Neerlandia. Jaargang 106

[p. 4]

Verkiezingen
At your service: het stormachtige politieke succes van Pim Fortuyn
● Gerhard te Winkel

In het najaar van 2001 presenteerde de nieuwe Nederlandse partij Leefbaar Nederland de omstreden Pim Fortuyn als lijsttrekker. Samen wilden ze de bestaande orde openbreken. Na een ruzie in de partij kwam Fortuyn met een eigen lijst en stevende op een imponerende overwinning in de gemeenteraadsverkiezingen af. Zijn verschijning zorgde voor verwarring en zeer gemengde gevoelens. Met name de socialistische PvdA bestreed Fortuyn met alle middelen.
Op 6 mei werd Pim Fortuyn door een milieuactivist op het Hilversumse mediacentrum, een zeer symbolische plek, neergeschoten. Het paarse kabinet werd diezelfde avond nog bijna gelyncht door een woedende menigte, die ‘Paars Moordenaars’ scandeerde. Fortuyn werd in de ogen van het volk een soort Messias, een zondebok die vanwege de zonden van het volk de woestijn ingestuurd wordt. ‘Hij heb voor ons gestorven’, verklaarde een aanhanger. De kathedraal van Rotterdam, Pims huis en de begraafplaats in Driehuis werden bedevaartsplaatsen, bedolven onder bloemen en teddyberen, sigaren en sterke drank. De macht van de PvdA lijkt gebroken en Nederland heeft er een legende, een mythe bij.

Wimmetje gaat, Pimmetje komt

Rond de elfde van de elfde worden altijd de nieuwe carnavalskrakers ten doop gehouden. De nestor van de schrijvers van deze liederen, Vader Abraham, kwam vorig jaar met de tekst: Wimmetje gaat, Pimmetje komt. Op 6 maart van dit jaar, toen Pim Fortuyn ineens vanuit het niets aanvoerder van de grootste raadsfractie in Rotterdam werd, bleek het grote gelijk van Vader Abraham. Pim nam de koppositie over van de PvdA, die al jarenlang geleid wordt door de premier van Nederland, Wim Kok. De partij ook die sinds mensenheugenis de lakens uitgedeeld heeft in de havenstad. Hoewel het hier om verkiezingen voor de gemeenteraad ging, was heel Nederland in rep en roer en voerden diezelfde avond nog de lijsttrekkers van de partij-

[p. 5]

en een debat met Pim over de landelijke consequenties van de uitslag. De Kamerverkiezingen stonden immers voor de deur. Ad Melkert van de PvdA negeerde Fortuyn tijdens het debat en moest later zijn excuses maken.

Buitenlandse media waren in groten getale opgekomen om te registreren hoe hard in het tolerante Nederland de vreemdelingenhaat had toegeslagen en of Fortuyn in hetzelfde rechtse schuitje zat als andere Europeanen, zoals onder andere Haider en Dewinter.

Wim Kok, de grote leider van twee tot voor kort succesvolle paarse kabinetten, de pragmaticus, de saai ogende man, die goochelt met cijfertjes en statistieken, die op z'n fiets naar z'n werk in het Torentje gaat met een klem om z'n broek om niet verward te raken in de fietsketting. Een oerdegelijke en -Hollandse man, naadloos beantwoordend aan het imago van Nederlanders in het buitenland.

Pim Fortuyn, de extraverte populist, nooit om een woordje verlegen, flamboyant, een rasechte Bourgondiër, homoseksueel, niet benauwd om z'n bedgeheimen openbaar te maken en in tv-shows over de smaak van sperma te filosoferen, zich verplaatsend in een opvallende Daimler met chauffeur en altijd een paar schoothondjes in de buurt. De man die maar voor één plaats gaat, de eerste, in zijn geval die van minister-president.

