Neerlandia. Jaargang 106

[p. 5]

Literatuur
Zuid-Afrikaanse schrijfster Riana Scheepers
Ik vind de Engelssprekenden oneindig arrogant
● Tekst en foto's: Guido Logie

Riana Scheepers met de Surinaamse dichter Shrinivasi

Feeks is de titel van de laatste in het Nederlands vertaalde verhalenbundel van de Zuid-Afrikaanse schrijfster Riana Scheepers. Feeks bestaat uit de woorden fee en heks, twee componenten van de vrouwelijke ziel zoals die in de verhalen aan bod komt. Op de cover van het boek staat een foto van een bijzondere oorhanger. Riana kreeg die ooit cadeau van een Zoeloevrouw. De oorhanger zou alle magische krachten van de aarde bezitten. ‘En is dat ook écht zo?’ vraag ik de schrijfster in de lounge van een chic Brussels hotel aan de Koningsstraat. ‘Natuurlijk!’ antwoordt Riana met veel nadruk en haar lach klatert luid tot tegen het hoge plafond.

Scheepers publiceert pas sinds 1990. Ze geniet inmiddels ruime bekendheid, ook in Vlaanderen en Nederland. Tot nu toe vooral als prozaschrijfster. In juli 2002 was ze voor de derde keer in de Nederlanden. Dit keer op uitnodiging van het Vlaams Parlement. Voor de inhuldiging van het Huis van de Vlaamse Volksvertegenwoordigers en naar aanleiding van het dertigjarig bestaan van het Vlaams Parlement, kreeg Jozef Deleu, ex-hoofdredacteur van Ons Erfdeel, een royaal budget ter beschikking om een poëziefeest te organiseren. Voor dat overigens bijzonder succesvolle evenement, dat de naam Vlaanderen en Co: poëten in het parlement meekreeg, liet Deleu niet alleen tien Vlaamse dichters aantreden maar ook acht Nederlandse, twee Belgisch Franstalige en een Belgisch Duitstalige, een Surinaamse, een Antilliaanse en een Zuid-Afrikaanse. Dat Scheepers ook gedichten schreef, was wellicht voor velen een meer dan aangename ontdekking.

Pret en avontuur

- Het laatste boekje dat ik hier van je zag, is de verhalenbundel ‘Feeks’. Is dat je laatste publicatie?

Riana Scheepers: ‘Nee, inmiddels heb ik ook de dichtbundel Met die taal van Karmosyn gepubliceerd. En ik heb ook een jeugdroman uitgegeven. Wat mij intens interesseert, is de kwestie van grond in Zuid-Afrika. De traditionele boerderijen gaan van vader op zoon over, de mannelijke lijn wordt steeds voortgezet. Dat maakt deel uit van het patriarchale systeem in Zuid-Afrika en dat is nog niet veel veranderd. Het heeft me altijd geboeid wat er zou gebeuren als een meisje de enige erfgenaam zou zijn, als de grond een meisje toekomt omdat er geen mannelijke erfgenaam is. De jeugdroman gaat over een jong meisje dat erfgenaam van een boerderij is en eigenlijk een mannelijke identiteit aanneemt. Ze is een meisje maar ook een zoon. Het is een heel vrolijk boek.’

- Geen zware problematiek?

Riana Scheepers: ‘Hoegenaamd niet. Er is wel de problematiek van de dood. De vader sterft en het meisje krijgt de last van die eigendom te torsen. Op haar zesde is ze al eigenaar van de boerderij. (Lacht) Maar de moeder is er nog wel en de opa. Ik heb een hekel aan jeugdboeken die met sociale problemen werken of over seks gaan. Ik ben er heilig van overtuigd dat een kind pret en avontuur moet beleven. Ik heb dus geprobeerd een jeugdroman te schrijven waarin dat vooropstaat.’

[p. 6]

- Wordt zo'n jeugdboek veel gelezen? Ik zou me kunnen voorstellen dat er in Zuid-Afrika minder gelezen wordt dan hier.

Riana Scheepers: ‘Ik ben niet zeker dat er minder gelezen wordt. Kinderen tot twaalf jaar lezen veel. Met tieners is het anders. In Zuid-Afrika bestaat de verschrikkelijke situatie dat de boeken die voorgeschreven worden op school van die afschuwelijke boeken zijn... Het probleem is dat leerkrachten in hun klassen Zoeloekinderen, Maleierkinderen, kinderen uit diverse cultuurgroepen, van verschillende godsdiensten enzovoort hebben en dat ze niemand mogen beledigen met de inhoud van een boek. Dat is dodelijk. Als je iedereen tevreden wilt stellen, stel je niemand tevreden.

