Neerlandia. Jaargang 106

[p. 17]

Literatuur
Met de N.A.N.A.-ploeg op schoolbezoek
Het Nederlands is een beladen taal op de Eilanden
● Henk van Kerkwijk

‘Wil meneer zeggen, misschien, hoeveel jaren werk?’ Het is een moedig kind. Een jongen dit maal. Even kijkt hij schichtig richting leerkracht maar dan ploegt hij vastbesloten door. De vraag wordt gesteld in ‘groep 7’ van de basisschool, die hier in Aruba nog steeds met ‘klas 5’, wordt aangeduid. Het is mijn derde dag op het zonnige eiland. En al heb ik het als ex-roodharige moeilijk met de hitte, inmiddels vertaal ik wat het kind tegenover mij zegt, al automatisch. Hij bedoelt: ‘Meneer, hoe lang werkt u al, als schrijver?’ Het is de startvraag die mij en mijn collega's bij een schoolbezoek in Nederland ook steevast gesteld wordt: ‘Hoe lang schrijft u?’

Deze jongen spreekt thuis en op straat Papiaments. De tweede taal waarin hij zich vrij moeiteloos kan uitdrukken, is waarschijnlijk Spaans. Hoewel, ik sta vandaag in San Nicolas, een stad op het zuidoostelijke punt van het eiland. Hier kwamen voorheen mensen van de kleinere, Engelssprekende Bovenwindse Eilanden naar toe, om bij de raffinaderij te werken. De hoofdtaal van deze jongen zou dus Engels kunnen zijn, met Papiaments als tweede taal, want zonder Papiaments kun je op de rest van Aruba geen kant op. In dat geval komt Spaans op de derde plaats. ‘Sorry dat ik de tel kwijtraak, hoe zit het dan met Nederlands?’ zoudt u, lezer, nu kunnen vragen.

Het was ook de vraag die wij ons zelf elke avond stelden. Wij, de groep Antilliaanse en Nederlandse schrijvers die door de Stichting N.A.N.A. (Nederlandse Antillen, Nederland en Aruba) waren uitgenodigd om op de kinderboekenweken in het Caraïbisch gebied geïnteresseerde scholen te bezoeken. Midden november zaten er auteurs op elk eiland. De groep op Aruba bestond uit: Alvin Inecia en Diana Lebacs, beiden van Curaçao. Lebacs' moedige boek, Caimins geheim, werd door N.A.N.A. samen met Uitgeverij Leopold, zowel in het Nederlands en het Engels als in het Papiamento en Papiamentu, uitgegeven. Verder reisden nog mee: Belén Kock-Marchena, Evelyn Ruiz-Croes, Andrea Tchong en Jacques Thönissen van Aruba en Arend van Dam, Martha Heesen, Eric van Os en ik uit Nederland. Om te beginnen waren er de praktische problemen. Martha Heesen klaagde dat de taal van haar in afgewogen Nederlands geschreven verhalen niet tot haar recht kwam als ze die tot het uiterst versimpeld moest navertellen. Ik beantwoordde dat met een verwijzing naar de theorie van de vertaler en vertaalwetenschapper wijlen André Lefevere, die elke stap van een origineel af - of het nu een vertaling, een vertaling van een vertaling, een bewerking tot filmscript of een navertelling betrof - als een refractie beschouwde. ‘Het gaat er niet om of je nu elk kind bereikt, maar of je een aantal zover krijgt dat ze je proza zelf ter hand nemen’, was mijn argument. Waarschijnlijk was ze beter af met de tips van Alvin Inecia, die als ‘Tio Ali’ met zijn optreden moeiteloos 120 tot 150 kleuters vermaakte, en de gerichte raad van de altijd enthousiaste Eric van Os, die net als ik vier jaar geleden gedurende een ander N.A.N.A.-bezoek al op Curaçao en Bonaire was geweest.

