Neerlandia. Jaargang 106

De Taalwetwijzer: welke taal wanneer?
● Eelco De Bodt

Nog niet zo lang geleden verscheen van de hand van het Steunpunt Taalwetwijzer een interessante brochure over de Belgische taalwetgeving, een gids door de taaljungle. Meteen voor alle duidelijkheid: het Steunpunt Taalwetwijzer (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap) is geen klachtenbank en heeft ook niet de bevoegdheid om sancties op te leggen of om zelf overtredingen recht te zetten. Wel geeft het Steunpunt de nodige informatie en verwijst het door naar de instanties die sancties kunnen opleggen.

De brochure De taalwetwijzer: welke taal wanneer? presenteert zich als een handige leidraad. Maar hij is zo eerlijk om meteen op te biechten in de meeste concrete gevallen geen hapklare oplossing te kunnen bieden, omdat de taalwetgeving in België daarvoor te ingewikkeld is. Wel probeert de brochure helder en bondig de taalregels uit te leggen voor de gebieden die het belangrijkst zijn voor de doorsnee Vlaming: het Nederlandse taalgebied, met de faciliteitengemeenten, en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. De brochure geeft een overzicht van de basisprincipes van de taalwetgevingen besteedt aandacht aan het taalgebruik in bestuurszaken, de bedrijfswereld en het onderwijs.

Heel gebruiksvriendelijk in de brochure is dat de specifieke termen samen vooraf behandeld worden, en niet ergens weggestopt in een eindfoot. Termen als ‘faciliteitengemeenten’ (met daarbij: ‘randgemeenten’ en ‘taalgrensgemeenten’), ‘het Nederlandse taalgebied’, ‘het homogeen Nederlandse taalgebied’ en ‘Brussel’ worden kort en duidelijk gedefinieerd. Vanaf de eerste bladzij is dus duidelijk waarover het gaat. Dat is (zelfs) handig voor de Vlaming, maar helemaal nuttig voor de Nederlander die zich in deze niet zo eenvoudige materie wil verdiepen!

De afgelegde weg

In een inleidend hoofdstukje wordt eerst ‘de afgelegde weg’ behandeld: beginnend bij de situatie in 1830, met een voor die did progressieve Grondwet die de fundamentele rechten en vrijheden waarborgde, waaronder ook de taalvrijheid van het individu. Die taalvrijheid was althans de theorie en privé kon ieder de taal gebruiken die hij of zij verkoos. Maar de praktijk hield in dat de taalvrijheid tot een verfransing van het openbare leven leidde. Vanaf ongeveer 1860 kwam het Vlaamse verzet tegen het taalmonopolie van het Frans op gang. Erkenning van het Nederlands als een gelijkwaardige taal werd een cis van de volgende generaties. In 1962 legde een wet de taalgrens definitief vast en deelde België daardoor in vier taalgebieden in: het Nederlandse, het Franse, het Duitse en het tweetalige Frans-Nederlandse gebied (de 19 gemeenten van Brussel). In 1970 werd die opdeling opgenomen in de Grondwet. De term ‘taalgebied’ is niet alleen beschrijvend maar heeft ook een juridische betekenis: op een afgebakend territorium is één taal de officiële taal (of in Brussel: twee talen); dat noemt men het ‘territorialiteitsbeginsel’. In bepaalde officiële aangelegenheden moet dus de streektaal worden gebruikt en géén andere taal: in het Nederlandse taalgebied is dat het Nederlands, in het Franse taalgebied het Frans en in het Duitse taalgebied het Duits; alleen in Brussel staan het Nederlands en het Frans op gelijke voet.

Overigens doet dat territorialiteitsprincipe geen afbreuk aan het grondwettelijke beginsel van de taalvrijheid. Die mag alleen voor een beperkt aantal domeinen aan handen gelegd worden: het openbaar gezag en het bestuur, gerechtszaken, het onderwijs, de sociale betrekkingen (relaties tussen de werkgevers en hun personeel) en de officiële documenten die bedrij-

[p. 27]

ven moeten gebruiken. Een aantal wetten uit de jaren zestig regelde het taalgebruik in bestuurszaken, het onderwijs en het bedrijfsleven. Later werden die wetten aangepast, toen de (unitaire) Belgische staat omgevormd werd tot een federale staat met gemeenschappen en gewesten. De situatie waarbij de taalwetgeving nationaal geregeld werd en gold voor het hele Belgische gebied, is verleden tijd. Met de federalisering kan het taalgebruik in de bovengenoemde domeinen via eigen wetgeving (decreten) door de Vlaamse Gemeenschap en de Franse Gemeenschap geregeld worden. Overigens is te vermelden dat de bevoegdheden van de Duitstalige Gemeenschap beperkter zijn dan die van de andere gemeenschappen.

De grote drie: bestuurszaken, bedrijfsleven, onderwijs

Het grootste gedeelte van de brochure is gewijd aan drie afzonderlijke domeinen: het taalgebruik in bestuurszaken, het bedrijfsleven en het onderwijs wordt in aparte hoofdstukken behandeld. Elk van die hoofdstukken is op dezelfde wijze opgebouwd: na een korte inleiding volgen onderdelen met titels als Basisregel, Het homogeen Nederlandse taalgebied, Brussel, De faciliteiten-gemeenten, Nuances, Twijfelgevallen, Sancties en Controle. Uiteraard ontbreken nuttige adressen - bijvoorbeeld bij het onderdeel Controle - niet. Een bijlage geeft dan nog een schematisch overzicht van het taalgebruik in bestuurszaken, logisch als u bedenkt dat deze brochure uitgaat van de Vlaamse overheid.

Samengevat: De Taalwetwijzer is een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in ‘welke taal wanneer?’.

Wie meer informatie wil, kan terecht bij:

Steunpunt Taalwetwijzer

Kamer 6A15

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Boudewijnlaan 30

1000 BRUSSEL

fax: [phone]

website: www.taalwetwijzer.be

e-mail: [e-mail]

Telefonisch is het Steunpunt Taalwetwijzer op werkdagen tussen 9 en 19 uur te bereiken via de Vlaamse

Infolijn: 0800-3 02 01