Neerlandia. Jaargang 105

[p. 21]

Taal
Docentschap Nederlands is katalysator aan Universiteit Tbilisi (Georgië)
• Ingrid Degraeve

In september 1999 werd de studie van de Nederlandse taal en cultuur in de Kaukasus een feit. Aan de University of Language and culture in Tbilisi, de hoofdstad van Georgie, hebben de studenten van het eerste uur nu hun tweede jaar al achter de rug. Zelf ben ik met mijn Georgische man ‘voor altijd’ naar Georgië verhuisd en ik kijk nu na een paar jaar even terug. Voorheen had ik al vaker door het land gereisd. Ik had het vaste voornemen een docentschap Nederlands op te richten en ik wou Georgisch leren om de Georgische literatuur toegankelijk te maken voor een Nederlandstalig publiek.

Op een morgen halfweg februari in Tbilisi... In de klas van het docentschap Nederlands is het erg kil. Iedereen kijkt uit naar de lente die er in Georgië, gelukkig maar, altijd vroeg bij is. Ook aan het einde van de tweede winter dat ik er nu ben, heeft de universiteit nog altijd geen geld genoeg om de verwarming op gang te brengen. Dus zoek ik lucifers om de petroleumkachel, die ik op kosten van het docentschap heb gekocht, aan te steken. Dit jaar is de stroomvoorziening aan de universiteit iets beter. We kunnen bijna elke dag gebruik maken van de cd die bij onze

Gezicht op het oude Tbilisi
(foto: Wato Tsereteli)

[p. 22]

leergang hoort. Vandaag werken we een les uit ons handboek af en beginnen aan de close-reading van een van de gedichten van Miriam Van Hee. Het is de bedoeling een reeks van gedichten van haar en van Stefaan van den Bremt te vertalen naar aanleiding van hun komst in de komende lente. Voor het eerst in de geschiedenis zal de Nederlandse literatuur dan een Georgische stem krijgen.

Docentschap Nederlands kweekt geen emigranten

Telkens er een docentschap extra muros wordt opgericht of als een buitenlander het Nederlands blijkt te beheersen, wordt er de Vlamingen en Nederlanders een spiegel voorgehouden. Welke plaats neemt de Nederlandse taal en cultuur in de wereld in? Wat betekent de Nederlandse taal en cultuur voor onszelf?

De oprichting van het docentschap Nederlands in Tbilisi riep bij de meeste Nederlanders en Vlamingen die ik ken de volgende vragen op. Wat bezielt de Georgiërs om Nederlands te gaan leren? Kun je hun belangstelling voor de Nederlandse taal en cultuur historisch verklaren? Wat willen ze met hun dipoma beginnen?

‘Thuis’ stoot ik dus meestal op onbegrip als ik zeg dat ik in Tbilisi Nederlands doceer. Westerse welvaart is voor veel mensen de enige maatstaf. Vandaar dat nogal wat Westerlingen vermoeden dat een docentschap extra muros emigranten kweekt. Buitenlanders zouden Nederlands leren omdat ze ‘bij ons’ willen komen wonen en geld verdienen. Deze stelling kan je vlug weerleggen: iemand die van plan is de emigreren, gaat niet eerst jarenlang aan zijn thuisuniversiteit Nederlands studeren. Zoals overal in de wereld zijn er ook in Georgië nog altijd jonge mensen die zich bij hun studiekeuze laten leiden door interesse en avontuur. Er zijn nu eenmaal mensen die grote belangstelling hebben voor de Nederlandse taal en cultuur en er zich dan ook op universitair niveau in willen verdiepen.

