Neerlandia. Jaargang 106

[p. 26]

Literatuur
De Weiden van Elske en Sluier van Europa:
Gedroomde Leeskringenpoëzie
● Bert Vanheste

In het diepst van zijn gedachten is iedere mens een dichter. Hij kent de behoefte ervaringen die niet in gewone woorden gegoten kunnen worden, die onzegbaar zijn, toch voor zichzelf en voor de anderen vorm te geven. Een klasgenoot op de dorpsschool sprak dag in dag uit in rijmpjes. Als hij dat niet deed, had hij niets te zeggen. Als poëet was hij apart; zijn rijmelarijen getuigden van een eigen kijk op de dingen. Wij, die slimmer waren maar literair minder begaafd, werden door hem geboeid. Decennia later ontmoette ik in Omtrent Deedee een lotgenote van hem. Deedee, de pastoor die niet tot echte communicatie in staat blijkt te zijn, stoot zijn meid Natalie van zich af met de machteloze woorden: ‘Dikke koe’. Natalie kan de situatie niet aan. ‘Hoe kan dat nu?’ kermt zij. ‘Hoe’. Geniaal eenvoudig sluit Hugo Claus zijn roman af: ‘Hoe, koe, het rijmt, denkt zij terwijl zij naar de keuken rent en naar de win en naar de grot’. Het simpelste rijm laat het ongerijmde als door een sluier zien, althans vermoeden.

In het Nederlands alleen al grijpen miljoenen mensen naar de poëtische pen. Met Sinterklaas, op verjaardagen en feesten. Als zij verliefd zijn, vereenzaamd of gekwetst van binnen. Zij schrijven voor zichzelf, voor één of een paar bekenden. Duizenden en duizenden zijn op zoek naar een ruimer publiek, naar onbekende lezers. Zij leveren hun gedichten uit aan schoolkranten, literaire bladen, de prullenmand van uitgevers. Een interessante tussencategorie wordt gevormd door ‘zondagsdichters’ die elkaar vinden en gezamenlijk naar buiten treden. Zo verenigt Pen en Stem in Grave vele tientallen amateursschrijvers. Maandelijks komen zij bijeen in een literaire salon om voor te lezen uit eigen werk of om van gedachten te wisselen met gastschrijvers. Zij houden literaire workshops en avondcursussen en zetten feesten en manifestaties luister bij. Sinds de oprichting in 1994 gaf Stem & Pen ook een vijftiental dicht- en verhalenbundels van leden uit.

Het vervagen van de grens tussen ‘hoge’ en ‘lage’ kunst mag dan al soms leiden tot een gelijkschakelende onverschilligheid, het kan ons er ook voor behoeden neer te kijken op poëzie waarin wij geen ‘in het metafysische verankerde woordkunst’ zien. Dat ik blijf uitleggen waarom Hugo Claus' West-Vlaanderen, Maurice Gilliams' Sterven te Antwerpen of Jos de Haes' Een kus in Ter Kameren meesterlijke gedichten zijn, hoeft mij niet te verhinderen mijn waardering uit te spreken voor bijvoorbeeld Jan Graats door Pen & Stem uitgegeven bundel Droomglas. Die ‘postmoderne’ openheid verklaart voor een deel de

Hanneke Eggels

opmerkelijke opbloei van literaire salons en leeskringen, vooral in Nederland, maar ook, vooral rond het Davidsfonds, in Vlaanderen. De leermeesterlijke overdracht van literatuur is (gelukkig, helaas) opgevolgd door een gezamenlijke schrijf- en leesontdekkingstocht.

Kijken door een sluier van poëzie

Hanneke Eggels is een mooie belichaming van een eigentijdse verhouding tussen dichtkunst en publiek. Haar poëzie (bijvoorbeeld De koorddanser) balanceert tussen woordkunst en zondagsexpressie. In haar cursussen spant zij een koord tussen haar eigen gedichten en het creatieve schrijven van de deelnemers. Op literaire avonden voert zij gesprekken met overwegend toegankelijke schrijvers als Kopland, 't Hart, de Moor en tal van andere schrijfsters. (Vreemd genoeg geen Vlaamse auteurs, terwijl zij toch een tijdje in Brussel gewoond heeft). In 1993 was zij dagvoorzitter van de Landdag voor Leeskringen Boekdelen, nadat zij een jaar eerder een bijdrage geschreven had voor de Handleiding voor Leeskringen (een uitgave van het Neder-

