de EU, doen wij dat voor de cultuur aan een Unie, die exclusief voor ons beiden optreedt als het over cultuur gaat.
3.	In Europees verband. Sinds het Verdrag van Maastricht is de zelfbeschikking der lidstaten inzake cultuur en onderwijs verankerd. Het ontwerp voor nieuwe grondwet voor de EU herhaalt dat letterlijk. Bovendien groeit in heel Europa een culturele bewustwording als reactie op groeiende mondiale integratie en Europese bemoeizucht, met een warme sociale cohesie vaak versterkt door eenzelfde taal en tradities en - waarom ook niet! - een ver gevoel van historische lotsverbondenheid.
4.	Een Unie beperkt tot cultuur. Alle andere maatschappe-

[p. 11]

lijke deelgebieden sluit ik formeel uit wegens onhaalbaar en ongewenst. Als de geschiedenis nadien verder zou evolueren, zal ik zeer gelukkig zijn, maar ik ken de beperkte mogelijkheden van vandaag en ook die zijn alles behalve evident!

Ik betreur met jullie de slechte gang van zaken tussen ons beider landen inzake HST, IJzeren Rijn, uitdieping van de Schelde e.a., maar ik wil de woorden herhalen van die grote Jean Monet, toen men hem erop wees dat de Europese Economische Unie toch zo sputterde: ‘Moest ik het kunnen overdoen, ik zou met de cultuur beginnen.’ Zonder culturele bindingen kun je geen gemeenschap, ook niet van kolen en staal, of van landbouw, op snelheid krijgen.

Met een echte culturele Unie - wat veel meer is dan een taalunie - zouden we de Nederlandse cultuur in Europa op het gezagsniveau plaatsen waar het thuishoort, dat van Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje ... dat van de leidinggevende machtsdragers. Wij zouden zelfs het voortouw kunnen nemen voor een ‘Europa der culturen’ dat de foutieve aanpak van het ‘Europa der regio's’ moet vervangen.

Een Europa der culturen

Er is, sinds Vlaanderen zelfstandig is, een al maar groeiende bilaterale samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland. Maar ze is al te afhankelijk van vaak wijzigende politieke constellaties, van de interesse van een toevallige minister of regering, dan weer in het ene en dan weer in het andere land, kortom totaal onsamenhangend.

In het buitenland en in de EU, waar we toch als eenheid zouden moeten optreden voor onze cultuur, merkt men nauwelijks enige samenhang, temeer omdat we ons wel eens samen maar ook vaak tegen mekaar opstellen. Denk aan wat is geschied inzake taal in het merkenbureau van de EU.

U kunt mij de vraag stellen of de Taalunie en het Cultureel Verdrag geen grote stappen waren in de goede richting. Natuurlijk waren ze allebei belangrijk en meer speciaal de Taalunie. Zij is inderdaad al een Unie, zij het te beperkt. Ondanks de niet kleine taalverschillen tussen Maaseik en Ieper, en Breda en Oostende wilden de bewindslieden - gelukkig, weg van de taalparticularisten - één Nederlandse taal en taalpolitiek in de Nederlanden. Schitterend.

In het nochtans goed ontworpen Cultureel Verdrag zijn wij niet zover geraakt. Ondanks de inspanningen van sommigen wordt een kunstmatige scheiding tussen taal en cultuur bevestigd en blijft het bij een bilateraal verdrag tussen twee staten over twee ‘diverse’ culturen. Vandaar niet het woord ‘Unie’ maar ‘Verdrag’ en consequent daarmee een ander beleid zowel ten opzichte van taal als van cultuur! Hier hebben de cultuurparticularisten het gehaald: Vlaanderen en Nederland zouden twee diverse culturen hebben. U kent het verhaal: Nederland en Vlaanderen cultureel gescheiden door één taal. En toch: zijn de cultuurverschillen tussen Maastricht en Veurne groter dan de taalverschillen tussen Maaseik en Ieper? Uiteraard niet, maar er was hardleers verzet tegen eenheid inzake taal en cultuur bij politici en ambtenaren. Een historische vergissing, zoals Paul Beugels heeft opgemerkt.