Velen in Nederland en Vlaanderen onderschatten ook vaak de waarde van het Nederlands op de arbeidsmarkt in het buitenland. De Nederlandse bedrijfswereld heeft de weg naar de Kaukasus allang gevonden en de Belgische overheid heeft vorig jaar een handelsdelegatie naar Tbilisi gestuurd. De Nederlandse overheid laat belangstelling voor de regio onomwonden blijken. In september is in Tbilisi de Nederlandse ambassade geopend. Er zijn nu zes studenten Nederlands die voor de ambassade werken. Ze vertalen en tolken, doen administratief werk en ontvangen Nederlandse gasten van de ambassade. Ambassadeur H. Molenaar heeft het docentschap al bezocht. Hij verheugde zich over de vele projecten die op stapel staan. Zulke ontwikkelingen kunnen de perspectieven voor het onderwijs Nederlands in Georgië alleen maar vergroten. Zeker de huidige studenten hebben als pioniers een grote kans met hun Nederlands aan de slag te kunnen gaan.

Georgië behield eigenheid

Georgië ligt tussen de Zwarte en de Kaspische Zee en grenst in het noorden aan de Russische Federatie, in het zuiden aan Azerbeidjan, Armenië en Turkije. Op zijn zachtst gezegd is het een land met een veelbewogen geschiedenis dat nog altijd niet tot rust is gekomen. Ondanks zijn lot in de geopolitiek als speelbal te fungeren, heeft Georgië in hoge mate zijn eigenheid behouden. Die ligt voor een groot deel ingebed in de zuiderse levensvreugde, het rijke verleden en het onherbergzame gebergte van de Kaukasus. De veerkracht van Georgië vind je ook terug in de taal. Georgisch is een niet-Indo-Europese taal die eeuwen voor Christus is ontstaan, met een eigen alfabet en een rijke literaire traditie van meer dan vijftien eeuwen. Het is een christelijk land op de grens tussen Oost en West en onbetwistbaar met Europa verbonden door de mythes waar Georgië het schouwtoneel van is. In het Westen heeft Jason in Kolchis voet aan wal gezet om er het gulden vlies op te sporen. De Georgische Medea heeft hem bijgestaan om zijn opdracht te voltooien. In het noordoosten hangt Prometheus in de Kaukasische bergen vastgeketend.

Vandaag is Georgië een onafhankelijke staat die de communistische erfenis en de abrupte overgang naar de markteconomie probeert te verteren. Tachtig jaar Sovjetunie heeft zijn stempel gedrukt op de manier van denken en op de openbare instellingen. Door wantoestanden en geopolitiek getouwtrek komt de economie niet gemakkelijk van de grond. Corruptie smoort elk goed initiatief in de kiem. In de staatsinstellingen - ook de universiteiten - zijn de mensen van de oude stempel nog steeds in de meerderheid en houden goedbedoelde hervormingen tegen. Als het om de Kaukasus gaat staan de grootmachten Rusland en Amerika vaak lijnrecht tegenover elkaar. Rusland is niet van plan de Kaukasus los te laten en het Westen heeft strategische belangen in de regio.

Soms lijkt het wel een vicieuze cirkel: er zijn in Georgië zoveel tegenstrijdige belangen in het spel dat het bijzonder moeilijk lijkt om uit de slepende economische en sociale crisis te geraken.

Eenvrouwszaak

Door deze gang van zaken krijgt het Docentschap Nederlands Tbilisi een extra dimensie. Uiteraard staat de kwaliteit van het onderwijs voorop. Aangezien studenten bijvoorbeeld geen boeken kunnen kopen, gaat het docentschap op zoek naar steun bij fondsen en particulieren. Zo wordt er een aanvraag behandeld om voor elke student woordenboeken, grammatica's en handboeken aan te kopen. Deze basiswerken blijven wel in het bezit van het docentschap, de studenten lenen ze voor de duur van hun studie uit. Later kunnen de volgende groepen ze gebruiken. Op die manier wordt het niveau van de zelfstudie gewaarborgd, een voorwaarde om het leertempo hoog te houden.

[p. 23]

Gezicht op het oude Tbilisi
(foto: Wato Tsereteli)

Hoewel het Nederlands voorlopig enkel als bijtaal wordt aangeboden en het docentschap een eenvrouwszaak is, wordt ernaar gestreefd zoveel mogelijk aspecten van de Nederlandse taal en cultuur aan bod te laten komen. De meeste aandacht gaat naar taalvaardigheid. Literatuur, literatuurgeschiedenis, (literaire) vertaling, taalkunde, cultuur en maatschappij enzovoort worden in projectweken ingeleid en door zelfstudie verder uitgewerkt.