Het thema mag niemand boos maken enzovoort. Je krijgt dus alleen flauwe, simpele boeken, boeken waar geen fut inzit.’

- Denk je nog aan nieuw werk voor volwassenen of blijf je voorlopig bij de kinderen?

Riana Scheepers: ‘Dat kinderboek was een verhaal dat ik al lang wou schrijven. Maar ik plan nooit vreselijk ver vooruit, ik maak me niet zo gauw zorgen. Ik moet een thema hebben dat me fascineert. Mijn jeugboek heb ik op vijf dagen geschreven. Ik heb me een kan thee gezet, ik ben gaan zitten en vijf dagen later was het boek klaar. Dit gebeurt natuurlijk niet iedere dag. Aan andere boeken schrijf ik langer. Als ik door een thema begeesterd wordt, is het goed. Ik ben niet bekommerd om wat ik volgend jaar zal doen.’

- Ben je nu met iets nieuws bezig of rust je even?

Riana Scheepers: ‘Ik rust niet, nee. Ik ben niet met iets specifieks bezig. Later op het jaar verschijnt er een bundeling van de columns die ik iedere week schrijf voor twee Zuid-Afrikaanse couranten. Ik heb ook iedere laatste vrijdag van de maand een column in De Morgen.’ (Aan die column in De Morgen is inmiddels een einde gekomen. G.L.)

Schrijfschool

- Ben je nu fulltime als schrijver aan de slag?

Riana Scheepers: ‘Ja, en er is nog brood op mijn tafel. (Lacht.) Ik was tot vorig jaar (2001, G.L.) nog lerares op een middelbare school. Het was fantastisch. Het was een school voor alleen jongens. Het ging heel goed maar ik wist dat het een tijdelijke baan was. Ik vind het ontzettend leuk om met jonge mensen te werken. Ik heb al een drietal jaar ook een schrijfschool. De tieners van 16 tot 18 vormen er een aparte groep naast de volwassenen. Voor mij gaat het in eerste instantie om het creatieve denken. Het is onzinnig om te veronderstellen dat, als tien mensen de cursus volgen, daar na afloop ook tien schrijvers uitkomen. Ik vertrek van voortreffelijke teksten, ook Nederlandse: poëzie, kortverhalen, advertentieteksten, limericks, zelfs doodsberichten of liefdesbrieven. Ik geef dan diverse opdrachten. De meeste mensen hebben een creatieve impuls maar weten niet wat ze daarmee aan moeten. Ik begin met die creativiteit te stimuleren. In een opvolgkursus voor de echt getalenteerden heb ik dan meer aandacht voor de technische aspecten van poëzie of van kortverhalen enzovoort. Het is voor mij heel belangrijk om in een jonge, ontvankelijke, creatieve ziel die energie in gang te zetten. Het is een fantastisch proces.’

- Je woont nu midden de natuur. Het lukt je om daar mensen naartoe te halen voor zo'n schrijfacademie?

Riana Scheepers: ‘Ja, ik woon nu op een wynlandgoed, ik ben nu wijnboer. (Lacht.) Ik woon er met mijn vriend. Wij zijn wijnbouwers en ik schrijf. Het is een prachtige, oude opstal in het Kaapse land uit 1820. Ik heb op drie jaar een zekere reputatie opgebouwd met mijn schrijfcursussen. Er zijn interessante publicaties uit voortgevloeid.’

Teruggetrokken op het wynlandgoed

- In Vlaanderen en Nederland ben je als schrijfster erg bekend. Is dat ook zo in je eigen land?

[p. 7]

Riana Scheepers: ‘Ik vermoed dat dat zo is maar ik moet zeggen dat ik nogal teruggetrokken leef.’

- Weinig contact met artistieke milieus?

Riana Scheepers: ‘Niet dat ik er snobistisch op neerkijk. Ik vind het zo ontzettend vervelend... Ik wil me bewust aan de roddelwereld en aan het gezeur van uitgevers onttrekken. Schrijvers kunnen ontzettend giftig reageren. Vind je niet?’

- Zeurpieten?

Riana Scheepers (Lacht uitbundig.): ‘Absoluut! Ik ga liever met positieve mensen om.’

- Op een boerderij gaan wonen, was het voor jou zoiets als terug naar je roots?

