Neerlandia. Jaargang 105

[p. 16]

Film
De ontdekking van de hemel verfilmd
Hoe toevallig is het toeval?
• Guido Logie

Op het omslag van mijn exemplaar van De ontdekking van de hemel staan fragmenten uit acht recensies. Eén fragment is van Carel Peeters in Vrij Nederland. De andere zeven komen uit buitenlandse bladen, en niet de minste: Wall Street Journal, The New Yorker, Die Zeit enzovoort. Welt am Sonntag beweert zelfs kordaat dat voor het geval de Nobelprijs voor Literatuur aan een Nederlander wordt gekend, die uitsluitend Harry Mulisch kan heten. De ontdekking van de hemel, die in 1992 verscheen en waarvan wereldwijd nu zo'n miljoen exemplaren zijn verkocht, wordt algemeen als een meesterwerk beschouwd. Dat de roman vroeg of laat zou worden verfilmd, lag voor de hand. En nu is het zo ver: sinds begin oktober loopt de film onder de Engelse titel The discovery of heaven in de bioscoop.

De auteur wou het liefst dat een buitenlandse maatschappij zijn werk zou verfilmen. Uiteindelijk is het toch een Nederlands trio, dat onder de Engelse vlag Mulholland Pictures B.V. vaart - Jeroen Krabbé (regisseur), Edwin de Vries (scenarioschrijver) en Ate de Jong (producent) - dat de verfilming voor zijn rekening nam. Letterlijk en figuurlijk: uiteindelijk was er een budget van 12 miljoen dollar mee gemoeid. De persinformatie leert dat het bepaald geen sinecure was om zo'n bom geld bijeen te graaien. En ook dat het voor de makers niet altijd eenvoudig was om met de bemoeienissen van de geldschieters om te gaan. Krabbé in zijn dagboek-citaten, in juni van dit jaar, na twee test

Onno en Max, de ‘eeuwige’ vrienden

screenings van de film: ‘Natuurlijk willen de bemoeials van de Bank dat de film een half uur korter wordt. Maar dat gebeurt niet. Laten ze zichzelf maar een half uur inkorten.’

Het werd dus een Engelstalige film met in de hoofdrollen Stephen Fry (Onno), Greg Wise (Max), Flora Montgomery (Ada), Diana Quick (Sophia) en Neil Newbon (Quinten).

Het verhaal

God heeft genoeg van de (arrogantie van de) mensheid en hij besluit het contract tussen hem en de stervelingen te verbreken. Om dat besluit kracht bij te zetten wil hij de Tien Geboden terug. Een jonge engel moet die klus klaren. Alleen, engelen bewegen zich niet op de aarde. Voor het terughalen van de Stenen Tafelen moeten derhalve mensen worden gebruikt. En de engel moet heel wat sturen om mensen bijeen te brengen die uiteindelijk het uitverkoren kind (Quinten) zullen verwekken. De engel moet de Eerste en de Tweede Wereldoorlog ontketenen maar ook de Cubaanse crisis en de oorlog in Vietnam. Zo geschiedt dan dat in de jaren 60 twee mannen elkaar ontmoeten en ‘eeuwige’ vriendschap sluiten: astroloog Max Delius, zoon van een nazi-vader en een joodse moeder, en linguïst Onno Quist, zoon van een Nederlands minister-president. Vervolgens verschijnt de celliste Ada in het leven van beide boezemvrienden. Ada is eerst met Max, daarna met Onno. Een reis naar Cuba, waar Ada moet optreden, brengt het

[p. 17]

trio weer samen. Tijdens een zwoele nacht in het exotische land bedrijft Ada de liefde met Max én met Onno. Terug in Nederland blijkt ze zwanger. Uiteraard is het niet duidelijk wie de vader is: Max of Onno. Max dringt aan op abortus, maar Ada trouwt uiteindelijk met Onno.

