Neerlandia. Jaargang 105

[p. 15]

Maatschappij
Van uitvaartverzorgers en begrafenisondernemers (2)
Nederlanders vullen hun eigen uitvaart in
• Connie Harkema

In het vorige nummer van Neerlandia hebt u kunnen lezen over de veranderende mentaliteit ten opzichte van dood en rouwverwerking. Nederland is toonaangevend als het gaat om openheid, bespreekbaarheid en het geven van een eigen invulling aan de uitvaart. De dood krijgt zijn plaats in het leven terug. Nabestaanden willen hun dierbare overledene nog zo lang mogelijk in hun midden houden. Ook wordt er steeds meer gezocht naar de persoonlijkste vorm van afscheid nemen.
Twee bedrijven, die zeer nauw zijn betrokken bij dit proces, zijn Crematorium Velsen en Finesse ondersteuning bij verlies en rouw. Over hun ervaringen en het belang van openheid gaat dit artikel.

Het Crematorium Velsen werd in 1913 gebouwd in opdracht van de huidige Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie (opgericht in 1874) en is sinds mei 2001 officieel rijksmonument. Dit betekent een belangrijke erkenning van de cultuurhistorische waarde van dit eerste crematorium van Nederland. Architect van het crematorium is Marius Poel. Onder supervisie van de architect Willem Marinus Dudok werden later een tweede aula en verschillende columbaria (urnennissen) gebouwd. Th.A.M. de Natris vertelt: ‘Cremeren is zo oud als de mensheid. In de bronstijd werden al urnen in hunebedden bijgezet. In de negentiende eeuw en de eerste helft van de twintigste bestond er uit geloofsovertuiging veel tegenstand tegen cremeren. Door de dode te begraven in plaats van te verbranden, “bleef het lichaam intact en stond niets de wederopstanding en het eeuwige leven in de weg”. Kortom, begraven was de gangbare vorm van lijkbezorging. Cremeren mocht alleen bij epidemieën, veldslagen en als ketterverbranding.

Crematorium Velsen: officieel rijksdocument

Rond 1850 gingen in West-Europa voorstanders van crematie zich organiseren. Ze kregen steun van de medische wereld, die vanwege hygiëne en ruimtegebrek de voorkeur gaf aan crematie. De Nederlandse wet stond lijkverbranding niet toe. In Frankrijk, Italië en Duitsland was cremeren al wel mogelijk.

Ook in de “Begrafeniswet” van 1869 stond dat alle overledenen begraven moesten worden. Er zat echter een leemte in de wet. Crematie werd weliswaar verboden maar de strafrechtelijke sancties ontbraken. Hiervan maakten voorstanders van crematie dankbaar gebruik. De nieuwe “Wet op de Lijkbezorging” met crematie als legale mogelijkheid werd in 1955 aangenomen.

Pas met het aannemen van de herziening van de “Wet op de Lijkbezorging” in juni 1991 zijn cremeren en begraven - 77 jaar na de eerste crematie - wettelijk gelijkgesteld. Door deze herziening is het nu ook mogelijk om de overledene zonder kist te cremeren.

Nabestaanden hebben tegenwoordig - afhankelijk van het

[p. 16]

crematorium - een ruime keuze als zij de as willen laten bijzetten. Zo heeft het Crematorium Velsen een urnentuin, urnengraven en urnengalerijen. Nabestaanden kunnen zelfs de urn bijzetten in een familiegraf, of een monument plaatsen bij de plek waar de as is verstrooid. Op die manier hebben zij toch een plaats om naar terug te gaan. Dat kan een belangrijke rol spelen bij de verwerking van het verdriet.

Vroeger was het bijna vanzelfsprekend dat de as verstrooid werd of dat de (sier)urn werd bijgezet in een columbarium. Tegenwoordig zijn er veel andere mogelijkheden, zoals bijvoorbeeld sierurnen en medaillons. Met de “Wet op de Lijkbezorging” van 1991 werd het ook mogelijk de (sier)urn mee naar huis te nemen om de as eventueel zelf te verstrooien op een dierbaar plekje van de overledene. Sommige mensen dragen de as zelfs altijd bij zich in een medaillon.’

