Neerlandia. Jaargang 106

[p. 10]

Geschiedenis
Nederlands Centrum voor Volkscultuur publiceert Volc te voet
De Guldensporenslag en Noord-Nederland
● Kees Middelhoff

‘De Guldensporenslag is een groote gebeurtenis in de geschiedenis van de Nederlandse Stam. Dat hebben de romantici der 19e eeuw - toen zij er de Herdenkingsdag der Vlaamsche Beweging van maakten - zeer juist gezien. (...) Maar hoe wezenlijk ook, haar beteekenis voor onze stamgeschiedenis is een abstractie’. Zo begint prof. dr. Pieter Geyl het hoofdstuk Vlaanderens verweer tegen Frankrijk in zijn Geschiedenis van de Nederlandsche Stam. (Uitg. 1930, Deel I, p. 136)
Wat zou deze heel-Nederlandse geschiedschrijver precies bedoeld hebben met ‘abstractie’? Bij het 7e eeuwgetij van de slag worden kranten en tijdschriften weer gevuld met artikelen als (vooral bloedige) evocaties van het historische gebeuren.

Nationale Vlaamse Feestdag?

Noord-Nederlanders hebben doorgaans moeite met het feit dat het hier gaat om een Vlaams-nationale feestdag, omdat in het Noorden ‘nationaal’ gekoppeld is aan een staatkundige eenheid. Van de andere kant heeft het Vlamingen vaak verwonderd dat hun noorderburen doorgaans geen waardering weten op te brengen voor het feit dat Vlaanderen - en wellicht ook Zeeland en Brabant - dankzij de Guldensporenslag noch bij Frankrijk zijn ingelijfd, noch taalkundig verfranst zijn.

Het feit ligt er dat Geyl reeds in 1930 noteert dat Vlaamse romantici van de 19e eeuw die 11e juli 1302 hebben gereserveerd voor de eigen min of meer lokale geschiedenis. In het Noorden hebben nijvere schoolmeesters zich in de 19e eeuw óók bezondigd aan het romantiseren van de ruim twee eeuwen na 1302 geleverde zee- en veldslagen van de (water)geuzen. De fiere Vlaamse leeuw heeft dezelfde geboortedatum als het In naam van Oranje doe open de

Drs. Ineke Strouken overhandigt Volc te voet aan mr. F.J.M., Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant.

poort en andere vaderlandslievende liederen in twee- en driekwartsmaat. Het was ook de tijd dat men in Brielle, Leiden, Alkmaar, Heiligerlee enzovoort standbeelden oprichtte zoals in het stadshart van Brugge voor de helden van de Guldensporenslag (1887).

Wij zijn in het Noorden doorgaans vergeten dat die herdenkingsmonumenten ook betekenis hadden voor de geschiedenis van de Zuid-Nederlanders. We waren (en zijn?) nu eenmaal geneigd te denken dat men in het verleden in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden altijd gescheiden opgetrokken is. Precies hetzelfde geldt met betrekking tot de Guldensporenslag. Wat heeft het Noorden daarmee van doen?

Bois Le Duc-zaal

Al werd het niet met zoveel woorden gezegd, dit was ook de grondgedachte van de academische zitting die het Nederlands Centrum voor Volkscultuur op 11 juni 2002 in

[p. 11]

het Provinciehuis van Noord-Brabant (nota bene in de Bois Le Duc-zaal) in 's-Hertogenbosch hield met als thema De gevolgen van de Guldensporenslag voor de opkomst van de burgerij in de Noordelijke Nederlanden.

In de overvolle zaal werden - helaas niet overal goed verstaanbaar - inleidingen gehouden, die de Guldensporenslag uittilden boven een eng-nationaal gebeuren. De slag wordt in Europees historisch perspectief geplaatst én er werd inzicht gegeven in hoe de slag ‘carrière’ heeft gemaakt tot vandaag de dag: officiële feestdag van de Vlaamse Gemeenschap. Daarnaast werd er een studie aangeboden van dr. Martin de Bruijn en drs. Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en voorzitter van de ANV-werkgroep Volkscultuur: De betekenis van de slag voor de opkomst van de burgerij in de Noordelijke Nederlanden¹.

Dat laatste is opvallend. Het gaat daarbij niet langer om - wat doorgaans wordt verondersteld - het terugdringen van een Franse hegemonie, maar om de sociale gevolgen voor de Noord-Nederlandse samenleving. Hollanders herinneren zich misschien nog dat er in ons land ‘Hoekse en Kabeljauwse twisten’ waren, strijd tussen ‘Hekeren en Bronkhorsten’ en in Friesland strijd tussen ‘Schieringers en Verkopers’ en in West-Friesland tussen het ‘Kaas- en Broodvolk’² enzovoort.