Is er een grotere tegenstelling denkbaar? Hoe is het mogelijk dat Pim, zonder politiek programma, bijna zonder georganiseerde achterban en naar het lijkt zonder voldoende kandidaten om de opengevallen posten te bezetten, zo'n grote slag kon slaan in Nederland, dat zo redelijk en nuchter heet te zijn?

Racist?

De winst van Fortuyn echode na in heel Europa en met name in België dat al jarenlang te maken heeft gehad met het Vlaams Blok en haar voorman Filip Dewinter. Deze man was na de verkiezingen in z'n nopjes. Zijn commentaar droop van het leedvermaak. ‘Het o zo politiek correcte Nederland, dat anderen, meer bepaald Vlaanderen, zo graag met de vingers nawijst, krijgt nu lik op stuk.’ Overigens heeft Dewinter, naar z'n zeggen, geen contacten gehad met Fortuyn en heeft hem ook niet met z'n zege gefeliciteerd. Ze zijn bepaald geen twee handen op één buik.

Dewinter aarzelde toen hem gevraagd werd of Pim tot zijn familie toegetreden was. Hij gunde iedereen z'n seksuele geaardheid, maar het Blok is niet zo dol op homo's en lesbo's, viel uit z'n ontwijkende antwoorden op te maken. De politicoloog Kris Deschouwer ziet verschillen, maar ook overeenkomsten tussen Fortuyn en Dewinter. ‘Ze spelen allebei in op het ongenoegen. Fortuyn is oerhollands, terwijl Dewinter heel Vlaams is. Koketteren met je homoseksualiteit, zoals Fortuyn doet, is bij het Vlaams Blok ondenkbaar.’

Op de verkiezingsavond probeerden de Vlaamse journalisten Fortuyn uitspraken te ontlokken over overeenkomsten met de visie van het Blok. In alle toonaarden verzekerde hij dat hij niet achter de slogan Eigen volk eerst stond en dat voor vreemdelingen, die naar Nederland gehaald waren, goed gezorgd moest worden. Fortuyn riep wel dat Nederland vol was. Dat mocht niet meer van Leefbaar Nederland. Nederland is druk, werd de slogan. ‘Te druk als u het mij vraagt’, voegde Fortuyn daar telkens aan toe. De krant De Morgen vindt het belangrijk dat anders dan het Vlaams Blok in Antwerpen Leefbaar Rotterdam politiek niet geïsoleerd wordt. ‘De haast sympathieke verpakking van zijn vreemdelingenstandpunt geeft hem de status van rebel, en niet het Führer-achtige imago dat een Dewinter uitstraalt.’ De krant Le Soir typeert Fortuyn als ‘een echte Hollander. Trots, arrogant, intelligent en racist’. De leider van de Vlaamse sociaal-democraten, Patrick Janssens, vindt Fortuyn een wolf in schaapskleren, gevaarlijker nog dan Dewinter, omdat Pim niet voortkomt uit extreem-rechtse hoek.

De Frankfurter Allgemeine zegt: ‘Boosaardigheid is zijn concept, retoriek zijn wapen’. Aanvankelijk slaagde Fortuyn erin zowel in binnen- als buitenland z'n ware bedoelingen te verhullen, maar de laatste weken voor z'n dood bleek uit gesprekken met de buitenlandse media dat Pim bepaald geen racist was. Fortuyn stopte veel tijd in contacten met de buitenlandse media. Hij was overtuigd dat hij de volgende minister-president van Nederland zou worden. Fortuyn was bang dat Nederland dan getroffen zou worden door een cordon sanitaire. De politicus bleef ook in deze gesprekken geheel zichzelf en dus provocerend. Een BBC-ploeg werd het huis uitgezet omdat de toon van het gesprek hem niet aanstond. Fortuyn had het ook regelmatig aan de stok met Nederlandse journalisten. Toen een verslaggeefster van de NOS hem sarrende vragen stelde, antwoordde hij: ‘Ga jij maar terug naar het aanrecht’.