Muziek

Door het monumentale gebouw, de omliggende natuur en de talloze mogelijkheden vervult het Crematorium Velsen allang geen regionale functie meer. Om mensen een kijkje achter de schermen te gunnen organiseert Crematorium Velsen jaarlijks een open dag. Vooral de ovenruimtes, de muziekstudio en het petit café trekken altijd veel belangstelling.

‘Vanzelfsprekend kan de plechtigheid geheel naar eigen wens worden ingevuld. Hierdoor wordt de uitvaart zeer persoonlijk’, vertelt De ‘Rondom een overlijden speelt muziek vaak een belangrijke rol. Wij beschikken over een uitgebreid repertoire: van klassiek tot modern. Een professionele muziekadviseur kan bij de keuze behulpzaam zijn, terwijl men natuurlijk ook zelf cd's of muziekcassettes kan meenemen. Bovendien biedt Crematorium Velsen veel mogelijkheden voor live muziek. Zo kan men bijvoorbeeld kiezen voor koren, orkesten of een zanger(es). Bovendien staat in beide aula's een vleugel en een orgel die door een professionele pianist of door de nabestaanden zelf kan worden bespeeld. Verder beschikken wij over een moderne muziekstudio die garant staat voor de best mogelijke geluidsweergave, zodat de crematieplechtigheid op muziekcassette of compact disc kan worden vastgelegd.’

‘Alleen de muziek kan over de dood spreken.’

Vanaf 1994 is dit citaat het uitgangspunt van het jaarlijkse Concerto in Memoriam.

Met het concert wil Crematorium Velsen zoveel mogelijk mensen een mogelijkheid bieden hun dierbaren te gedenken. Vandaar dat het openluchtconcert in de tuin van het crematorium voor iedereen vrij toegankelijk is. Elk jaar bestaat het programma uit enkele muziekstukken en de voordracht van een gedicht. Daarnaast wordt een ‘woord van troost’ gesproken. Bekende Nederlanders, die hun medewerking hiervoor hebben verleend, zijn onder andere Anna Enquist, auteur, majoor A.M. Bosshardt, officier van het Leger des Heils, en prof. dr. B. Smalhout. Volgend jaar vindt het Concerto in Memoriam plaats op zondag 2 juni.

Dood van Wojtus

Muziek is ook een belangrijk onderdeel van Finesse, een bedrijf dat ondersteuning biedt bij verlies en rouw. Zo zorgt zij onder meer voor de inhoudelijke ondersteuning bij het samenstellen en uitvoeren van een uitvaart- of herdenkingsplechtigheid en schrijft ze persoonlijke teksten, liederen en gedichten. Anna Konings is componiste/tekstdichteres/zangeres. Zij volgde een regie-opleiding en schreef en regisseerde diverse theatervoorstellingen.

Door de plotselinge dood van haar zoon Wojtus ontstond een intense rouwperiode. Het is vanuit deze rouwervaring dat ze anderen in hun rouw wilde ondersteunen. Daartoe volgde ze diverse cursussen op het gebied van rouwbegeleiding.

‘Ja, na de dood van mijn zoon begon ik met het zingen van liedjes over dit onderwerp. Dankzij mijn ervaring met rouwen ben ik ertoe gekomen de informatie die nabestaanden van een overledene mij geven om te zetten in een lied en dat te zingen tijdens de uitvaart. Ik heb het belang van een persoonlijke uitvaart leren inzien. Ook stervenden vragen mij om in een lied datgene te verwoorden wat zij zelf niet meer kunnen vertellen. Zo heb ik een kankerpatiënte leren kennen, die alles in kannen en kruiken wilde hebben. Ze wenste dat ik een lied schreef als verrassing voor de nabestaanden. Een lied, waarin haar gevoel, haar dankbaarheid, haar blijheid en haar strijd naar voren kwamen ten opzichte van zes personen die haar dierbaar waren. Die personen moesten bij naam in aparte coupletten worden genoemd. Verder had ze een kaartenbakje gemaakt met daarin de gegevens van alle personen die zij kende. Achterop de kaartjes schreef ze de gevoelens die zij omtrent deze mensen had gehad, zodat de naaste familie later precies wist wat haar relatie tot deze mensen was geweest.

