Neerlandia. Jaargang 106

[p. 4]

Politiek
Zo zou Pim het gewild hebben: Nederland na de dood van Fortuyn
● Gerhard te Winkel

Jan Peter Balkenende

Wie een jaar geleden voorspeld zou hebben dat de opvolger van Wim Kok als minister-president van Nederland, Jan Peter Balkenende zou heten, zou vol ongeloof aangekeken zijn. Balkenende, wie mag dat wezen? Alle politieke insiders dachten aan een tweestrijd tussen Hans Dijkstal en Ad Melkert, de politieke leider van respectievelijk de liberalen en de socialisten. De leider van de christen-democraten, Jaap de Hoop Scheffer, kwam volgens de analisten helemaal niet in het stuk voor. Nu staan deze drie aan de zijlijn en is een kabinet geformeerd van christen-democraten, liberalen en vertegenwoordigers van de lijst Pim Fortuyn (LPF). De nieuwe premier is de christen-democraat Jan Peter Balkenende. Twee mensen zijn het laatste jaar uit het niets als een meteoor aan het politieke firmament omhooggeschoten: Balkenende en de door een milieuactivist doodgeschoten Pim Fortuyn. Op de lezers van het weekblad Elsevier na, zou de rest van Nederland een jaar geleden eveneens gevraagd hebben: Fortuyn, who's that!

Hoofdbrekers

De stormachtige opkomst van Pim Fortuyn heeft veel hoofdbrekens bezorgd aan mensen in binnen- en buitenland die verstand hebben van politiek. Er zijn veel etiketten op de visie van deze man geplakt. Lange tijd werden hij en de zijnen beschouwd als notoire racisten die elke vreemdeling het land uit wilden werken. Bij nader inzien bleek At your service toch iets anders in te houden dan Eigen volk eerst.

Een andere ‘kenner’ meende hem te moeten aanduiden als een doorgedraaide rechtse liberalist die de ‘gewone’ man het licht niet in de ogen gunde en alleen oog had voor hardwerkende mensen die geld in de staatskas brachten. Voor arbeidsongeschikten en zieken zou Pim geen pardon kennen en hij zou zweren bij een keiharde marktwerking. Ook dit beeld moest worden bijgesteld. Fortuyn bleek niet in een traditioneel politiek hokje te passen, zodat politieke commentatoren soms met de handen in hun haar zaten. Dat lag ook aan het optreden van Pim. Het leek wel alsof hij er plezier in had om de mensen op het verkeerde been te zetten. Hij zei de ene dag dit en de andere dag weer wat anders. Wat hij eigenlijk wilde, werd wat duidelijker toen zijn boek over de puinhopen van Paars uitkwam.

Regentenmentaliteit

De Nederlandse liedjeszanger Joop Visser, die niet uitblinkt in verhullend, deftig taalgebruik, heeft een liedje gemaakt over de werkman die elke dag met de brommer naar z'n werk moet. Onderweg vraagt hij zich af:

Waarom hij altijd de lul is
Voor wie de wekker wordt gezet
Notabelen en ander vullus
liggen nog uren lang in bed

Dat lied geeft de sleutel voor het geweldige succes van For-

[p. 5]

tuyn en z'n aanhang. Pim heeft het verzet tegen de regentenmentaliteit stem en vorm gegeven. Hij heeft door zijn onconventionele optreden de regenten in hun hemd gezet en de kiezers de zekerheid gegeven dat zij, als ze dat wilden, de regenten de laan uit konden sturen. Een rasechte Rotterdammer zei voor de camera's: ‘We hebben de regenten de broek uitgetrokken’. Er wordt in Nederland weer over politiek gepraat en de opkomst bij de laatste verkiezingen was hoger dan de laatste jaren het geval was. Je hoeft sinds Fortuyn ook niet meer politiek correct te spreken.

Vanouds huizen de regenten in de Hofstad, Den Haag. Fortuyn woonde in Rotterdam, vanouds het symbool van de noeste werkman. Pim kende hun levensgevoel en heeft daaraan stem gegeven. Niet voor niets behaalde Fortuyn z'n grootste overwinning in de Maasstad.

