Neerlandia. Jaargang 105

[Muziek]
Musica Nova uit Boom brengt cd-box uit met geld Visser-Neerlandiaprijs
Stichter-dirigent Roger Leens: ‘Er is niets mooiers dan een amateurkoor te mogen leiden.’
• Marianne van Scherpenzeel

Het koor Musica Nova is voor Roger Leens, stichter (in 1965), dirigent en bezieler ervan, altijd het hoogtepunt van zijn muzikale bedrijvigheid geweest. Leens studeerde aan het Lemmensinstituut, waar hij het Laureaatsdiploma voor Orgel en Muziekpedagogie behaalde. Als professioneel musicus is hij steeds begaan geweest met de vorming van jonge mensen 'en koordirigenten en met het promoten van goede koormuziek. Als docent koordirectie aan het Koninklijk Muziekconservatorium Antwerpen en als docent muziek aan de Katholieke Hogeschool Leuven heeft hij zich op die gebieden uiterst nuttig kunnen maken.

Musica Nova telt een zestigtal zangers-muziekliefhebbers. Het koor legt zich toe op alle genres van de koormuziek: oude en nieuwe, profane en religieuze. Musica Nova geeft vaak concerten, neemt deel aan binnen- en buitenlandse festivals (onder meer in het kader van het Festival van Vlaanderen) en koorwedstrijden, maakt tv- en radio-opnames en heeft een tiental platen en cd's gerealiseerd. Het wordt regelmatig uitgenodigd door diverse professionele orkesten om mee te werken aan prestigieuze projecten met gerenommeerde solisten en dirigenten. Dat brede spectrum aan uitvoeringsmogelijkheden biedt het koor interessante muzikale perspectieven. Het kan zich orienteren en blij-

[p. 26]

Het koor Musica Nova tijdens het optreden n.a.v. de Visser-Neerlandiaprijsuitreiking in Boom.

vend vernieuwen in een verscheiden repertoire. Bovendien wordt geen moeite gespaard om het vocale en artistieke niveau op een hoog peil te houden en zo mogelijk nog te verbeteren.

De wekelijkse repetities en de koorweekends vormen de pijlers in de jaarwerking van Musica Nova. Het topmoment is het jaarconcert, dat steeds wordt opgebouwd rond een thema, een componist of een werk. Voor de dirigent, maar ook voor de koorleden, zijn de steeds wisselende thema's uitstekende gelegenheden om te grasduinen in de muziekliteratuur.

Het bleek duidelijk uit de keuze van het programma dat op 6 mei ten gehore werd gebracht, dat er ook voor het voorjaarsconcert 2001 grondig gegrasduind was: Duitse koormuziek (a capella) uit de 19e en 20e eeuw. Met veel zorg en na lang wikken en wegen werden uit dat overvloedige en enorm rijk gevarieerde aanbod zeven geestelijke werken en als pendant vijftien profane nummers geselecteerd. Dat behalve Bruckner, Max Reger, Paul Hindemith en Louis Spohr ook Johannes Brahms op het programma stond, hoeft niet te verbazen: Brahms is door de jaren heen gaandeweg de lievelingscomponist van Musica Nova geworden. Het koor zong al een groot deel van Brahms' muzikale oeuvre.

Amateur-koorzanger serieus nemen

- U sprak in uw dankwoord bij de prijsuitreiking van de Visser-Neerlandiaprijs over een evolutie in het Vlaamse koorlandschap. Maar u had daarbij ook een kritische noot. Kunt u dat toelichten?

R.L.: ‘Het koorlandschap is enorm veranderd de laatste decennia: dirigenten worden professioneel gevormd, het repertoire is enorm uitgebreid en het niveau is enorm gestegen. Maar er is een probleem, namelijk de fundamentele vraag of de dirigenten nog bereid zijn te werken met pure amateurs, de gewone koorliefhebbers. Dirigenten gaan steeds meer werken voor een gevormd publiek. Het muzikaal-technische niveau moet zo hoog mogelijk zijn en dat is prachtig: professionele koorzangers die op hoog niveau werken onder de leiding van gevormde dirigenten. Ik heb veel respect voor die dirigenten. Maar er dreigt een kloof tussen de top, een uitstekende bovenlaag, en de amateurkoren, die in handen vallen van goedwillende maar niet altijd competente dirigenten. Je moet oppassen dat je niet terecht komt in het slechte amateurisme. Men zingt wat voor de gezelligheid. Ik heb mijn leerlingen steeds aangemoedigd zich als (toekomstige) dirigenten in te zetten voor de echte amateurkoren. Goeie dirigenten vormen de basis van het koorleven in een land. Ik huldig bij Musica

[p. 27]

Nova twee principes: de amateur-koorzanger moet serieus genomen worden in het uitoefenen van zijn hobby en alleen de beste koorliteratuur is goed genoeg om geprogrammeerd te worden.’

- Hoe bereikt u resultaat? Selecteert u uw mensen zorgvuldig, is van blad kunnen zingen een voorwaarde om te mogen toetreden? Stuurt u mensen weg als ze niet goed zijn?