Anna Konings ondersteunt anderen in hun rouw na de dood van haar zoon (foto Connie Harkema)

Ze had haar komende dood volledig geaccepteerd. Ze was zich op alle terreinen bewust geworden en claimde in de weinige tijd, die ze nog had, aandacht voor zichzelf. Zo heeft ze nog een heel gelukkige

[p. 17]

periode gehad en hebben openheid en bespreekbaarheid haar rust en vrede gebracht.’

Afscheid

Paul Warmerdam is de andere oprichter van Finesse. Voordien was hij van 1972 tot 1999 werkzaam in het basisonderwijs. Gedurende die jaren werd hij een aantal keren geconfronteerd met het overlijden van kinderen, ouders en teamleden. Daarmee deed hij ervaring op in het begeleiden in rouw. ‘Iedereen komt met afscheid in aanraking, of het nu een kortstondig, langdurig of definitief afscheid is. Denk maar aan echtscheidingen, verhuizingen en de dood van een huisdier. Het begint in feite al op de peuterspeelzaal of de kinderopvang, wanneer een ouder het kind achterlaat. Afscheid is een heel herkenbaar gevoel. Het doet pijn om wat je lief is los te laten. Je voelt je incompleet. Immers wat bekend is, laat je achter.

Paul Warmerdam samen met A. Konings ‘Een uurtje afscheid’ (Foto Connie Harkema)

Mensen proberen de dood ook een plaatsje in hun leven te geven. Zo ken ik ouders die al jaren een fotowand bijhouden van hun vier kinderen. Toen één van hen overleed, zag je dat door de jaren heen de andere drie bleven “doorgroeien” en het overleden kind kind bleef. De ouders stopten dit sterk in het oog lopende verschil - dit steeds groter wordende contrast tussen leven en dood - niet weg, maar maakten dit kenbaar via de fotowand.’

Een uurtje afscheid

‘Voor een kind maakt het soort afscheid niet zoveel uit. Als hij er maar over kan praten, want afscheid nemen betekent verdriet. Zo hield ik een keer een kringgesprek in groep 3 van het basisonderwijs, waar een kind vertelde dat zijn oma het afgelopen weekend was gestorven. Waarop een ander kind reageerde met: “Vorige week is mijn kat doodgegaan.” Geen enkel kind reageerde daar negatief op. Voor menige volwassene klinkt dit vreemd in de oren; dat de dood van een oma gelijk kan staan met de dood van een kat.’ 75% van de basisschoolkinderen heeft verlies door dood ervaren. Hoe een kind zich daarna verder ontwikkelt, hangt nauw samen met de verwerking. Het is zaak dat een kind al vóór de puberteit hiermee leert omgaan, want na die tijd ligt het nog veel moeilijker.

Eén van de middelen om kinderen met afscheid door de dood om te leren gaan is de theatervoorstelling Een Uurtje Afscheid, waarmee Paul en Anna de basisscholen bezoeken. Verder houdt Paul lezingen, begeleidt hij schoolteams na een sterfgeval van een leerling, leerkracht of iemand anders binnen de schoolgemeenschap en geeft hij samen met Anna thema-avonden.

De schoolbegeleiding kan ook preventief zijn. Wanneer een goed scenario binnen de school aanwezig is, verloopt alles gemakkelijker op het moment dat zich daadwerkelijk een droevige situatie voordoet.

Om haar werk kracht bij te zetten, heeft Finesse diverse hulpmiddelen uitgegeven. Zo is er:

•	de CD Wojtus, met liedjes over dood, hoop en liefde
•	een dag/werkboek voor kinderen in dagen van verlies en rouw
•	de dichtbundel UitZicht, met gedichten over de dood; voor kinderen, ouders en begeleiders in het basisonderwijs, waarvan onderstaand gedicht:

Voor mij
geen beeld
in een plantsoen,
geen zuil
met ornamenten,
geen tombe
zachtgeel uitgelicht,
geen bankje
bij een vergezicht,
geen stenen documenten.

Voor mij
een plaatsje
in je hart,
zolang als
jij mag leven.
Dat is wat mij
gelukkig maakt,
want door
de liefde aangeraakt
zijn jij en ik verweven.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Paul Warmerdam en Anna Konings. Het telefoonnummer is: 0348-562208 en het e-mailadres: [e-mail].

Voor meer informatie over het crematorium kunt u terecht op: www.crematoriumvelsen.nl