Volkswoede

Het is niet de eerste keer in de geschiedenis van Nederland dat het volk in opstand komt tegen de regenten. De gebroeders De Witt in de zeventiende en de stadhouder Willem V in de achttiende eeuw werden het slachtoffer van die volkswoede. Ook in de negentiende eeuw was de emancipatie van katholieken, protestanten en socialisten in wezen een protest tegen de heersende elite. De voormalige PvdA'er, columnist en econoom Eduard Bomhoff, nu minister voor de LPF, vergelijkt het optreden van de LPF met dat van de Patriotten tijdens het bewind van stadhouder Willem V in de achttiende eeuw.

‘We weten al sindsdien dat Nederland beter af is met af en toe een flinke aanval op het regentendom. Misschien oordelen historici later dat 2002 ook zo'n voorbeeld was.’

Pim zag het paarse kabinet van Wim Kok als de oorzaak van alle ellende. Hun regentenmentaliteit zorgde voor de steeds langer wordende files en de wachtlijsten in de zorg en de groeiende onveiligheid op straat. Pim stortte de fiolen van zijn toorn uit over die regenten, die in achterkamertjes de beslissingen namen met uitsluiting van inspraak van burgers en zelfs van parlementsleden in de oppositiebanken. De regenten die zo vast aan het pluche gekleefd zaten, dat alle schandalen toegedekt werden en ministers weigerden daarvoor verantwoordelijk te nemen. Allemaal redenen voor de politieke aardverschuiving die zich in Nederland in mei 2002 voltrok. De LPF werd de tweede partij, terwijl het CDA ook veel zetels won. De dragers van het afgetreden paarse kabinet, PvdA, D66 en VVD, leden een dramatisch verlies.

Pims testament

Uiteindelijk lukte het Balkenende een centrum-rechts kabinet te formeren dat kon rekenen op de steun van CDA, LPF en VVD. Expres heb ik het woord ‘uiteindelijk’ gebruikt, want er is heel wat water door de Maas gestroomd voordat resultaat geboekt kon worden. Dat kwam voornamelijk door de weinig stabiele opstelling van de LPF. Na de dood van Fortuyn moest een nieuwe politieke leider gekozen worden. Dat werd Mat Herben, in een vorig leven voorlichter van het Ministerie van Defensie, die het klappen van de politieke zweep nog helemaal moest leren. Dat gold ook voor het merendeel van z'n collega's in de Tweede Kamer, dat niet kan bogen op enige politieke ervaring. Daardoor moesten onder druk van buitenaf nog al eens stellingen en meningen ingeslikt en verbeterd worden. Mat Herben werd tijdens de kabinetsformatie keer op keer teruggestuurd naar de formateur omdat hij z'n werk

Mat Herben

niet goed genoeg gedaan had. De fractie wilde een groter deel van de koek hebben dan Balkenende in gedachten had en waarin Herben had toegestemd. De fractie wilde een dikke vinger in de pap hebben bij de vaststelling van het vreemdelingenbeleid en ook bij dat van de veiligheid en de bestrijding van de criminaliteit. Herben bleef voor de camera's lachen en noemde het gedrag van z'n fractie de hoogste vorm van democratie. Volgens de traditionele politieke normen is zoiets puur gezichtsverlies. Verder werd binnenskamer een heftige strijd gevoerd om het voorzitterschap van de partij. Iedereen beweerde de hoeder van Pims testament te zijn en sprak de gevleugelde woorden: ‘Zo zou Pim het gewild hebben’. Het was voor velen erg moeilijk om zelf een stapje terug te doen en anderen ruim baan te verschaffen. Ook dat bevorderde het gevoel van betrouwbaarheid bij de buitenwacht niet.

Een en ander heeft direct consequenties voor de populariteit van de partijen. In de enquêtes die nu ook alweer gehouden zijn, zakt de LPG behoorlijk, terwijl het CDA alsmaar in the winning mood blijft. Merkwaardig is wel dat de PvdA die een geweldig pak slaag gekregen heeft en nu werkloos aan de zijlijn staat, nog geen tekenen van herstel vertoont.

Al met al stonden er op de groepsfoto op het bordes van het paleis naast de koningin veel mensen van wie in politiek Nederland tot dan nog niemand gehoord had. De deskundigen geven het nieuwe kabinet geen lang leven. De voorspellers hebben de laatste jaren niet veel prognoses uitgebracht die uitgekomen zijn. Wie weet zit het kabinet Balkenende wel gewoon de rit uit!