Neerlandia. Jaargang 105

[p. D7]

‘Vrede, vrijheid en verdraagzaamheid’ in Diksmuide
Het IJzertoren-museum draagt boodschap van pacifisme duidelijk uit
• Véronique Van den Abeele

De IJzertoren in Diksmuide bezoeken op een druilerige herfstdag maakt meer indruk dan wanneer je hem ziet schitteren in het zonlicht. Hij is imposant en doet je meer dan ooit beseffen dat het programma van de Frontbeweging ‘Nooit meer oorlog, Zelfbestuur en Godsvrede’ of geactualiseerd het streven naar ‘Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid’ niet vergeten mag worden. Het in de IJzertoren ondergebrachte museum wil dan ook de herinnering aan ‘Oorlog, Vrede en Ontvoogding’ levendig houden. Op een didactisch verantwoorde en eigentijdse manier wil men de idealen van de Frontbeweging uitdragen. Een doelstelling waar men betrekkelijk goed in slaagt. Het museum pretendeert niet een volledig overzicht te geven van de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog en van de Vlaamse Beweging. Het wil in de eerste plaats een sfeerbeeld schetsen waarbij de leefwereld van de mensen van toen - burgers en soldaten - voelbaar wordt gemaakt. Aan de hand van foto's, tekeningen en prenten, klank en evocaties komt het verleden tot leven.

De tocht doorheen de oorlogsgeschiedenis begint op de hoogste verdieping in de Panoramazaal. Daar heb je een weids uitzicht over het landschap. Een rondom geschilderd panorama van het vroegere frontlandschap maakt het mogelijk de vergelijking met het huidige te maken. De traphal, die met foto's van standbeelden van Vlaamse voormannen en kunstenaars (o.m. Jacob Van Artevelde, Rubens en Hendrik van Veldeke) is bekleed

De Pax-poort en de IJzertoren

en waar Willem Vermandere een treurig lied brengt, leidt naar het begin van de eigenlijke collectie.

Heel kort wordt het ontstaan van de Belgische staat in 1830 geschetst. Daarbij legt men vooral de nadruk op de taal, meer bepaald op art. 23¹ uit de grondwet, dat tot gevolg had dat het Frans de bestuurstaal werd. Er kwam een Vlaamse reactie op gang die wordt uitgelegd aan de hand van figuren als Albrecht Rodenbach. Foto's en exclusief beeldmateriaal tonen hoe de studentenbeweging zich schaarde achter de eisen van de Vlaamsgezinden, nl. het Nederlands een door de overheid erkende rol als cultuurtaal geven.

Het lotelingensysteem, dat overigens op een leuke en begrijpelijke manier voor kinderen wordt uitgelegd,

[p. D8]

brengt de bezoeker bij de Eerste Wereldoorlog. Naast - weliswaar beperkte - aandacht voor de politieke oorzaken en situatie, wordt er uitvoerig stilgestaan bij het leven in de loopgraven en bij de uitzichtloze, lange oorlogsmaanden. Verdieping zeventien en zestien zijn bij momenten

Een lieve knuffel-leeuw in het winkeltje bij de IJzertoren

levensecht en brengen een beklemmend overzicht van hoe de soldaat al die maanden heeft geleefd en zich moet hebben gevoeld. Een overzicht dat heel begrijpelijk is gebracht en dat je doet stilstaan bij de verschrikking en de zinloosheid van de oorlog. De loopgraven zijn knap nagebouwd en de geluidsfragmenten maken het geheel net echt. De onderwaterzetting van de IJzer is goed gedocumenteerd. Ook op deze verdiepingen vinden we heel wat foto's. Zij spreken meestal voor zich. De monstrans van de Kerstnacht kan terecht het pronkstuk van de collectie worden genoemd. Jammer dat de tekst zo gebrekkig op de vitrine is aangebracht. Verdieping vijftien brengt het einde van de oorlog in beeld. De stank van chloor- en mosterdgas (je kan het er echt ruiken!) en de dreiging van het achtergrondgeluid geven de bezoeker ook hier opnieuw een beklemmend gevoel. De open brief van de Frontbeweging aan koning Albert I (11 juli 1917), die aanvangt met de woorden ‘Sire, we hebben geen vertrouwen meer in onze oversten’, vat de toenmalige toestand in een zin samen.

Vlaamse ontvoogdingsstrijd

Al wordt er hoofdzakelijk aandacht besteed aan de situatie van de soldaat en aan de toestand aan het front, ook het leed van de burgerbevolking wordt in het museum belicht. Weliswaar vrij beperkt, maar toch voldoende om te beseffen dat oorlog ieders leven verandert. Mooi is dat men daarbij ook even stilstaat bij de tekenen van vriendschap en kameraadschap die er ook waren tijdens dë oorlog en die de moed gaven om door te gaan.