[p. 27]

lands Bibliotheek- en Lectuur Centrum en Het Davidsfonds). Als free-lance journaliste schreef zij voor onder andere de NRC en De Groene Amsterdammer. Geboren in Amsterdam, waar zij Nederlands studeerde (daarnaast filosofie in Leiden), ging ‘de arrogantie van het kleine grachtengordelcircuit’ haar benauwen. Een jaar of zeven geleden huurde zij in het land van haar voorouders, in het Midden-Limburgse Beesel, aan de Maas tussen Venlo en Roermond, het koetshuis van kasteel Nieuwenbroeck. Daar houdt zij sindsdien De literaire salon. Zij begeleidt er twee leeskringen: Nobelprijswinnaars Poëzie en Letter en Geest (literatuur en filosofie). Als culturele ondernemer stelt zij met Dichter bij huis haar salon ook beschikbaar voor andere Leeskringen. In haar eigen praktijk is Hanneke Eggels op zoek naar een moderne variant van de burgerlijke salon die zij in een lezing omschreef als een ontmoetingsplaats ‘tussen kunstenaars van diverse disciplines en de gegoede bourgeoisie. Een verleden van conversatie, esprit en galanterie’.

Het zijn weiden als wiegende geesten

Hanneke Eggels schrijft mooie tussenwereldse gedichten. Poëzie die zich beweegt tussen het herkenbare land van Elske, het Rijksmuseum, Wahlwiller, de Sagrada familia, de Klokken van Beesel (enkele titels uit De Weiden van Elske), De wisselwachter in Swalmen, Station Waterloo, De muur 1989, De Praagse Lente, het Hart van Delft (uit Sluier van Europa) en allegorische verbeeldingen als Riviervrouw, Las Hoyas, Madach, een kleine liefde, Pegasus, Medusa, Lucifer. Herinneringen zetten sporen uit naar een mythisch universum. Tastbare ervaringen worden door de verbeelding omgezet in bewegingen van de geest. Hanneke Eggels deelt niet de illusie van menige zondagsdichter dat poëzie dimensies die zich onttrekken aan de waarneming bloot kan leggen. Zij ontsluiert niet. Zij kijkt naar het verborgene door de sluier van de poëzie. In De jaargetijden lopen de seizoenen terug: winter wordt herfst, herfst wordt zomer... Het raadsel blijft: ‘Vrouwenliefde torst / langer dan negen maanden’. Geen religieus en al helemaal geen new-age, maar een aards mysterie. Madach, een kleine liefde sluit af met: ‘Een vrouw is tenslotte / geen geest’. Op dezelfde, versluierde wijze is de poëzie van Hanneke Eggels humaan, betrokken. Zij klaagt de oorlog in Bosnië, in Kosovo, niet aan. Zij schrijft Sluier van Europa. Niet toevallig deels opgenomen in Roodkoper, het maandblad van De Rode Hoed. Evenmin toeval is het dat een niet gering aantal van haar gedichten vertaald werden in het Russisch, het Perzisch, het Engels en het Hongaars. Haar Russische vertaalster, Irina Nazarova, getuigde naar aanleiding ervan: ‘De muzen zwijgen niet, wanneer de kanonnen schieten. Clio en Euterpe gaan hand in hand...’

in ontelbare eilanden
van gelijk

werd jij geen Kreta,
leugenachtig paradijs
van ieder voor zich! Nu
ligt het lijk van Europa
- in duizend brokstukken -
te kijk.

O Zeus, gedenk je
volmaakte omarming
van beschavingen -
in de vrouw
die door een stier
werd bemind.

Laat mij haar sluier,
haar kind.

Gedroomde leeskringenpoëzie.

Hanneke Eggels, De weiden van Elske, Venlo (Van Spijk Art Projects), 2000.

Hanneke Eggels, Sluier van Europa, Venlo (Van Spijk Art Projects), 2002.

Meer informatie over de dichteres en haar werk:

www.deweidenvanelske.com;

over De Literaire Salon: Kasteel Nieuwenbroeck, 2, 5954

CL Beesel - 077/4741206 -

e-mail; [e-mail]