Neerlandia. Jaargang 106

Het doel is niet de verovering van Brussel
Een marktgericht beleid voor Brussel
● Guido Fonteyn

's Zondags loop ik graag rond op de markt in mijn woonplaats Jette, zo nu en dan. Meer bloedworst dan olijven bepalen het beeld. Als ik het andersom wens, ga ik naar het Zuid. De langgerekte Mariiaa, Mariiaa's van stoffen-verkoopsters uit Lebbeke bepalen de klank. Maar het registreren kan ik niet laten. Als mijn oor vrij veel Vlaamse klanken opvangt, ga ik terug naar huis, versterkt in de overtuiging dat wij erop vooruitgaan. Ik fungeer - in mijn vrije tijd, op zondagmorgen - als talenteller, meer onbewust dan bewust.

Ik weet dat de meeste Vlaamse Brusselaars van mijn generatie (goed vijftig, allez) zo reageren. Wij zijn altijd ergens gemobiliseerd. In Vlaanderen beseft men dit niet. Als ware Brusselaar storen de andere talen mij niet, en een mondje Frans is mij niet vreemd (vooral in Wallonië), maar ik hoor ook graag mijn Nederlands.

Maar gaan wij er op vooruit? En hoe gaan wij er op vooruit? En wat betekent vooruitgaan in Brussel? Welke strategie moet Vlaanderen er in Brussel op nahouden? En moeten de volgende generaties ook de oren gespitst houden? Ook die van de Dansaertstraat?

Vlaanderen is zeer lang een emigratieland geweest. Het fenomeen werd amper bestudeerd. De jongste jaren groeide het inzicht dat het feit dat de minister-president van Wallonië Van Cauwenberghe heet, en de vermoorde gewezen voorzitter van de Parti Socialiste Cools (en een van zijn opvolgers Di Rupo, een gelijklopend migranten-verhaal) niet helemaal aan toeval te wijten is, maar als een gevolg beschouwd moet worden van een massale emigratie vanuit Vlaanderen naar Wallonië. Het gaat wellicht om een verhuis van miljoenen, op anderhalve eeuw tijd. Enkel de klank van hun namen wijst op hun verre afstamming. Deze integratie lukte volkomen, na een paar generaties, en na veel incidenten met de eerste generaties. Vlaanderen, dat voor de eerste keer in zijn geschiedenis met migratie wordt geconfronteerd, kan hieruit leren.

Wij weten ook niet hoeveel Vlamingen naar Brussel emigreerden, en er in een vergelijkbaar integratieproces - en verfransingsproces - terecht zijn gekomen. Als ik in La Louvière of Charleroi de telefoonboeken opensla onder de Van's (Van Cauwelaert, Van Damme, Vandenbossche), of onder de De's (Desmedt, Dehandschutter, Dewinter), weet ik genoeg. Als ik het telefoonboek van Brussel open, en naar de taal van de adressen onder de Van's en de De's kijk, weet ik ook genoeg. Wij komen van onvoorstelbaar ver. Het welvarende Vlaanderen van vandaag mag eens een keertje meer achterom kijken. Onze welvaart is een zeer recent verschijnsel.

Maar het is niet ondenkbaar dat het Vlaamse economische succes ons ook politiek aantrekkelijk zal maken - en mijns inziens is dit proces al aan de gang. Als zowel binnen Brussel als langsheen de taalgrens (Voeren inbegrepen) en in de randgemeenten het aantal ingeschrevenen in Vlaamse scholen stijgt, is dit niet meer aan toevalstreffers alleen te wijten.

Beperken wij ons nu tot Brussel. Het proces van verfransing werd veroorzaakt door de werkwijze van een centraal bestuursapparaat, dat in al zijn geledingen het Frans bevoordeelde, terwijl het Nederlands werd geduld. In dit verband moet met een paar mythes worden afgerekend. Zo wordt Karel Buls, burgemeester van Brussel, ten onrechte afgeschilderd als de eerste flamingant, omdat hij Vlaamse klassen heeft opgericht. Het was Buls enkel om transmutatieklassen te doen, om de Vlaamse leerlingen sneller en grondiger te verfransen, en zijn Vlaamse klassen werden na enkele jaren afgeschaft.

De verfransing in Brussel werd afge-

[p. D16]

remd in de mate dat een Vlaamse politieke klasse greep kreeg op het landsbestuur, op wat wij nu het federale niveau noemen. Later kwam daar de kracht van de Vlaamse economie bij, die via Brabant onverbrekelijk met Brussel is verbonden. Kennis van het Nederlands werd eerst geduld, nadien aangemoedigd. Vandaag is deze kennis een noodzaak.

