Neerlandia. Jaargang 106

[p. 10]

Verkiezingen
Collegevorming in Amersfoort
Protestpartijen winnen, alles blijft bij het oude
● Gerhard te Winkel

Tot voor kort maakten de landelijke politieke partijen ook op lokaal terrein de dienst uit. Na het succes van Leefbaar Utrecht en Leefbaar Hilversum schoten de plaatselijke politieke partijen als paddenstoelen uit de grond, vaak onder de naam Leefbaar. Bij de laatstgehouden raadsverkiezingen hadden de Leefbaren veel succes en in sommige gemeenten, onder andere Rotterdam, werden ze de grootste.

Een bewijs dat Nederlanders zeer begaan zijn met hun eigen leefomgeving en ook dat ze genoeg hadden van de huidige politieke cultuur. Een nevenverschijnsel was dat gemeenteraadszetels bezet gaan worden door ‘groentjes’ die geen weet hebben van politieke spelregels of daarmee niets te maken willen hebben. Aan de ene kant goed voor de democratie, maar aan de andere kant ook een invalspoort voor ingewikkelde situaties bij de collegevorming. Amersfoort is daarvan een sprekend voorbeeld. De nieuwe partijen wonnen, maar de zittende partijen grepen toch weer de macht.

Roerige periode

Amersfoort is een stad van ongeveer 130.000 inwoners, die de laatste tien jaar spectaculair gegroeid is. De bevolking is met 50.000 mensen toegenomen. De oude raad kende 39 leden, verdeeld over zeven partijen, die ook in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren. In de ‘oude’ raad zat geen vertegenwoordiger van een plaatselijke politieke partij. In de oude bedeling maakten de wethouders ook deel uit van de raad. Dat is vanaf nu niet meer het geval, omdat de gemeenteraad gaat werken zoals de Tweede Kamer dat doet.

De Keistad werd de afgelopen periode bestuurd door een college, waarin het CDA, de PvdA, D66 en de Christen Unie/SGP vertegenwoordigd waren. De grootste partij, de VVD, zat in de oppositie, wat in Nederland ongebruikelijk is. De liberalen hadden voor de verkiezingen beloofd dat de grootste verkeersader van de stad, de Stadsring, open zou blijven. De andere partijen waren het daarmee niet eens. Ze namen de VVD niet op in het college, maakten de Stadsring minder toegankelijk voor het verkeer, maar kwamen algauw weer op dat besluit terug.

Amersfoort heeft een roerige bestuursperiode achter de rug. De Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort, die niet in de raad vertegenwoordigd waren, slaagden er bij de Raad van State in de voorgenomen bouw van de nieuwe wijk Vathorst stil te leggen. De reden daarvoor was dat er te weinig snelwegen rond de wijk gepland waren. Uiteindelijk kostte het Amersfoort een kleine 40 miljoen euro om de bouw weer op gang te krijgen.

Verder had het college onenigheid met de bevolking over de aanleg van een kartbaan in het bos Birkhoven/Bokkeduinen. Tegen de plannen werden 4000 bezwaarschriften ingediend, die allemaal van tafel geveegd werden. Intussen heeft de nieuwe raad de burgers gelijk gegeven en de bouwplannen teruggedraaid.

De wethouder van verkeer Fränzel (D66) voerde eindeloze discussies over de aanleg van twee grote wegen. Ook een heikel punt was de aanleg van een baggerdepot te dicht bij de nieuw aan te leggen wijk Vathorst.

De voornaamste klacht van de burgerij was dat het stadsbestuur zich te arrogant opstelde en zich niets aan de burgers gelegen liet liggen. De plaatselijke krant De Stad Amersfoort wijdde een serie aan inspraak. De burgers veegden de vloer aan met het college. Dat verklaarde dat het zo'n vaart niet liep. Wethouder De Wilde (PvdA) zei: ‘De burgers kijken alleen naar hun eigen belangetjes. Wij zijn op een abstract niveau met de toekomst van de stad bezig. Dat is te moeilijk voor de burgers. Dat kunnen ze niet begrijpen. Ze moeten er maar op vertrouwen dat wij het beter weten.’ Deze opmerkingen leverden evenals de rest van de verhalen vele emotionele ingezonden brieven op.

Opmerkelijke groei

In de maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen bleek de onvrede duidelijk. Allerlei plaatselijke aspirant-politici meldden zich aan het verkiezingsfront, maar konden het niet eens worden over een gezamenlijk programma. Dat betekende dat er vijf lokale partijen naar de kiezersgunst

[p. 11]

dongen, waarvan er één zich wilde inzetten voor de allochtonen. Ze dragen mooie namen als Burger Partij Amersfoort, Leefbaar Amersfoort, Hart voor Amersfoort, de Nieuwe Uitdaging en de lijst Ozcan. Allemaal kregen ze zetels in de nieuwe raad waarin dan ook 11 in plaats van 7 partijen vertegenwoordigd zijn. Het zal de burgemeester heel wat stuurmanskunst kosten om iedereen in z'n recht te laten en de vergaderingen toch nog op een ‘christelijke’ tijd te beëindigen.