Riana Scheepers: ‘Ik ben opgegroeid op een boerderij, in











Kwazulu-Natal. Dit is nu een heel ander type boerderij. Het is, zoals gezegd, een wynlandgoed. Het is voor mij absoluut idyllisch. Het is gekomen door mijn vriend. Hij is zakenman maar hij heeft ook deze wijnboerderij. We hebben het huis gerestaureerd en op een bepaald moment besloten om ons terug te trekken uit ons hectische leven. Hij had als zakenman ook een hectisch leven. Het is een fantastische ervaring om landarbeid te doen. Met zijn allen, de vaste arbeiders op de boerderij versterkt met extra mensen, de oogst, de druivenpluk te doen. Ook dat is een creatieve impuls. Je hoort hoe de plukkers met elkaar praten, wat voor hen belangrijk is. Ik ben ook een nieuwsgierig mens. Ik ben benieuwd naar wat zo'n werkman doet, naar wat hij 's middags eet.’

- Het is een grote stap van je wijnboerderij naar dit chique hotel en je optreden vanavond in het Vlaamse parlement. Is dat een soort cultuurschok?

Riana Scheepers: ‘Aaaah, dat is toch de beschaving? Ik zit hier in een fantastisch mooi hotel, en het is nogal ver van mijn dagelijkse realiteit in Zuid-Afrika. Maar ik vind het zo ongelooflijk dat een parlement dertig dichters bij elkaar brengt. Dat is toch een toppunt van beschaving, nietwaar? Ik denk dat er vanavond in het parlement veel zinniger gepraat zal worden dan het voorbije jaar door de politici. (Lacht uitbundig.) Een cultuurschok is het niet. Het is ook niet de eerste keer dat ik hier kom. Maar er is toch wel een enorm verschil. Ik ben vooral onder de indruk van het feit dat de mensen hier het boek niet als een vijand beschouwen.’

- Je hebt altijd in het Afrikaans geschreven. Omdat je ermee opgegroeid bent, omdat het je taal is?

Riana Scheepers: ‘Het is mijn moedertaal. Ik heb er geen behoefte aan om me uit te drukken in het Engels, het Zoeloe of het Nederlands. Afrikaans is mijn moedertaal. Ik leef in het Afrikaans, ik leef Afrikaans.’

- Wordt een boek van jou ook automatisch in het Engels vertaald?

Riana Scheepers: ‘Absoluut niet. Absoluut niet. Het argument is dat alle Engelssprekende Zuid-Afrikanen ook Afrikaans kunnen lezen. Het is inderdaad zo maar het gebeurt niet zo. Het omgekeerde is waar. Afrikaanssprekende personen lezen in het Engels, in het Nederlands, in andere talen. Ik vind de Engelssprekenden oneindig arrogant. Ze lezen alleen maar Engels.’

Taalrevolutie

- Staat het Afrikaans onder druk van het Engels?

Riana Scheepers: ‘Absoluut, absoluut. Het officiële taalbeleid in Zuid-Afrika is dat er elf talen zijn en dat ze alle elf bevorderd moeten worden. In de praktijk werkt het niet zo. Engels voert de boventoon. Engels is de dokumentetaal maar officieel is dat niet juist. We hebben een taalraad die de belangen van die talen moet behartigen. Ze doen hun uiterste best om de grondwet toe te passen maar ze hebben niet veel slagkracht omdat ze niet over uitvoerende macht beschikken. Zo heeft het Engels een superieure plaats veroverd ten koste van het Afrikaans maar ook ten koste van de andere inheemse talen. Wat wel interessant is, is dat Afrikaanssprekenden in opstand komen. Het is een soort taalrevolutie. Ik hoorde onlangs dat 95% van de klachten

[p. 8]

die de taalraad ontvangt van Afrikaanssprekenden komt. Degenen die een andere taal spreken, Zoeloe of Xhosa, zijn eraan gewend dat hun taal geen dokumentetaal was maar enkel een gesproken taal. Het is voor Afrikaanssprekenden een bittere pil om te slikken.’

- Zoeloe, een andere taal die je kent, die komt wellicht nog minder aan bod dan het Afrikaans?

Riana Scheepers: ‘Ironisch genoeg is Zoeloe de grootste taal in Zuid-Afrika met 24 miljoen sprekers. Xhosa volgt met 16 miljoen. Het Afrikaans is de derde taal met ongeveer 13 à 14 miljoen sprekers. Er zijn een 8 miljoen Engelssprekenden maar veel mensen voor wie Zoeloe of Afrikaans de moedertaal is, hebben Engels als tweede taal.’

- Als zoveel mensen Afrikaans spreken, dan zou je denken dat je het op een bepaald moment moet halen, om het zo eens te zeggen.

