Neerlandia. Jaargang 106

[p. 19]

Maatschappij
Cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Nederland overtreffen verwachtingen hoogleraar
● Connie Harkema

Onderzoek houdt nooit op. Dat ervaarde Marinel Gerritsen, hoogleraar Interculturele Bedrijfscommunicatie vanuit sociolinguïstisch perspectief aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, onlangs nog. Bij het uitspreken van haar rede Cultuur als Spelbreker: de communicatieve gevolgen van cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Nederland, vertelde ze over de onvolkomenheden van haar onderzoek, waarmee ze de betekenis van de titel van haar oratie alleen maar onderstreepte. Desalniettemin is zij door de constatering hiervan al verder dan menig ander onderzoeker.

Het onderzoek van Gerritsen gaat over cultuurverschillen in bedrijfscommunicatie, een vakgebied waarover nog niet veel bekend is. Gerritsen dacht het zich gemakkelijk te maken door haar onderzoeksgebied te beperken tot een gebied waar slechts een en dezelfde taal wordt gesproken. Gaandeweg het onderzoek kwam ze er echter achter, dat de cultuurverschillen groter zijn dan zij aanvankelijk had verwacht en dat de verkregen gegevens dus niet op dezelfde wijze geïnterpreteerd kunnen worden.

Zelf zegt Gerritsen hierover: ‘Als onderzoeker op het gebied van cultuurverschillen in communicatie zit je in een vicieuze cirkel. Om cultuurverschillen te onderzoeken probeer je de aanpak van het onderzoek in de culturen die je onderzoekt zo veel mogelijk dezelfde te laten zijn, zodat geen ongewenste variabelen insluipen. Maar omdat de culturen zich van elkaar onderscheiden, is dezelfde aanpak in verschillende culturen juist een andere aanpak.’ Contrasten waar Gerritsen tegenaan liep, waren de verschillende betekenissen en gevoelswaarden van woorden en onderscheid in houding ten opzichte van de onderzoekers.

Marinel Gerritsen ‘Geert Hofstede blijft overeind’
(foto C. Harkema)

Resultaten

Als we deze verschillen even buiten beschouwing laten, is Gerritsen tot een verrassend resultaat gekomen over moeilijk waarneembare cultuurverschillen en de communicatieve consequenties daarvan. Uit onderzoek van Geert Hofstede in de jaren 70 en herhalingen van dat onderzoek van Gerritsen aan het einde van de jaren 90 bleek dat Nederland en Vlaanderen sterk van elkaar verschillen ten aanzien van drie van de vijf dimensies die Hofstede gebruikte om verschillen tussen culturen in waarden te categoriseren: machtsafstand, masculiniteit versus feminiteit en onzekerheidsvermijding.

Gerritsen licht ze stuk voor stuk toe en vertelt over de

[p. 20]

resultaten van haar onderzoek naar de weerslag van deze verschillen in de Nederlandse en Vlaamse bedrijfscommunicatie: ‘Wat machtafstand betreft, accepteert men in België meer dan in Nederland dat de interne communicatie volgens van boven opgelegde regels moet verlopen en volgt men die regels ook op. In Nederland ervaart men dat als benauwend. Het is te verwachten dat als culturen van elkaar verschillen in machtsafstand, ze ook van elkaar verschillen in de hoeveelheid informatie die werknemers krijgen. Kennis delen is immers macht uit handen geven. Onze verwachtingen werden bevestigd: de Nederlanders krijgen meer informatie dan de Vlamingen. Het verschil in informatievoorziening manifesteert zich in alle groepen, maar het sterkst bij de 40-plussers in de lagere beroepsgroepen zoals receptionisten, bedienden etcetera.

In beide culturen krijgt men de meeste informatie via email en de minste via het prikbord. Wandelgangen, vergaderingen, circulaires en personeelsblad zitten daar tussen en in beide culturen in precies dezelfde volgorde.

Betreffende de onzekerheidsvermijding ontdekten we dat de leden van de Nederlandse ondernemingsraden vaker overtuigd zijn van de goede bedoelingen van de andere OR-leden dan de leden van de ondernemingsraad in Vlaanderen. Bovendien hebben de leden van de Nederlandse ondernemingsraad meer vertrouwen in hun medeleden dan de leden van de Vlaamse ondernemingsraad.

Hoewel de verschillen tussen Nederland en Vlaanderen in masculiniteit aan het afnemen lijken te zijn, zijn Vlamingen het meer dan Nederlanders eens met de stelling dat conflicten op het werk moeten worden uitgevochten. Ook vinden ze vaker dan Nederlanders dat een vergadering geslaagd is als het beste voorstel wordt aangenomen, ook al zijn niet alle leden van de vergadering het daarmee eens. Dit verschil in opvatting komt vooral bij de Nederlandse en Vlaamse middenkaders naar voren.

Op de vraag of men informatie krijgt over welk werk er gedaan moet worden en op welke manier, zeggen de Nederlanders meer informatie te krijgen dan de Vlamingen. Omdat zowel de machtsafstand als de onzekerheidsvermijding in Vlaanderen groter is, had ik verwacht dat de Vlamingen meer informatie zouden krijgen.’

Samengevat liggen voor drie dimensies de indexen voor Vlaanderen hoger dan voor Nederland. Vlaanderen kent een grotere machtsafstand, is masculiener en heeft een hogere onzekerheidsvermijding. Overigens verschillen de indexen van Vlamingen en Walen nauwelijks. In Vlaanderen is de onzekerheidsvermijding wat hoger en in Wallonië de masculiniteit. De scores van beide regio's lijken sterk op die van Frankrijk en helemaal niet op die van Nederland.

Index	Frankrijk	Belgié Nederlandstalig	Belgié Franstalig	Verchil Nedt.-Fransr. B
Machtsafstand	68	61	67	6
Individualisme	71	78	72	-6
Masculiniteit	43	43	60	17
Onzekerheidsvermijding	86	97	83	-14
Scores voor Nederlandstalig en Franstalig Belgié volgens Hofstede (1980)

Gerritsen heft hiervoor de volgende verklaring: ‘Waarschijnlijk komt dit door de lange scheiding van Noord- en Zuid-Nederland die in feite in 1579 al begon. Wellicht heeft de Spaanse en later de Franse overheersing van Vlaanderen zo'n effect gehad dat de cultuur is veranderd, maar het kan ook zijn dat Vlaanderen qua cultuur altijd al meer Romaans was dan Nederland.’

Nieuw onderzoek

‘De resultaten van onderzoeken naar de communicatieve consequenties van verschillen in waarden, laten zien dat er wel degelijk een samenhang is. De verschillen tussen Vlamingen en Nederlanders die we verwachtten, blijken vaak voor te komen, maar niet altijd onder alle geledingen van de onderzochte populatie. Men name ten aanzien van functie en leeftijd zijn er verschillen. De verschillen lijken het grootste te zijn voor de lagere functies en de 40-plussers. Voor nieuw onderzoek is het van belang met dergelijke sociale categorieën rekening te houden. Ook moeten wij ons buigen over de vertaalslag van waarden naar communicatie, want niet alle verwachtingen kwamen uit. Daarnaast moet worden geprobeerd de vicieuze cirkel te doorbreken waar je als onderzoeker naar cultuurverschillen in terecht komt.

Uiteraard is het ook de taak van specialisten op het gebied van de interculturele bedrijfscommunicatie na te gaan welke cultuurverschillen in communicatie tot problemen leiden en hoe daarmee zo kan worden omgegaan dat samenwerking goed verloopt. Nog beter is het te kijken