Standenstrijd

Die tegenstellingen hebben alle van doen met wat Willem Van Hildegaersberch in het tweede kwart van de 14e eeuw in zijn rijmkroniek typeerde als ‘Hoe d' ierste partijen in Hollandt kwamen’. Indien er in zijn tijd al Europese geschiedenis zou zijn geschreven, dan zou de kop van zijn dichterlijke ontboezeming geluid hebben: ‘Hoe in West-Europa de eerste strijd werd geleverd tussen de standen’.

De Levende Geschiedenisgroep De Liebaart gaf een presentatie van kleding en uitrusting van de burger omstreeks 1300.

Meer en meer is men in Vlaanderen geneigd om het accent te leggen op de betekenis van de Guldensporenslag als de dag van de (beginnende) democratisering van de gemeenschap. Geyl had in zijn Geschiedenis van de Nederlandsche Stam in 1930 al geschreven: ‘De Vlamingen waren in 1302 niet enkel de voorposten van het Dietsche volk, dat waren zij zich zelfs het minst bewust’, daarmee de strijd tegen de verfransing ontmythologiserend. Op de markt in Brugge staan dan ook een slager en een wever in brons, resp. Jan Breydel en Pieter de Coninck.

De Guldensporenslag vond plaats in een Vlaanderen dat

[p. 12]

getergd werd door een sociale strijd tussen de stedelijke aristocratie en de arbeiders, de Leliaerts en de Klauwaerts. Terecht is tijdens de zitting in Den Bosch en in de daar

Volc te voet, een nieuw lovenswaardig initiatief van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur.

aangeboden studie dáárop het accent gelegd. En dan strekt de invloed van de slag zich terecht uit tot diep in de Noordelijke Nederlanden, tot zelfs Grongen toe want ook in het Noorden broeide iets - zie de aangehaalde ‘twisten’ - van een ‘emancipatie van een sociale groepering’ die in het Vlaanderen van 1302 al tot uitbarsting was gekomen.

Utrechtse schoenmakers

De bisschop van Utrecht, in die dagen de belangrijkste stad in het Noorden, kreeg enkele jaren na 1302 ‘een stadsbe-

Verdere informatie en het boek Volc te voet - Gevolgen van de Guldensporenslag voor de opkomst van de burgerij in de Noordelijke Nederlanden zijn te bekomen bij:
Nederlands Centrum voor Volkscultuur, C. Broer F.C. Dondersstraat 1, 3572 JA Utrecht
tel. [phone]
fax [phone]
e-post [e-mail]
Prijs: 16 euro; tot 1 september 2002 is het boek te verkrijgen aan de voordeelprijs van 13 euro (incl. verzendingskosten).

heer dat geleid werd door stedelijke ambachtslieden - wat voor de Noordelijke Nederlanden uitzonderlijk was’, zo lezen we in de aangeboden studie. In de Bosse Hertogstad, de tweede noordelijke stad in grootte, was de hoogschout Laurens Volcart vechtend aan de Franse kant gesneuveld. De strijd tussen ‘Cnodingen en de Dicbieren’ werd vier jaar na 1302 al beslecht. De smeden eisten hun rechten op en even later de schoenmakers en de leerlooiers; ze kregen hun privileges. In Groningen manifesteerde zich in 1302 de ‘raadspartij’ tegenover het gezag van de bisschop. Veel later volgden de steden in Holland. In Dordrecht hebben eerst in 1367 de ambachtsgilden ‘politieke rechten’ gekregen.

Hoe dan ook de Guldensporenslag heeft wel degelijk betekenis en gevolgen gehad in het Noorden. Het heeft lang moeten duren vooraleer Hollanders hun oordeel hebben bijgesteld, dat de Guldensporenslag werd afgedaan als ‘typisch iets voor Vlaanderen’.

Europese momentopname

Het initiatief van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur heeft eens te meer laten zien hoe het wedervaren van de Noord- en Zuid-Nederlandse burgers in een ver verleden al verstrengeld was. Dat niet alleen - en ik verwijs naar Europese momentopnamen van de (Bruggeling geworden) Noord-Nederlander, Henk Brugmans, oprichter van het Europa-collega - ‘(...) ook al zagen de bewoners van de steden geen kans om hun vrijheid door eenheid te verdedigen, de Europese maatschappij in haar geheel kon toch geen stap meer terug doen en verzaken aan de veroverde burgerlijke rechten, vrijheden en gemeenteprivileges’.

Dank zij eens het: ‘volc te voet’.

Martin De Bruijn en Charlotte Broer, Volc te voet: gevolgen van de Guldensporenslag voor de opkomst van de burgerij in de Noordelijke Nederlanden. Utrecht: Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 2002. 64 pp.; ISBN 90-71840-53-0; prijs: 16 euro.
In dit kader niet te verwarren met het feit dat in 1345 de Friezen de Graaf van Holland versloegen. Een steen op de Rode Klif met opschrift ‘Lewer duad us slaw’, ‘Liever dood dan slaaf’ herinnert aan die veldslag.