Neerlandia. Jaargang 106

[p. 30]

Nederlands Extra Muros
Nederlands in Belgrado
Een kleine akte van geloof
● Jelica Novakovic

‘Waarom leren jullie eigenlijk Nederlands!?’ ‘O, daar gaan we weer’, denken bijvakstudenten van de Filologische faculteit van Belgrado, die het al een beetje gewend zijn om verbaasd aangekeken te worden door incidentele bezoekers uit de Lage Landen. ‘Wat kun je daar in godsnaam mee doen?’ blijven die zich verwonderen, helemaal in de ban van het utilitarisme.

‘Het is leuk!’, ‘Ik vind het een mooie taal!’, ‘Ik hou van Amsterdam!’, ‘Ik hou van Brueghel!’, klinkt het dan doorelkaar. Maar ‘doen’? Nee, de afgelopen tien jaar of meer konden ze er weinig mee beginnen want de diplomatieke, zakelijke en culturele contacten met Nederland en Vlaanderen waren nihil of tot een minimum gereduceerd.

Toch was het ooit mooi en hoopvol begonnen toen 15 jaar geleden het eerste Lectoraat Nederlands in voormalig Joegoslavië werd opgericht. Op de Afdeling Germanistiek van de Filologische faculteit van Belgrado, midden in het stadcentrum gelegen, werd er toen een cocktail gegeven door de toenmalige dekaan. De ambassadeurs van Nederland en België hieven samen met hem en Jelica Novakovic, de enige leerkracht, het glas op een betere verstandhouding en samenwerking tussen de volkeren. Want dat is toch uiteindelijk de essentie van het onderwijs van vreemde talen.

Toren getroffen door een NAVO-bom.

De eerste generaties bijvakstudenten dachten dan ook dat ze iets met het Nederlands zouden gaan doen: vertalen, tolken, onderzoeken... Het was immers onontgonnen gebied: geen enkele literaire vertaling direct uit het Nederlands, geen gekwalificeerde simultaantolken, geen brontaalonderzoekers, geen kenners van de samenleving.

Met een ongekend enthousiasme dompelden ze zich onder in een taal en een cultuur die ze hun landslieden deelachtig wilden maken. In die eerste jaren kwam er dan ook ongelooflijk veel tot stand: dankzij schenkingen van o.a de Nederlandse Taalunie en de Orde van den Prince maar ook van particulieren werd de bibliotheek Neerlandistiek opgericht; het eerste woordenboek, de eerste Gramatika nizozemskog jezika werden gepubliceerd; er werden

Jelica Novakovic in haar werkkamer aan de universiteit van Belgrado.

zomercursussen Nederlandse taal en cultuur aan de kust van Montenegro georganiseerd; de eerste rechtstreekse vertalingen van Nederlandstalige auteurs begonnen te verschijnen. In 1992 werd Erazmo, het jaarboek voor Nederlandstalige literatuur en cultuur opgericht...

Met het jaar daarvoor - het rampzalige jaar 1991 - was echter al een andere tijd aangebroken. Een tijd van oorlog en boycot. Een tijd van sprakeloosheid.

De vier lesuren per week die men als bijvakstudent vier semesters lang heeft, kregen dan ook een andere betekenis: ze gaven de schijn van communicatie die in werkelijkheid afgebroken was. Ze werden een doel op zich, want in die lessen maakte je weer eventjes deel uit van de wereld die voor je gesloten bleef.

Hoe gek het nu ook mag klinken, maar de lichtingen van de jaren negentig, die curieus genoeg niet minder talrijk waren dan daarvoor - ca. 20 studenten per jaargang - hebben hartverwarmende herinneringen aan hun lessen Nederlands behouden, zelfs in de moeilijkste tijden. Zoals tijdens de NAVO-bombardementen toen men ondanks het feit dat er geen colleges waren, bijeenkwam om toch maar het examen voor het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal voor te bereiden. De overlevingskansen waren ondanks de occasionele ‘collaterale schade’ uiteindelijk relatief hoog en misschien was er na de oorlog toch iets te doen met dat Certificaat. Of men luisterde gewoon alleen maar naar de toen actuele hits, zoals die van de Nederlandse popgroep Abel.

Of - als we nog verder in de tijd teruggaan - in de winter van 1993, gekenmerkt door een hyperinflatie die zelfs die

[p. 31]

van de Weimar republiek overtroffen had. Een winter vol gebrek aan alles, vooral aan benzine, stroom en levensmiddelen. Ondanks de omstandigheden - of misschien juist daarom - besloot het Lectoraat Nederlands om een Sinterklaasavond te organiseren in een van de weinige katholieke kerken van het orthodoxe Belgrado. Pure oecumene dus.