De Leefbaren

Nog niet zo lang geleden stemde de gemiddelde Nederlander op een partij die beantwoordde aan z'n geloofsvisie. Dat deed hij bij verkiezingen voor de gemeenteraad, maar ook bij die voor de Provinciale Staten en de Tweede Kamer. Met name door de ontkerkelijking kwamen er scheuren in dat verzuilde bolwerk van de politieke partij-

[p. 6]

en. Langzamerhand presenteerden zich bij de verkiezingen voor de gemeenteraad lokale partijen die de bevordering van de belangen van de eigen gemeente alleen maar in hun vaandel hadden staan.

Vier jaar geleden, bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen, waren Leefbaar Hilversum en Leefbaar Utrecht zulke lokale partijen die een geweldig succes boekten. Beide partijen werden in hun plaats de grootste partij en beide werden geleid door VARA-medewerkers, in Hilversum door de ex-PvdA'er Jan Nagel en in Utrecht door de zanger/presentator Henk Westbroek. Beiden verhieven hun stem tegen de regenteske werkwijze van de gemeentebesturen in hun woonplaats. In beide plaatsen zouden de stadscentra vernieuwd worden. Onder de burgers heerste daarover grote onvrede. De regenten trokken zich niets aan van de bezwaren en zetten hun zin door. Nagel en Westbroek organiseerden met succes de onvrede tegen de heersende overheid. Er was toen nog geen spoortje van rassendiscriminatie in hun program van actie te ontdekken. Geen wonder, want geen van beiden kwam vanouds uit de rechtse hoek.

Na het succes van hun plaatselijke missie besloten ze Leefbaar Nederland op te richten met als doel de landelijke onvrede te organiseren en stem te geven. Zo werd het tweede paarse kabinet het doelwit van hun kritiek. Pijlen werden afgeschoten, vooral op het voortduren van de criminaliteit en het gevoel van onveiligheid van de burger dat men niet serieus nam. De lange wachtlijsten in de zorg en de kilometers file elke dag waren doornen in de ogen van de Leefbaren. Paars met z'n achterkamertjespolitiek en het uitsluiten van inspraak door de niet-paarse partijen, het niet verantwoordelijk houden van bewindslieden voor schandalen, waren allemaal zaken die de irritaties en woede van de burger opwekten. Nagel en Westbroek haalden Pim Fortuyn erbij en met hem kwamen de moeilijkheden. Hij was een Einzelganger en wilde de boventoon voeren. ‘Waar Fortuyn komt, komt ruzie’ was lang een gevleugelde kreet. Bovendien sprak Fortuyn van de achterlijke cultuur van de islam en vond dat Nederland behoorlijk vol zat. De onenigheid daarover liep zo hoog op dat Pim al gauw ex-lijsttrekker van Leefbaar Nederland was. Dat was niet het geval in Rotterdam, waar hij de verkiezingen won en zo het voortouw moest nemen bij de vaststelling van de punten van bestuur van de havenstad. Toen puntje bij paaltje kwam, viel er een gematigd college-program uit de bus.

Hij wilde ook iets met allochtonen, maar wat en hoe was niet duidelijk. Ondanks alles, en dat is toch heel verwonderlijk, zijn sommige allochtonen van Pim gecharmeerd en ze ondersteunen zijn visie ook daadwerkelijk. Eén ding is zeker: hij kon het bloed van paars wel drinken en hij beschouwde het als zijn roeping om aan het paarse tijdperk een eind te maken.

De onvrede in de lucht

Het is al met al merkwaardig dat een overigens charismatische figuur met zo weinig concrete actiepunten zoveel stemmen op zich wist te vergaren. Fortuyn spotte met alle wetten van de Nederlandse politieke logica. Jongeren die voor het eerst van hun leven mochten stemmen en laagopgeleiden die vroeger op andere partijen stemden, vormen het grootste gedeelte van z'n aanhang. Zelfs allochtonen hebben, naar uit onderzoek gebleken is, op hem gestemd. Die kiezers hebben hun natuurlijke achterban, de vakbeweging en de PvdA, beide belichaamd in Wim Kok, de rug toegekeerd.