Besmette taal

En net als vier jaar geleden verschoof de discussie ook nu weer van de huis-, tuin- en keukenoplossingen van een probleem van het moment naar de veel fundamentelere vraag van de positie van het Nederlands op de Eilanden, waar - en laren we dat niet verge ten - het Nederlands een beladen taal is. Ik geloof niet dat iemand dar probleem beter, en korter, onder woorden heeft gebracht dan Barche Baromeo, een van de interessantste schrijvers die ik op Curaçao ontmoette. In zijn in het Papiaments geschreven boek E Parto (De bevalling), waarvan een vertaald fragment in de bij Contact verschenen, door Wim Rutgers geredigeerde bundel Tropentaal is opgenomen, schrijft hij: ‘Angst voor het Nederlands is inherent aan angst voor Nederlanders. Je probeert allebei zoveel mogelijk uit je onmiddellijke nabijheid te houden.’

Dat lijkt volledig in tegenspraak met de doelstellingen van de Stichting Culturele Manifestaties N.A.N.A. Maar dat is ni et zo. Want de Stichting N.A.N.A., het geesteskind van Ruud Bosch, voert een zgn. driesporenbeleid. Niet alleen het gebruik en de kennis van het Nederlands wordt gestimuleerd, maar er wordt ook naar gestreefd het lezen in de omgangstalen (Papiaments en Engels) te bevorderen.

Bovendien speelt Baromeo's E Parto zich grotendeels af tij-

[p. 18]

dens de rellen, zeg maar bijna-opstand, van '68 op Curaçao. Alleen, dat is drieëndertig jaar geleden. Intussen hebben zich vooral op sociaal gebied enorme veranderingen voorgedaan. Elke Antilliaan heeft familie en vrienden die in Nederland wonen. Mensen reizen constant op en neer. Bovendien hebben veel Antillianen die naar de Eilanden terugkeren, vaak een Nederlandssprekende partner bij zich. Uiteraard zijn veel mensen ook naar het vasteland van Zuid-Amerika, de V.S. en Canada uitgezwermd. Maar de grootste uitwisseling vindt toch tussen Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba plaats. Voor de ouders van tieners spelen daarbij financiële overwegingen een grote rol. Amerikaanse universiteiten zijn schreeuwend duur, dus probeer je om je kinderen al vroeg op een Nederlandse H.B.O. of universiteit voor te bereiden. Zet je de zaken zo op een rijtje, dan heeft Nederlands nog steeds zin. En toch..., als je in Willemstad (Curaçao) een bezoek aan het nieuwe slavernijmuseum, Kura Hulanda, hebt gebracht, besef je weer waarom het Nederlands hier als de besmette taal aanvoelt. Het zal nog lang duren voor dat feit geaccepreerd wordt door iedereen.

Kinderboekenweek op St.-Maarten

Mijn tijd op Aruba was beperkt. Terwijl mijn collega's er een volle twee weken lezingen gaven, werd ik na vijf dagen doorgezonden naar St.-Maarten, waar N.A.N.A. een groter aantal aanvragen dan gebruikelijk had gekregen.

Het eiland St.-Maarten is half Nederlands, half Frans. De noordzijde is een Frans ‘Département’, een provincie dus. De hoofdstad, Marigot, lijkt met zijn kandelaberachtige straatverlichting op de brede zeeboulevard dan ook precies op een Franse provinciestad. En aan de Nederlandse kant spreekt men, uiteraard, Engels.

Maar dat stond het enthousiasme van de bibliotheek niet in de weg. De samenwerking was op alle eilanden opmerkelijk. Op Aruba was de Kinderboekenweek er door de bibliotheek geopend met een kindershow in de buitenlucht, waar ministers en schrijvers voor waren uitgenodigd. Op St.-Maarten had de bibliotheek voor een optocht gekozen. En het werkte. Met een drumband voor en achter bewoog de stoet, een enorme sliert kinderen (de meeste scholen deden eraan mee), zich door de nauwe straten van het stadje Philipsburg. De schrijvers liepen vlak achter de eerste band. Dit keer bestond onze groep uit Roel Jungslager uit Curaçao; Jan Michael, een Engelse schrijfster die in Amsterdam woont; Loekie Moralles van St.-Maarten, die drieëntwintig jaar in Nederland verbleef en er onder andere als ambtenaar heeft gewerkt; en ik, een Nederlander die in Ierland resideert.