Heel deze materie - het verfransingsproces, en hoe dit fenomeen te bestrijden - lijkt mij meer de vorm aan te nemen van een algemeen sociologisch proces, met de invloed van de markt, dan het resultaat van politieke besluitvorming te zijn. Politici hollen wel vaker achter de feiten aan. Dit geldt ook voor de zogenaamde. Vlaamse beweging, die in het dossier Brussel en het dossier taalgrens (Voeren inbegrepen) van weinig strategisch inzicht blijk heeft gegeven. Als wij naar het verleden kijken, zien we hier veel taalwetterij en veel defensieve acties. Het maandblad De Brusselse Post doet daar ook vandaag fel aan mee, en slaagt er maar niet in het stadium van de Grievencommissie te overstijgen.

Ik pleit voor de strategie van de macht, en voor de strategie van de markt: niet alleen de economische markt, maar markt in de betekenis van het vrije aanbod van Vlaanderen op de markt aan de hele Brusselse bevolking. Dit veronderstelt de afwijzing van elke vorm van subnationaliteit.

Minister Bert Anciaux heeft in een van zijn beleidsbrieven zijn doelgroep omschreven: het beleid moet gericht zijn op 300.000 Brusselaars, oreert de minister. Dit cijfer ligt hoger dan uit de traditionele sociologische onderzoeken (sinds Kluft en Jaspers) blijkt, en het ligt ook hoger dan de uitslagen van de Vlaamse lijsten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, of in de gemeenten. Op basis daarvan zou de doelgroep van echte Vlamingen een 150.000 mannen, grijsaards (ik denk aan de zorgverzekering), vrouwen en kinderen bedragen. Recent onderzoek (Rudi Janssens) toonde aan dat in Brussel vooral het aantal twee- en meertaligen is toegenomen. Deze vallen al buiten de groep die door de subnationaliteit zou worden bepaald, de echte of zuivere Vlamingen. Waarom dan de markt beperken tot het willekeurige getal 300.000?

Ik wordt niet gedreven door naïef optimisme. De ommekeer begon in 1971, toen het FDF (Front des Francophones) ons een moeilijke beslissing uit de handen nam, en door de wederinvoering van de vrije keuze van het familiehoofd voor de schooltaal van zijn kinderen (bekend als la liberté du père de famille) de afbraak van de beschermende taalwetgeving inzette. Men kent het gevolg. Niet alleen werd de leegloop van Vlaamse kinderen naar Franstalige scholen stopgezet, maar een door niemand voorziene stroom van anderstalige kinderen kozen voor Vlaamse scholen. Met alle problemen van dien, tot vandaag, dat weet ik. Maar achter die duizenden individuele beslissingen zit een algemeen sociologisch proces: het aantrekkelijk worden van Vlaanderen, ook in Brussel. En vele Vandenbussche's en Dewulf's, die in het Frans in het telefoonboek staan, herinneren zich misschien hun Vlaamse roots.

Een tweede argument voor een beleid dat op de hele markt, de hele bevolking, moet zijn gericht, wordt ons door de culturele sector geleverd. Niet het beleid heeft het succes van de generatie van het Kaaitheater, Rosas, Ancienne Belgique, en de modernen van de Dansaertstraat geprogrammeerd, maar deze jongens en meisjes zelf, die aangetrokken werden door de mogelijkheden van de enige grootstad die België rijk is. Het beleid heeft wel snel het belang van deze culturele generatie ingezien. Al deze instellingen bieden zich op de algemene markt in Brussel aan, en met succes. De culturele wereld loopt vaak op de feiten voorop. Wij zijn nu zover dat Ubung, de schitterende productie van Josse Depauw, in het Nederlands (met Franse boventiteling) in het Théatre de la Plaçe in Luik wordt gespeeld, na een succesvolle productie in Brussel.

Ik geloof dat de wereld van het onderwijs en van de cultuur ons de weg hebben gewezen. Vlaanderen kan ook met zijn zorgverzekering op de markt in Brussel gaan staan, en - meer in het algemeen - zijn algemene beleid voor de hele Vlaamse Gemeenschap in Brussel uitvoeren. Het gewest is natuurlijk andere materie.

Maar het doel van deze strategie is niet de verovering van Brussel. Dat is een illusie. Het aandeel van twee-en meertaligen zal erdoor toenemen, en het respect voor wat de Vlaamse Gemeenschap doet. Wij moeten geen cijfer voorop zetten. Wij weten dat ons aandeel enkel kan vergroten. Maar wij weten ook dat dit Brussel ook andere gemeenschappen telt, met elkaar overlappende zones, waar wij aantrekkelijk kunnen zijn. Op deze wijze neemt de Vlaamse Gemeenschap actief deel aan de activiteiten van de Brusselse Gemeenschap, die als voornaamste kenmerk dat overlappende van diverse gemeenschappen vertoont. En wij gaan daaraan deelnemen, en elkaar niet in een hoekje staan tellen. En nu ga ik naar de markt, om dat telapparaatje in mijn oren op nul te zetten.