Dankzij de steun van de Nederlandse Taalunie en andere fondsen hebben we een basisbibliotheek die elk jaar wordt uitgebreid. Het is de bedoeling in Tbilisi een volwaardige verzameling ter beschikking te stellen zodat de student zich in alle aspecten van de Nederlandse taal en cultuur kan verdiepen.

De studenten reizen ook naar de Lage Landen. De Zomercursussen van de Nederlandse Taalunie in Gent, Diepenbeek-Hasselt en Zeist zijn al vanaf de eerste keer een groot succes gebleken. Hoewel drie weken erg kort is, steken de studenten er heel wat op en ze worden er erg door gestimuleerd. Hopelijk komt Georgië binnenkort in aanmerking voor Europese studiebeurzen. Voor de toekomst van het docentschap in Tbilisi is het van het grootste belang dat er aan uitbreiding wordt gedacht. Om het lerarenkorps uit te breiden, moeten er autochtone kandidaat-docenten aan universiteiten in Nederland en Vlaanderen worden opgeleid.

Als docent in het buitenland zie ik het docentschap ook graag als een cultureel ambassadeurschap van de Lage Landen. Vandaar dat de komst van twee Nederlandstalige dichters op het programma stond.

Extra dimensie

Dat zijn zowat de pogingen die het docentschap onderneemt om de studie van de Nederlandse taal en cultuur op hoog niveau te geven. Maar de extra dimensie schuilt nog ergens anders in.

In de huidige omstandigheden speelt het docentschap ook een rol op sociaal vlak en op het vlak van het onderwijsbeleid. Op zijn zachtst gezegd is Georgië een land in moeilijkheden. Ondanks alle internationale hulpprogramma's is de hele post-sovjetregio wat aan haar lot overgelaten. Daardoor kan degene die iets wil realiseren, niet terugvallen op een bestaande infrastructuur, op een bestaand netwerk. Als je hier een plan hebt, moet je het op je eentje voor elkaar boksen. Vandaar dat je stevig in je schoenen moet staan, weerbaar en ondernemend moet zijn. Als docent kun je dan ook niet uitsluitend aandacht besteden aan de wereld binnen de universiteitsmuren, maar ben je moreel verplicht de studenten extra bagage te bezorgen. Door gebrek aan geld kunnen jonge mensen niet naar het buitenland gaan, iets wat een noodzaak is om je eigen plaats in de wereld te begrijpen, om inzicht te krijgen in hoe de wereld reilt en

[p. 24]

zeilt. Door de studie van vreemde talen en culturen kan de student niet anders dan een antwoord te zoeken op zulke vragen en aan de discussie deel te nemen.

Verder moet je ze moderne vaardigheden aanbieden die in hun toekomstige werkomgeving een vereiste zullen zijn: zakelijke communicatie, solliciteren en vooral ‘projecten schrijven’. NGO's (niet-gouvernementele organisaties) schieten als paddestoelen uit de grond. Een goed draaiende NGO vereist heldere koppen die zelf aan fondsenwerving doen om hun projecten uit te werken. Het is vaak de enige manier om aan sociaal, cultureel en wetenschappelijk werk te doen. Vandaar dat jonge mensen die aan de slag willen, op de hoogte moeten zijn van hoe je aan fondsenwerving doet en projecten (subsidieaanvragen) schrijft.

Tbilisi University of Language and Culture

In het onderwijsbeleid in de regio is het toverwoord ‘hervormingen’. De erfenis uit het sovjettijdperk dreigt de meeste onderwijsinstellingen lam te leggen. Er is een algemeen gebrek aan middelen, wat nog verscherpt wordt door corruptie. De mentaliteit is erg verouderd en de aanpassing aan de markteconomie en de democratie verloopt stroef. Voor het docentschap Nederlands was het van erg groot belang op zoek te gaan naar de juiste instelling. Het is dan ook geen toeval dat de keuze op de Tbilisi University of Language and Culture (TULC) viel. Aan het hoofd staat een rector die van aanpakken weet, hervormingsgezind is en een groep mensen rond zich heeft geschaard die projecten schrijven in het kader van onderwijsprogramma's van de Europese Commissie en andere instanties. Op die manier werkt de universiteit aan een goede basis om de hervormingen door te voeren.