Het programma bood een combinatie van Nederlandstalige poëzie in vertaling en zangmuziek van Vlaamse polyfonisten. Daartoe verleenden vertalers (de meesten nog in spe) en het studentenkoor hun kostenloze medewerking. Doordat de elektriciteit die dag onaangekondigd uitgevallen was, moesten de programmablaadjes met de hand geschreven worden. Maar bij kaarslicht kan dat in goed gezelschap ook een onvergetelijke ervaring zijn.

Toen de kerk volgestroomd was, bleef het enkele ogenblikken muisstil. Uit de monden van de zangers stegen door de vrieskou, die zelfs binnen in de kerk heerste, eerst alleen kleine stoomwolkjes op. Pas na een paar seconden konden de studenten hun stembanden los krijgen. Met de prachtige klanken van Orlando di Lasso en onvergetelijke verzen van Gerrit Achterberg, Bertus Aafjes, Felix Timmermans, Herman de Coninck en vele anderen was het ijzige interieur ineens omgetoverd in een surrealistisch tafereel. Mensen in dikke jassen, verkleumd en uitgeput van de dagelijkse zorgen, kregen een zalige gelaatsuitdrukking. Ze waren plots in een andere wereld opgenomen. Een wereld van klanken en beelden die haast paradijselijk leken. Een onvergetelijk tafereel, ook voor de Nederlandse en Belgische zaakgelastigde, die deze betovering een aards tintje gaven door speculaas en strooigoed onder de aanwezigen te verdelen - een ongekende luxe in die dagen.

Als herinnering aan deze avond is dankzij de financiële steun van de beide ambassades een kleine tweetalige bloemlezing uitgegeven met de poëzie die toen voorgedragen werd. Ze kreeg de titel Kleine akte van geloof naar de prachtige verzen van Ellen Warmond. In het voorwoord staan volgende woorden van de samenstelster en organisatrice:

‘Volgens de Vlaamse dichter Herman de Coninck heeft poëzie dezelfde zin als een vertrouwde hand op het hete voorhoofd van een ziek kind. Ze geneest niet en ze neemt

Kerk in Belgrado

het leed niet weg, ze geeft geen antwoorden en biedt geen oplossingen. Maar door haar aanraking draagt ze gedachten en gevoelens over die in staat zijn om de geest bezig te houden en de pijn te verlichten...’

Dat was precies wat je in de jaren negentig met het Nederlands kon doen: je geest bezig houden en je pijn verlichten. Voor een marktgeoriënteerde manier van denken is dat natuurlijk een opmerkelijk gebruik van een taal en een cultuur. Allicht zullen de komende generaties studenten in Belgrado dat ook gaan vinden. Na de omwenteling in oktober 2000 zoekt Servië weer aansluiting bij de internationale gemeenschap en door zich te gaan aanpassen aan de regels van de wereldeconomie zal kennis een andere functie krijgen dan binnen een gesloten en verstoten systeem.

Jonge mensen passen zich het makkelijkst aan veranderingen aan. Dat geldt ook voor bijvak-studenten Nederlands die nu eindelijk weer de kans krijgen om levensecht te communiceren met leeftijdgenoten uit de Lage Landen. Er worden weer beurzen voor zomercursussen in Nederland en Vlaanderen toegekend. Twee jaar geleden kwamen voor het eerst Vlaamse studenten Slavistiek uit Gent naar Belgrado, vorig jaar reisde de eerste groep bijvakstudenten Nederlands op tegenbezoek naar Gent. Voor de meesten was dat de eerste reis naar het buitenland.

Langzaam maar zeker beginnen zich ook bedrijven uit België en Nederland in Servië te vestigen. De bruikbaarheid van taalkennis begint te stijgen. Soms zijn er zelfs weer Nederlandstalige toeristen op de straten van Belgrado te bespeuren!

Is er dus ondanks de verengelsing van de globale samenleving een gouden toekomst weggelegd voor het Nederlands? Daar lijkt het in het naar communicatie snakkende Belgrado wel op, want vanaf oktober zal het bijvak zeer waarschijnlijk opgewaardeerd worden tot hoofdvak. En dan zal men heel serieuze dingen met het Nederlands kunnen gaan doen. Zoals tolken opleiden, onderzoek verrichten, van elkaars cultureel erfgoed leren...

Hopelijk vergeet men daarbij echter niet dat taalkennis behalve nut ook genot moet betekenen. Het genieten van de onvergangelijke schoonheid die ze met haar klanken en betekenissen heeft geschapen.