Neerlandia. Jaargang 106

[p. D14]

Talenmozaïek Brussel leefbaar voor Nederlandstalige
● Jan Werts

Hoe is het te leven vandaag in Brussel als Nederlandstalige? Mijn eerste ervaring dateert van 1975. Ik arriveer als correspondent voor Nederlandse dagbladen. Even doe ik bij het aanvragen van de journalisten accreditatie in mijn moedertaal mijn mond open. De dame die mij te woord staat slaat nog net niet mijn mond dicht. Zij wil geen Nederlands horen, zegt ze bestraffend. Later ontdek ik door haar te zijn ingedeeld bij de Franstalige media. Accreditatie onder nummer F (Franstalig) 01593. Geoormerkt als Franstalig journalist. Het is nooit gelukt dat oormerk weg te wassen, dat schijnt administratief niet te kunnen.

Het is inmiddels 1994. Na tien jaar Brussel, zes jaar Washington DC en drie jaar Den Haag keren wij terug. In Brussel centrum ga wij wonen, de Schumanwijk, tussen de kantoren van de EU. Weer ga ik mijn accreditatie ophalen. Nu zit er een perfect viertalige (Vlaamse) mevrouw die niet snauwt en klantgericht de journalisten te woord staat. Wij dachten in een Franstalige buurt terecht te komen. Maar onze buren aan beide kanten blijken Vlamingen. Tegenover ons tussen de Franstalige Brusselaars, wonen Ieren, Vlamingen, Britten, Italianen. In de jaren zeventig moest je in de grote Brusselse winkels brutaal zijn om Nederlands te durven spreken. De bediende verstond je niet (of deed alsof). Vandaag is dat toch minder. Terugkijkend evolueerde Brussel in onze ogen van een het Nederlands vijandige stad een kwart eeuw geleden, naar een meer internationale gerichte metropool. Wat hier ook van zij, wij voelen ons meteen weer thuis. Dat hadden wij ook verwacht. De Nederlanders in Brussel (en omgeving) zijn gelukkige mensen. Het is vaak een probleem als een collega terug moet naar Holland. De Nederlander die op z'n Belgisch woont, kan niet terug naar die kleine dure woningen daar. Hij/zij mist ook het Bourgondische ‘savoir vivre’.

Europa spreekt

Europa is mijn bron van bestaan als mediacorrespondent. De Europese Commissie en het Europees Parlement zijn vandaag instituten waar het Nederlands nog nauwelijks gehoord wordt. In de vroegere EEG met drie grote en drie kleinere landen spraken Nederland en Nederlandstalig België nog wel een woordje mee. Over enkele jaren in een Unie van 25 landen valt onze taal binnen de instellingen weg. Vaak wordt vergeten dat áls er een werkelijk Verenigd Europa zou ontstaan, vooral de kleinere landen, culturen en talen daaronder lijden. Curieus genoeg willen de Fransen, noch de Duitsers laat staan de Britten zo'n Europa waarin de nationale overheden hun oppermacht verliezen. Er is maar één land dat zo'n Europa wil: België. Het valt mij al jaren op dat de Belgen, zeker het politieke establishment, alles wat de EU doet welgedaan vinden. Euroscepsis, waarvoor toch vaak aanleiding is, komt in België niet voor. Vlaanderen is ook pro-EU omdat je daarlangs risicoloos de Belgische staat verder kunt uithollen. De belangrijkste politici van het laatste kwarteeuw Jean-Luc Dehaene, Wilfried Martens en Leo Tindemans verwierven binnenlands pas gezag nadat zij bewezen hadden in de EU de eerste viool te kunnen spelen.

Europa bracht Brussel al 100.000 banen. Logisch dat de verdere uitbouw van de Europese Unie met Brussel als politiek en administratief centrum een (zeldzaam) Belgisch nationaal belang is dat zelfs de taalgrenzen overstijgt. Wellicht daarom is iedere discussie, laat staan publicatie over de schaduwkanten van de Europese politiek in België taboe.

Met name in de uitvoerende rangen werken er relatief veel Vlamingen bij de EU-instellingen (Commissie, Raad, Parlement). Toch loopt het Nederlands daar zoals gezegd terug nu de Unie in plaats van negen landen destijds binnenkort 25 landen omvat. Vroeger was het gewoonte om in de persconferenties van de Commissie of de Raad van Ministers in je moerstaal vragen te stellen. Je kreeg dan ook Nederlands antwoord. De jaren negentig brachten de opmars van het Engels (naast het Frans), op zichzelf om praktische redenen toe te juichen. Je mag vandaag nog steeds je Nederlands gebruiken. Maar doordat iedereen Frans en/of Engels verstaat, heeft driekwart van de toehoorders bij persconferenties geen contact meer met de tolken. Wil je nu nog Nederlands spreken, dan moet je die mensen eerst waarschuwen, zodat zij naar de vertaalapparatuur kunnen grijpen. Eén troost. De Duitsers, de Italianen, de Spanjaarden en de journalisten uit de landen met kleinere talen zitten met dezelfde handicap. Hun taal verdwijnt eveneens. Dat zie je aan de dossiers waarmee de EU-functionarissen werken. Vandaag voor tweederde Engels, een derde Frans en nog een procentje Duits.

Vlaamse misser

Behalve Nederlandstalig Brusselaar en Europeaan zijn we burger. Vlaanderen doet moeite voor het Nederlands in Brussel. Dan is het wel verbazingwekkend te merken dat de Vlaamse overheid en haar instellingen in Brussel niets, maar dan ook hélemaal niets van zich laten horen. Nooit of te nimmer gedurende acht Brusselse jaren hebben

[p. D15]

wij iets vernomen van de Nederlandstalige gemeenschap. Terwijl ons Nederlandstalige adres simpel via het telefoonboek is te herkennen. Ik neem aan dat dit voor alle Nederlandstaligen op gaat. De uitzondering is het Vlaams Blok, dat (kennelijk) alle taalgenoten wel wist op te sporen om ze hun propaganda regelmatig ongevraagd geadresseerd toe te sturen. Lof tenslotte voor het gratis weekblad ‘Brussel Deze Week’ van Roularta dat en detail professioneel Nederlandstalig Brussel covert.

Alles overziende staat het Nederlands in de stad zelf vandaag er wat beter voor dan 25 jaar geleden. Je hoort onze taal meer. Tegelijk moest het Nederlands als tweede taal in die periode plaats maken voor het Engels, de taal van Europa. Onze moedertaal concurreert nu in een minderheidsrol met het Arabisch, het Turks, Italiaans, Pools, Russisch zelfs. De tweetaligheid van deze stad is fictie. Brussel is een talenmozaïek, een miniatuur Europa. Recent bestudeerde de socioloog Abram de Swaan dit fenomeen mondiaal. Volgens hem houdt zo'n taal in zo'n omgeving het vol wanneer behalve de gebruiker ook de overheid daarvoor waakt. Anders niet.