Als Ada acht maanden zwanger is, wordt ze het slachtoffer van een auto-ongeval. Ze raakt in coma en een paar weken later wordt haar zoon met een keizersnede geboren. Max weet dat Onno niet in staat is het kind zelf op te voeden. Hij stelt Onno voor om voor de jongen te zorgen, tezamen met Sophie, Ada's moeder. Quinten ontwikkelt zich tot een briljant maar wereldvreemd kind. Hij hunkert naar aandacht en genegenheid van zijn vader. Die is inmiddels een belangrijk politicus geworden en heeft steeds minder tijd voor zijn zoon.

Op zijn zestiende wil Quinten bij zijn vader gaan wonen. Maar net dan wordt de verloofde van Onno vermoord. Onno raakt daardoor totaal overstuur en verdwijnt met de Noorderzon. Na een jaar wachten, gaat Quinten op zoek naar zijn vader. Hij ontmoet hem in de Eeuwige Stad, Rome. Maar daar voelt hij dat hij om nog een andere reden in Rome is: om de Stenen Tafelen te vinden. Die zitten verstopt in een sacrale ruimte maar Quinten en Onno slagen erin ze daar weg te halen. Nu moeten die, zo denkt Quinten, terug gebracht worden naar de plaats waar ze thuis horen: de Gouden Tempel van Jeruzalem. Maar achter de schermen staan de engelen alweer klaar om in te grijpen. Wat in het verhaal toeval lijkt, is pure manipulatie.

Stephen Fry schittert als Onno

Dit is heel summier de verhaallijn van De Ontdekking van de hemel. De roman van Mulisch telt zo'n 900 pagina's en bevat naast het verhaal van de vriendschap tussen twee mannen ook het verhaal van de zoektocht naar de Stenen Tafelen. Daarnaast geeft het werk een tijdsbeeld en biedt het nogal wat filosofische beschouwingen. Het is dus evident dat het allesbehalve makkelijk zal zijn geweest voor Edwin de Vries om het gelaagde meesterwerk te bewerken tot een aanvaardbaar scenario. Wat behoud je? Wat gooi je eruit? Er kwam (uiteraard) een paar scriptdokters aan te pas. Het resultaat mag voortreffelijk worden genoemd.

Het begin van de film steekt vol vaart en actie. Naar het einde toe wordt de prent wat langdradig, zelfs wat tranerig. Maar in zijn geheel doet The discovery of heaven geen afbreuk aan De ontdekking van de hemel. Integendeel. De film bevat spectaculaire en beklemmende scènes, zoals het auto-ongeval van Ada. De hoofdpersonages acteren voortreffelijk. Vooral Stephen Fry schittert als de excentrieke Onno. Die rol lijkt hem op het (omvangrijke) lijf geschreven.

Henny Vrienten componeerde de muziek. Krabbé noteerde in april 2001: ‘Ik vond dat ie zichzelf al overtroffen had bij Left Luggage. (De eerste film van het trio Krabbé-De Vries-De Jong, n.v.d.r.) Maar nu weer. Het geeft de film een grootsheid en tegelijkertijd grote gevoeligheid.’ En dat is niet gelogen.

Géén hemel in Cuba

Regisseur Krabbé, die ook de rol van de engel Gabriël speelt, heeft zijn voorstelling van de hemel gebaseerd op Carceri-tekeningen van Piranesi. Ik geloof niet dat ook maar iemand naar zo'n hemel verlangt maar die uitbeelding draagt wel bij tot een zekere beklemming bij de toeschouwer. Ten slotte worden de personages als marionetten

Onno en zoon (?) Quinten

gemanipuleerd zonder dat ze dat zelf goed beseffen. De manipulators huizen in de donkere krochten van de hemel. Behalve in Nederland werd er gefilmd in Italië, Spanje, Polen, Israël en Amerika. En ironisch genoeg: een Cubaanse strandscène werd in Florida gedraaid! Zelfs diplomatieke druk kon Fidel niet vermurwen: Krabbé c.s. mochten zelfs geen stukje hemel op Cuba ontdekken. Alsof Mulisch nooit Het woord bij de daad heeft geschreven.