Deze gegevens bewijzen hoe scherp Fortuyn de onvrede die in de lucht hangt, aangevoeld heeft, maar ook hoe diep de afkeer tegen paars bij Nederlanders geworteld is, dat een agitator van buitenaf erin slaagt aanhang te verwerven. Het stormachtige succes van Fortuyn werd op wrede wijze een halt toegeroepen door een aantal kogels uit een revolver van een milieu-activist op het terrein van het Mediapark in Hilversum, waar hij de laatste weken kind aan huis was. Hij had juist voor de zoveelste keer Nederland laten weten hoe groot de puinhopen van paars waren.

Messias

Wat er daarna in Nederland gebeurde, is met geen pen te beschrijven. Martine Tanghe van het journaal van VRT vroeg aan een verslaggeefster ter plekke, wat er met die nuchtere Nederlanders toch aan de hand was. Zij kreeg als antwoord dat de Nederlanders dat zelf ook niet wisten. Het was allemaal ook zo on-Hollands. Een politieke moord, de derde in de Nederlandse geschiedenis; na Willem de Zwijger en de gebroeders De Witt. Prompt wilden aanhangers van Fortuyn Kok en Melkert met geweld te lijf, want zij zouden het klimaat geschapen hebben dat de moord mogelijk maakte. Duizenden liepen mee in stille tochten. Tienduizenden tekenden de condoleance-registers. Bij Fortuyns huis en voor het stadhuis in Rotterdam wen-

[p. 7]

den monumenten van bloemen opgericht, waartussen allerlei boodschappen verborgen zaten, evenals een hoeveelheid teddyberen, sigaren en een enkel flesje jenever, om de grote voorganger te eren. Bij de begrafenis stonden tienduizenden langs de route, applaudisseerden, zongen You never walk alone, Hand in hand, kameraden, gooiden bloemen naar de auto en lieten hun tranen de vrije loop. De begraafplaats in Driehuis lijkt een moderne bedevaartplaats te worden. Mensen staan geduldig uren in de rij om hun Messias de laatste eer te brengen. Velen getuigden voor de camera's van de nieuwe hoop die deze moderne Messias hen gegeven had. ‘Hij heb voor ons gestorven’, was in dit verband de meest veelzeggende geloofsbelijdenis van een volgeling. Inderdaad, typisch on-Hollands. Psychologen zijn al druk bezig om deze hype die veel overeenkomsten heeft met de dood van prinses Diana, te verklaren.

Ook het feit dat Pim homo was, was geen reden om hem een katholieke uitvaartmis te ontzeggen. In korte tijd werd Pim martelaar voor en getuige van de goede zaak. De begrafenis was ook heel opvallend. Langs de route stonden duizenden mensen, die Fortuyn een donderend applaus



gaven. In de kerk zat de Nederlandse politieke top. Veel politici hadden Fortuyn verweten dat hij een grote mond had. Nu spraken ze over het bewaren van het gedachtengoed van de heer Fortuyn. De aanwezige politici maakten tijdens de uitvaart een bijzonder pijnlijk moment mee, toen de broer van Pim Fortuyn uitgesproken was. Alle aanwezigen stonden op om de vermoorde politicus een ovationeel applaus te geven. De politici stonden op en klapten mee.

Een dag later maakten z'n apostelen ruzie over de vraag wie van hen de meeste was en wie de fakkel van Pim mocht dragen en z'n erfenis bewaren. Iedereen vond zichzelf de meest geschikte kandidaat, wat door de anderen betwist werd. Niemand zei van ganser harte: At your service, zoals de Meester hen geleerd had. De vraag is of binnen die beweging de vrede bewaard wordt. Het blijft dus afwachten of en hoe de visie van Fortuyn en zijn rebellie tegen de heersende gezagsdragers in de toekomst de Nederlandse politieke ontwikkelingen zal beïnvloeden.