De Eerste Wereldoorlog eiste zijn tol en heel wat Vlaamse schrijvers en andere kunstenaars brachten de oorlogsellende aangrijpend in beeld. Op verdieping dertien kom je daar meer over te weten. Het ‘verdriet van Vlaanderen’, zoals de sociale ellende, de verfransing en de kinderarbeid, wordt ook op deze verdieping behandeld.

Dat er gerechtigheid kwam, onder meer met taalwetten en sociale wetten, met de vernederlandsing van het onderwijs en de uitbreiding van het stemrecht, wordt aan de hand van duidelijke teksten en een aantrekkelijke presentatie op de volgende verdiepingen uitgelegd. De hoofdzaken uit de Vlaamse ontvoogdingsstrijd vind je in het museum dus zeker terug.

Bij de Tweede Wereldoorlog staat men nauwelijks stil en ook hier ligt de nadruk op het dagelijkse leven en niet op de politieke geschiedenis. De ruimte die een verwoeste stad moet voorstellen doet je huiveren en als je ze verlaat, zie je een grote foto van het concentratiekamp van Breendonk. Opnieuw besef je wat voor een gruwel het geweest moet zijn. De gevolgen van deze oorlog - positief en negatief - worden wel uitvoerig weergegeven: de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, de executie van collaborateurs, de gruweldaden van de nazi's en het afremmen van de voortzetting van de Vlaamse ontvoogding.

Op de laatste verdiepingen ten slotte wordt wanhoop hoop, en wordt een overzicht gegeven van verwezenlijkingen en gebeurtenissen waardoor Vlaanderen stap voor stap zelfstandiger werd. Ook het werken aan vrede, het kind in de oorlog en tekenen van menselijkheid (Rode Kruis, Unicef, Handicap International) worden op deze verdiepingen nader toegelicht. Interessant is dat men bij de gevolgen van oorlog verleden en heden met elkaar verbindt: verminkt voor het leven, op de vlucht, vermist, psychisch gewond, ecocide en het kind van

[p. D9]

de rekening... Ook vandaag komt het nog allemaal voor. Enkel jammer dat dit niet aansluit op de verdiepingen die expliciet de oorlog behandelen. Veel bezoekers zullen er misschien aan voorbijgaan. Het Gulden Doek van Vlaanderen pronkt op de eerste verdieping en vormt een mooie afsluiter van het geheel.

Een museum dat doet nadenken

Het museum is zeker de moeite waard. In vogelvlucht wordt een beeld geschetst van de geschiedenis van Vlaanderen vanaf de vorige eeuwwisseling tot ongeveer de jaren negentig. De Eerste Wereldoorlog en de daarmee gepaard gaande miserie en onmenselijkheid komen het uitvoerigst aan bod. De nadruk ligt sterk op de wreedheid van de oorlog en op de mens in de oorlog (veel minder op de politieke situatie) en dat heeft tot gevolg dat je als bezoeker beseft wat voor een gruwel het geweest moet zijn. De boodschap van het pacifisme wordt dus duidelijk uitgedragen. Dat is ook de sterkte van het museum: het doet je nadenken. Zeker voor scholen - mede door de educatieve uitbouw van de thema's - is het museum dan ook een aanrader. Je merkt ook wel in de opstelling dat er veel scholen het museum bezoeken. De individuele bezoeker zal dit echter niet als negatief ervaren. Minder positief zijn de soms te beknopte uitleg bij de kaarten en prenten en de indruk van slordigheid die men hier en daar krijgt. Er moet natuurlijk wel rekening worden gehouden met de ruimte die niet zo vanzelfsprekend is voor een museum en waarbij men wel de beperkte mogelijkheden zo goed mogelijk heeft benut. De beperkte uitleg wordt dan weer ruimschoots goedgemaakt door de museumgids, die veel achtergrondinformatie bevat en die je dan ook best tijdens het bezoek bij de hand houdt. Een gids die ook later nog geraadpleegd kan worden en dus het aankopen waard is. Een audiogids zou die leemte aan informatie uiteraard ook kunnen opvullen. Ten slotte moet de bezoeker ook rekening houden met de beperkte toegankelijkheid: niet alle verdiepingen - slechts acht van de tweeëntwintig - kunnen met de lift bereikt worden en zijn dus niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers en minder mobiele mensen.

1 Art. 23 uit de Belgische grondwet bepaalde dat het gebruik van talen in de nieuwe staat vrij was. Dat leidde er toe dat de ambtenarij, veelal afkomstig uit de Waalse regio of uit verfranste Vlaamse kringen, het Frans promoveerde tot bestuurstaal.

Het Museum van de IJzertoren, info en reservatie 051/50.02.86, individuele toegangsprijs: 250BEF, dagelijks open van 10.00 tot 17.00 uur.

www.ijzertoren.org