Het onderwijs

Ik zie onder meer hierdoor in de huidige situatie een essentieel tekort in onze culturele samenhang, ondanks de GENT-akkoorden inzake onderwijs en inzake media. Nederland en Vlaanderen rommelen apart zo maar wat aan en intussen dreigt het inzake taalbeleid in het onderwijs fundamenteel fout te lopen. Vlaanderen heeft wereldklasse inzake onderwijs, maar er lopen terroristen rond met het geweer in de aanslag om dat kapot te maken door onze eigen cultuurtaal te vervangen door het Engels; Engels niet als schitterend werkmiddel inzake internationale contacten, niet als verrijkende toegang tot de Angelsaksische cultuurwereld - dat zou allemaal perfect zijn, maar Engels als eigen onderwijstaal. Dat doet mij denken aan koloniale toestanden.

Als het hoger onderwijs een te verre stap zet, breekt het de groei van de Nederlandse wetenschappelijke taal en verhindert het de toegang voor normale Vlaamse practici tot almaar meer eigen wetenschappelijke publicaties.

Het laat zich trouwens raden wat er na enkele jaren hoger onderwijs zal gebeuren in het middelbaar onderwijs, aangezien ieder zal vaststellen dat de middelbare leerlingen niet klaar zijn voor Engelstalig hoger onderwijs. Van middelbaar naar het lager en dan naar de kleuterklas...

De uitdaging en de haalbaarheid

Het motto is dus niet: leuteren over eenheid of toch wel verscheidenheid, niet over eenzelfde of toch wel ietwat verschillende identiteit, niet sippig aankijken tegen het zogenaamde ravijn tussen ons. Het motto is wel: samengaan in een echt Vlaams-Nederlandse Culturele Unie, gestructureerd in de EU en de wereld.

Het is België geweest dat Vlaanderen één heeft gemaakt. Door een volgehouden arrogantie tegen onze gemeenschappelijke taal en cultuur heeft het de historische tegenstrevers (Kroon-Vlaanderen, Brabant en het jongere Limburg) samengesmeed tot één hechte natie, geboren uit het gezamenlijk verweer tegen de pretentie en hooghartigheid van de haute volée in Brussel met in hun kielzog de eeuwige huurlingen.

Uit die verdedigende gezamenlijke opstelling, van De Panne tot Maaseik, groeide de eis tot structuren, altijd nadrukkelijker, altijd méér: van culturele autonomie (moet ik zeggen vanaf een culturele Unie) naar een eigen gekozen parlement, regering, administratie, onderwijs enzovoort... en het stopt niet voor Vlaanderen volledig zelfstandig is,

[p. 12]

dat weet zowat iedereen in Vlaanderen, Brussel, Wallonië. Dit historische feit, de geschiedenis van het ontstaan van de huidige natie Vlaanderen, zou wel eens een voorafspiegeling kunnen worden, zij het niet naar een staatkundige dan toch naar meer en meer structurele eenheid der Nederlanden.

Er rest nog één niet zo onbelangrijk punt: is een ‘Vlaams-Nederlandse Unie’ politiek haalbaar?

Ik verklaar mijn vertrouwen en beperk mij tot één Vlaams voorbeeld: de Vlaamse beweging wou culturele autonomie voor Vlaanderen. Sindsdien bereikten we heel wat méér dan wat we toen vroegen en wat toen onhaalbaar was. Namelijk een volwaardige federale staat met zelfs confederale trekken.

Ik geloof dat als de cultuurbewegingen in Nederland en Vlaanderen, ieder binnen hun eigen staat, deze uitdagende richting van een culturele Unie uit willen gaan, we ten laatste binnen 10 jaar de realisatie kunnen vieren van een groeimodel!

En ... omdat ik zo zeker ben van dat resultaat, stel ik voor dat we in de goede Vlaamse traditie al vooraf één glas gaan heffen op wat zeker komen zal. En allebei zullen we aanwezig zijn, de Nederlanders en de Vlamingen: de Vlamingen omdat zij graag uitnodigen en de Nederlanders omdat zij graag uitgenodigd worden (Karel Jonckheere).

Kijk eens hoe goed wij samen passen!