Vóór de bibliotheek kreeg ik even mijn vertrouwen in politici terug. De Lt. Governor Franklyn Richards hield een toespraak. Die was om te beginnen kort, wat altijd goed is, maar bevatte tevens, wat het lezen betreft, een aantal terzake doende opmerkingen. Dat was op dit warme eiland bijzonder verfrissend. De toespraak opende een tentoonstelling in de hal van de bibliotheek. Hier hingen en lagen kinderwerkstukken die betrekking hadden op het thema van de Kinderboekenweek, Lezen over je hobby's. Een van de kinderen had ‘Poetry’ als hobby uitgekozen. Er is dus nog hoop, besloot ik toen.

Overigens leek het Nederlands hier een minder omstreden gegeven. Maar dat kon zijn omdat iedereen op dat moment met andere dingen bezig was: met een politiek probleem namelijk: het referendum dat in februari wordt gehouden en dat zal moeten beslissen of St.-Maarten bij de Nederlandse Antillen blijft, of - net als Aruba - voor een aparte status kiest.

Immigratiedienst

Trouwens, politiek op een ander vlak kwamen we tegen, toen Roel Jungslager ontdekte dat een plaatselijke toneelgroep een - voor het eiland - nieuw toneelstuk, The Dance of the Peacock, opvoerde, waarbij het elke avond stormliep. Toch lukte het hem om kaartjes te bemachtigen. De zaal, een grote ruimte boven een casino, zat propvol. Achterin moesten de mensen zelfs staan. Het decor stelde een aantal dicht op elkaar staande huisjes met golfplaten daken voor. Het soort ‘shacks’ dat de mensen in de zaal zich uit hun jeugd herinnerden, of waar ze nog korter geleden aan ontsnapt waren. Er werd geestig de spot gedreven met allerlei vooroordelen en toen midden in het stuk iemand ‘immigratiedienst’ riep en van de zeven karakters op het toneel er vijf onmiddellijk verdwenen, lag de hele zaal plat. Want dat probleem kende iedereen, op een eiland waar zo'n 30% van de bevolking illegaal is. Sommigen hadden er zelf op die manier mee te maken gehad.

Tot mijn verbazing ontmoette ik een van de actrices de volgende dag als leerkracht op de ‘Oranjeschool’. Ontdaan van haar middelbare gedaante op toneel, maar nog even gevat. De ‘Oranjeschool’ bleek een zgn. ‘Nederlandse school’. In dar opzicht leek St.-Maarten toch weer op de andere eilanden. Je hebt scholen waar in de onderbouw (voor ons ‘groep 3 t.e.m. 5’) in de lokale omgangstaal les wordt gegeven, en andere, de ‘Nederlandse scholen’, waar vanaf de eerste klas (‘groep 3’) al in het Nederlands wordt onderwezen. Toen ik echter in een ‘Nederlandse school’ in ‘groep 8’ vroeg of ze het verhaal dat ik ging vertellen, in het Nederlands of het Engels wilden beluisteren, werd toch voor Engels gekozen.

De laatste nacht in het hotel droomde ik van kinderen die vragen stelden. Een intens meisje, staande in het midden van de klas, wees op mij. ‘Weet meneer, misschien...’

Ik liet haar de zin niet afmaken. ‘Nee, nee,’ riep ik terug, ‘ik weet niets.’ Want als je een antwoord geeft, heb je daarvoor zekerheden nodig. Maar als je van de Eilanden terugkeert, ben je die allemaal even kwijt.