Riana Scheepers: ‘Dat zal ook gebeuren maar je zit nog met het politieke verleden. Het Afrikaans heeft het stigma van taal van de onderdrukker. Maar wat gek is: Engels was ook de taal van de onderdrukker. Engels is een wereldtaal en het staat chic om daarin op te groeien. Maar daar komt een zekere kentering in. Het Afrikaans krijgt bijna een nieuwe status. Omdat het Afrikaans bedreigd wordt van overheidswege, is er een nieuwe bewustwording van de Afrikaanse inheemse talen. Het Afrikaans is geen Europese taal, het is een taal van Zuid-Afrika.’

- Engels daarentegen is import?

Riana Scheepers: ‘Ja. De Afrikaanssprekende let meer op zijn taal, is er meer op bedacht dat zijn taal bedreigd wordt en daarom besteedt hij meer energie om zijn taal te behouden. Dat gebeurt in de andere talen niet.’

Een afschuwelijk verhaal

- Nog even terug naar je verhalenbundel Feeks en meer bepaald het verhaal Hun verhaal. Het is maar vier bladzijden lang maar het geeft op een zeer aangrijpende manier een idee van een van de stekels aan Zuid-Afrika's doornenkroon: de aidsproblematiek en daarmee gelinkt, de kinderverkrachtingen. In Hun verhaal portretteer je een gidslijder die een klein meisje verkracht. Het opvallende daarbij is, en dat is wellicht ook de kracht van het verhaal, dat je het hele gebeuren beschrijft vanuit het perspectief van de dader.

Riana Scheepers: ‘Een afschuwelijk verhaal. Heb je dat verhaal gelezen? Het is ongelooflijk dat ik dat verhaal geschreven heb. Toen het boek verscheen, vroegen mensen me: “Ben je gek? Hoe is het mogelijk was om zo'n verhaal te schrijven?” Ze dachten dat ik het verzonnen had. Een jaar na het verschijnen werd de plaag van de kinderverkrachtingen zichtbaar. Kinderverkrachting als een soort kuur. Het verhaal verspreidde zich dat seksuele omgang met een maagd aids geneest. En een maagd is niet meer een meisje van 12, 14 of 15 jaar maar een kind van vijf. Het is verschrikkelijk.

Feeks is ook bewerkt voor het toneel en prachtig opgevoerd door studenten van de universiteit van Kaapstad. Een zwart meisje bracht dat verhaal. Met het zo op het toneel te zien, vond ik het verschrikkelijk. Maar het had zo'n impact op de aanwezigen, dat het me duidelijk werd dat literatuur toch een functie heeft. Ik ben geen marxistische schrijver. Ik schrijf niet om maatschappelijk onrecht aan te klagen. Ik toon wat er leeft in de maatschappij. Ik schrijf gewoon over dingen die me bijzonder fascineren.’

Hier loopt Jozef Deleu het interview binnen. Hij heeft kennelijk al vroeg zijn huis ‘aan de schreve’ verlaten om naar Brussel te sporen. Het is zijn grote dag: 's avonds vindt immers de happening Poëten in het Parlement plaats. De éminence grise van de Nederlandse cultuurpolitiek is daar de artistieke leider van, zoals het heet. Fier als een gieter diept hij een kanariegele pocket op en overhandigt die aan Riana. Het is de bloemlezing van de gedichten die de 24 dichters 's avonds ten gehore zullen brengen. Riana zoekt snel de pagina's op waar haar gedichten staan.

Later grasduint de verslaggever in de bloemlezing. De opgenomen gedichten van Scheepers zijn in het Nederlands vertaald door Robert Dorsman. Een erg geslaagde vertaling lijkt het hem niet. Kennelijk was de vertaler haastig of had hij er niet echt zin in. Trapgimnastiek vertalen door steps, nou ja, tot daar aan toe. Maar My kerse drup door Mijn kersen druipen als er in het gedicht sprake is van druipende was?

Feeks is een uitgave van Querido in Amsterdam.
Bij het Davidsfonds in Leuven verschijnt de bloemlezing Verstaan my verlangste. 100 liefdesgedichten in het Afrikaans, gekozen door Riana Scheepers en Jooris Van Hulle. De bloemlezing geeft een overzicht van de Afrikaanse poèzie van Eugène N. Marais tot hedendaagse dichters als Ronel Nel en Hans du Plessis.
Jooris Van Hulle werkt ook aan een vertaling van Met die taal van karmosyn van Riana Scheepers. Die verschijnt in het najaar bij uitgeverij P.
Met die taal van karmosyn van Riana Scheepers is een uitgave van Human & Rousseau in Kaapstad. ISBN 0-7981-4211-1
De bloemlezing Poêten in het parlement is een uitgave van Van Halewyck in Leuven.