Neerlandia. Jaargang 106

[p. 29]

Taalgetater
Engelse ziekte
● Marianne van Scherpenzeel

Zolang we nog niet allemaal Engels praten en schrijven - in het hoger onderwijs scheelt dat misschien niet veel (zie daarvoor elders in dit nummer) - praten en schrijven we Nederlands. Maar hoe Nederlands is ons eigenste Nederlands? Wat doen we bijvoorbeeld met de ruim zeshonderd vreemde werkwoorden die onze taal rijk is? Hoewel het Nederlands ook leentjebuur is gaan spelen bij het Frans (douchen, choqueren, fonduen) en het Duits (fröbelen) of andere talen, zijn toch verreweg de meeste vreemde werkwoorden ontleend aan het Engels.

Hoe schrijven we de werkwoorden van Engelse herkomst en wat doen we als we die gaan vervoegen? De stam van de Engelse werkwoorden wordt in de originele spelling geschreven - al geldt dat niet voor werkwoorden die al aan het Nederlands ‘aangepast’ zijn, zoals boksen en fiksen - maar de vervoeging gaat volgens de regels van het Nederlands. We schrijven dus niet reesen en breenwosjen, maar racen en brainwashen (Engelse basisspelling blijft behouden), maar we vervoegen volgens onze eigen Nederlandse regels: ik brainwashte, ik racete. Volgens het Spellingbesluit wordt de kofschipregel toegepast, met dien verstande dat een niet-uitgesproken -e in het Engelse woord gehandhaafd blijft (bv. de e zoals in ik race-racete en in ik tape-tapete).

Wie vindt dat de regel een vreemd woordbeeld oplevert of wie een bepaalde vorm gewoon ‘niet mooi’ vindt (bijvoorbeeld bij de vormen van updaten, deleten en brainwashen), kan altijd nog proberen een Nederlands woord te gebruiken: bijwerken, verwijderen of wissen en hersenspoelen zijn aanvaardbare alternatieven, maar niet in alle gevallen is ‘een woordje buitenlands’ te vermijden.

't Kofschip

Het hele verhaal lijkt eenvoudig en is dat ook. U moet weten wat de stam van een werkwoord is (de stam is wat je overhoudt als je het hele werkwoord min -en neemt: denken min - en: stam = denk-) en daarnaast hoeft u alleen maar het toverwoord 't kofschip of 't fokschaap te onthouden en een paar regels te kennen. Ik probeer een en ander voor u samen te vatten, meteen ook toegepast op de werkwoorden van Engelse komaf.

- Als het hele werkwoord min -en eindigt op een klinker (ook y), dan krijgt de verleden tijd -de en het voltooid deelwoord -d.

barbecuen (ik barbecue)-barbecuede-gebarbecued

lobbyen (ik lobby)-lobbyde-gelobbyd

- Als het hele werkwoord min -en eindigt op een medeklinker, dan passen we de kofschipregel toe: na medeklinkers uit 't kofschip (of: 't fokschaap) komt er -te en -t. Het gaat hierbij niet om de letters maar em de klanken: in finishen of faxen horen we voor de -en een sisklank (een s, een sj een x, uitgesproken als ks); om die reden spreken sommigen ook wel van 't ex-kofschip, omdat zo ook de x in het ezelsbruggetje zit.

Ik begin met een Nederlands voorbeeld:

pochen-pochte-gepocht

Op dezelfde wijze behandelen we de Engelse werkwoorden:

faxen-faxte-gefaxt

checken-checkte-gecheckt

Zo krijgen ook bv. printen, golfen, lunchen, finishen en typen: -te en - t.

- Als het hele werkwoord min -en niet op een medeklinker uit 't kofschip eindigt, dan krijgt de verleden tijd -de en het voltooid deelwoord een -d.

Zoals het Nederlandse werkwoord spelen de vormen speelde, gespeeld heeft, zo krijgen de Engelse werkwoorden volgens dezelfde regel -de en -d:

dealen-dealde-gedeald

showen-showde-geshowd

Hetzelfde geldt voor bv. freewheelen, designen en plannen.

Familie Desimpelaere en familie Simpelmans

De werkelijkheid is echter altijd toch iets ingewikkelder dan de simpele regel suggereert. Dat heeft alles te maken met problemen met de stam. Hierboven noemde ik al de niet-uitgesproken -e die in de spelling van bv. racen en tapen behouden blijft. De zogenaamde uitspraak-e in de stam van het werkwoord blijft in het Nederlands staan.

timen (ik time)-timede-getimed

piercen (ik pierce)-piercete-gepiercet

Een uitzondering vormen de werkwoorden waarin de voorafgaande klinker al een Nederlandse o-klank heeft gekregen (zoals scoren, promoten, choke); daar verdwijnt de e en wordt de o verdubbeld:

scoren (ik scoor)-scoorde-gescoord

promoten (ik promoot)-promootte-gepromoot

choken (ik chook)-chookte-gechookt

Varietas delectat

En, voor de volledigheid, en em uw verwarring misschien totaal te maken, mag ik ook niet verzwijgen dat er nog problemen veroorzaakt worden door variatie in de uitspraak. De kofschipregel zorgt wel eens voor moeilijkheden omdat bij sommige werkwoorden van Engelse herkomst zowel een uitspraak met f als een uitspraak met v, een uitspraak met s als een met z voorkomt. Er zijn mensen die golfte, surfte, briefte zeggen (omdat ze het werkwoord met een f uitspreken), terwijl andere mensen daar golfde, surfde, briefde zeggen; zo komt ook leaste naast leasde voor. Is deze complicatie een reden em die Engelse werkwoorden als raar en typisch moeilijk af te doen en te vervloeken? Niet nodig, want juist deze afwisseling kennen we ook bij ‘echt’ Nederlandse werkwoorden: wat dacht u van de dubbelvormen plensen/plenzen, plonsen/plonzen, sponsen/sponzen, niesen/niezen? Ook hier geldt: de vormen op -te-/t en -de/-d zijn allebei goed... En dat klinkt dan weer heel eigen en bekend.