Voor het rectoraat was de komst van het docentschap Nederlands een doorbraak. Het docentschap geeft op een andere manier les, geeft op een andere manier cijfers en stelt andere verwachtingen aan de studenten en aan de collega's. Nu pas blijkt in welke mate een docentschap extra muros kan bijdragen aan de hervormingen binnen de gastuniversiteit. Het kan de rol van katalysator spelen. Behalve dat de Lage Landen er een contactpunt bij hebben, maakt het docentschap in Tbilisi deel uit van het radarwerk dat Georgië een betere toekomst zou moeten brengen.

Rijke en arme universiteiten

De neerlandistiek extra muros kun je in twee grote groepen opdelen. Er zijn docentschappen aan rijke universiteiten en docentschappen aan arme universiteiten. De docentschappen aan rijke universiteiten kunnen rekenen op de steun van de Nederlandse Taalunie en op de steun van de ‘gastuniversiteit’. De docentschappen aan arme universiteiten worden ook ondersteund door de Nederlandse Taalunie, maar kunnen niet rekenen op de financiële steun van de universiteit waar ze te gast zijn. Dat heeft verschillende gevolgen. De kwaliteit van het onderwijs Nederlands moet er op een andere manier worden verzekerd. Het komt er vooral op neer dat de docent(en) heel hard aan fondsenwerving moet(en) doen. Het voordeel daarvan is dat de docent zich nooit dreigt te vervelen. Het nadeel is dat het niet zo eenvoudig is om fondsen te vinden of particulieren die het belang inzien van een bijdrage aan de neerlandistiek in het buitenland.

Maar hoe langer ik aan het docentschap in Tbilisi werk, hoe scherper ik inzie in welke mate de studie van de Nederlandse taal en cultuur bijdraagt aan - in de eerste plaats - de toekomst van mijn studenten. Kennis van de Nederlandse taal is hier van grote culturele, sociale en economische waarde.

Najaar... Het bezoek van Miriam Van Hee en Stefaan Van den Bremt heeft in de literaire wereld van Georgië heel wat weerklank gevonden. Ze hebben tijdens de workshops uitgebreid kennis kunnen maken met de studenten Nederlands. De studenten kregen de gelegenheid om vragen te stellen aan de dichters en om in overleg met hen de laatste hand te leggen aan hun vertalingen.

In het Kaukasisch Huis hebben Van Hee en Van den Bremt Georgische schrijvers, dichters en critici ontmoet. Naarmate de eerste ‘Avond van de Nederlandstalige poëzie in Tbilisi’ naderde, steeg de spanning. Alle betrokkenen voelden dat er iets bijzonders te gebeuren stond: voor het eerst zou de Nederlandstalige poëzie een Georgische stem krijgen. De avond was een groot succes: zowel de opkomst als de aandacht waren erg groot. De twee dichters leidden hun eigen werk kort in en droegen daarna een keuze uit hun poëzie voor. Vervolgens stelden de studenten van het docentschap Nederlands hun vertalingen in het Georgisch voor.

Tijdens dit bezoek werd duidelijk dat er van Georgische kant geen gebrek aan belangstelling is voor de literatuur uit de Lage Landen. In Nederland en Vlaanderen kan het docentschap op de steun rekenen van organisaties en fondsen als het Nederlands en het Vlaams Fonds voor de Letteren en het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds. Dit alles smaakt dus naar méér.

(Ingrid Degraeve studeerde in 1995 als vertaler af. In 1997 sloot ze een post-doctorale studie literatuurwetenschap af. Daarna ging ze aan de slag als docent Nederlands voor anderstaligen en als redacteur bij het Festival van Vlaanderen in Antwerpen. Ze publiceerde vertalingen in Yang en Raster.)