De uitslag was dramatisch voor de zittende politiek. De VVD zakte van 9 naar 6 zetels. Het CDA en de PvdA verloren elk 2 zetels en kwamen op 6, D66 moest er 3 inleveren en hield 2 vertegenwoordigers over. Ook Groen Links en de Christen Unie verloren. De collegepartijen bezetten in de oude raad 25 zetels en in de nieuwe 16.

Ineke Geluk, lijsttrekker van het CDA, had voor de verkiezingen al verklaard een verlies van 5 zetels fors te vinden.

‘Het politieke bed wordt opgeschud’, meende Van der Werff, leider van de VVD. ‘Misschien is dit wel goed.’ De grote verliezer Van Engelenhove (D66), bekeek de zaken heel opvallend. ‘We zijn altijd voor politieke vernieuwing geweest. Dit is ook een zege voor ons.’ Hoongelach was zijn deel.

De grote winnaar was Joop de Keijzer van Leefbaar Amersfoort. De lijsttrekker kwam tot zijn eigen verbazing op 4 mandaten. De SP haalde er 3, de Burger Partij 2 en Hart voor Amersfoort en de lijst Ozcan elk één. De SGP en De Nieuwe Uitdaging haalden het niet.

Hectisch

Op de verkiezingsavond was het een compleet circus rond het stadhuis. De landelijke lijsttrekkers zouden naast het stadhuis debatteren over de uitslag van de verkiezingen. Dat werd het beroemde debat, waarin Fortuyn de boventoon voerde en Melkert, Dijkstal en De Graaf overbluft werden. Een batterij zenders en journalisten begeleidde dat hectische gebeuren.

De bevolking van Amersfoort had het zittende stadsbestuur naar huis gestuurd. Er moest een nieuwe coalitie gevormd worden. Leefbaar Amersfoort weifelde of ze aan het college mee wilde doen. De SP voelde ook meer voor de oppositie. Duidelijk was dat D66 geen wethouder zou leveren. De meest voor de handliggende combinatie zou VVD, CDA en PvdA zijn, maar die hebben geen meerderheid.

Als er nog een andere partij in het college bijgehaald werd, ontstonden er problemen bij de verdeling van de wethoudersportefeuilles. Amersfoort had er in de oude raad 6. Om het nog ingewikkelder te maken: de PvdA en de VVD zijn het op fundamentele punten niet met elkaar eens.

Leefbaar Amersfoort heeft ook weer punten op het programma die niet bij de rest welgevallig zijn. Van der Werff (VVD) moest de besprekingen leiden. Hij stelde voor eerst een raadsconvenant te maken. Daarin zouden alle politici vastleggen welke doelen de komende vier jaar gehaald moeten worden. Er was geen cordon sanitaire van kracht. Later konden dan de wethouders bij het beleid gezocht worden.

Wonder

Deze insteek leverde boeiende discussies op. Na een maand praten bleek dat men het over 39 hoofdpunten niet met elkaar eens kon worden. De onervarenheid van de nieuwe politici bleek ook een hindernis. Merkwaardig genoeg besloot de meerderheid van de raad in commissieverband de bouw van de kartbaan in Birkhoven door te laten gaan, wat in de voltallige gemeenteraadsvergadering ongedaan werd gemaakt.

De oude partijen dwongen de nieuwelingen bijna om in het college te gaan zitten. Maar dat had weinig succes. De nieuwe partijen vonden dat de oude partijen te weinig toegaven. De oude zeiden dat Leefbaar Amersfoort en de Burger Partij onmogelijke eisen stelden. De SP haakte ook boos af. Toen werd het heel erg ingewikkeld, want hoe moest er toen nog een college gevormd worden?

Bert van der Werff begon aan een ingewikkelde constructie. Hij vond PvdA, CDA, VVD, ChristenUnie en Groen-Links bereid deel te nemen. De VVD haalde 2 wethouders binnen, Henk Brink en Bert van der Werff. De rest heeft er één. VVD en GroenLinks zijn het traditioneel nooit met elkaar eens. Dat beloven spannende collegevergaderingen te worden.

Uiteindelijk zijn de ‘nieuwe’ partijen niet in het college vertegenwoordigd. De grootste, Leefbaar Amersfoort, meent dat het meer invloed zal hebben in de oppositie dan in het college. De SP heeft zich ook teruggetrokken. Daarom vormen de ‘oude’ partijen, hoewel zij grote verliezers zijn, het nieuwe college. Er worden al weddenschappen afgesloten, hoelang het college blijft bestaan. De levensverwachting is ongeveer anderhalf jaar. Daarna zullen de nieuwen nog hardere eisen stellen en bij de volgende verkiezingen winnen, dat kan haast niet missen.