R.L.: ‘Ik heb in al die jaren enkele honderden koorleden weten komen en gaan - en dat komen en gaan had diverse redenen. Ik heb nooit iemand de deur gewezen; ik heb nooit een relatie met ruzie beëindigd. Uiterlijke omstandigheden, zoals trouwen en elders gaan wonen, werk, bepaalden meestal het vertrek. Soms vonden mensen het na zoveel jaar ook welletjes. Bijvoorbeeld bij een lustrum, dat is soms een reden om na bijvoorbeeld twintig jaar ermee op te houden en uit het koor te gaan. Maar daarmee werden de banden niet verbroken. Ook de leeftijd speelt natuurlijk een rol bij het vertrek. Ik heb er altijd voor geijverd mijn koor jong te houden. Dat betekent telkens uitkijken naar jonge mensen. Vanaf 50, 60 jaar wordt de stem ouder. Mijn oudste koorlid was 77 en ja, soms moet men inderdaad de raad geven om ermee op te houden: de stem wil niet meer, men kan niet meer volgen. En cd's opnemen, meedoen aan internationale koorwedstrijden, concerten voorbereiden: het is hard werken. Als men niet mee kan, is men ook een “stoorzender” voor de andere koorleden.

Ik moet geen professionelen hebben, maar ik moet bij de amateurs wel kunnen rekenen op inzet, op het onderste uit de kan. Zij verwachten dat zelf ook: de eisen liggen hoog - ook bij de koorleden. Zij willen zelf kwaliteit en ze geven zelf ook kwaliteit. De amateurkoorwereld van tegenwoordig wordt omringd met allerlei zorg en is te vergelijken met de sportwereld: er zijn stempedagogen, psychologen, kinesitherapeuten. Koorleden worden goed getraind en daarmee gaat het niveau omhoog.

Maar hoe is het hier begonnen in Boom? In het begin was het een beetje zo: het koor moest opgebouwd worden, dus iedereen die graag zingt, komt maar zingen. De eerste paar jaar waren er 15-20 leden. Toen zijn we bij een jeugdclub gegaan en toen waren er ineens 35 mensen die mee kwamen zingen. We waren zo'n beetje “een hobbyclub van”, he - dat was het ook niet. Daarna zijn we een zelfstandig leven gaan leiden.’

- Hoe lang heeft het geduurd voordat het koor een zekere uitstraling had?

R.L.: ‘Dat heeft zo'n tien jaar geduurd. En toen het koor een goede uitstraling had, zijn we ook selectiever geworden. We begonnen met stemproeven bij potentiële nieuwe leden: om de stem te beoordelen. De stem hoeft niet gevormd te zijn, maar de stem mag niet hees zijn. Men moet juist kunnen zingen, een noot kunnen overnemen. Is er enige kennis van notenleer, des te beter. Ongeveer de helft van het koor kan overweg met notentekst. Dat wil dus ook zeggen: de helft niet. Ze zingen op het gehoor of op het geheugen. Na een zekere tijd komt die notenleer ook wel. Verstandige mensen leren bij. Stem vorming wordt er ook gegeven, door mezelf, soms ook door stempedagogen. Maar die moeten dan wel voor een periode komen, 12 weken bijvoorbeeld - pas dan kunnen ze ook iets afwerken. Anders geven ze alleen maar de problemen aan en moet ik toch zelf de oplossing aandragen.’

- Wat houdt die stemvorming in?

R.L.: ‘De stemvorming is gebaseerd op vijf pijlers: houding en ademhaling, articulatie, resonantie, egaliseren van de stem over haar hele tessituur, en het gebruik van de stem (een gemengde stem, borst/kopstem leren gebruiken). Het is altijd herhalen, altijd hetzelfde zeggen met andere woorden, en dat dan toepassen. Ik doe dat gewoonlijk zelf op een stemvormingssessie van drie kwartier: 20 minuten techniek en dan 20 minuten de techniek toepassen op de partituur, bijvoorbeeld legato zingen. Men doet dat wel graag. De zangers voelen dat ze iets bij leren. Dat wil niet zeggen dat iedereen er altijd is, maar per partij zijn er toch zo'n 90-95% aanwezigen. Ik houd die cijfers bij.’

- Ik heb de indruk dat het koor zeer goed georganiseerd is. Hoe belangrijk is organisatie voor u in het koor?

R.L.: ‘Ik organiseer en ik plan zeer nauwkeurig. In de maand augustus bijvoorbeeld krijgen de koorleden een blad papier van mij met de jaarplanning. Daar staan alle weken op, alle repetities, de concerten - het volledige jaar is in kaart gebracht. Daarbij een aparte brief. Per trimester geef ik een repetitieschema: per repetitie wat er gerepeteerd wordt. Ze weten precies waaraan ze aan het werken zijn, waar ze naartoe werken.’

Grote werken

- U hebt veel grote werken gezongen, met orkest - en ik denk dan aan de uitvoeringen van Die Schüpfung en Die Jahreszeiten van Haydn, het Requiem van Mozart, de Coronation Anthems van Haendel, Messa da Requiem van Verdi - blijft u dat doen?

R.L.: ‘We zijn daarvan teruggekomen. Ten eerste omdat het financieel onze taak niet is om een miljoen frank bij elkaar te bedelen. Het is nogal een risico. Maar ten tweede - en dat is een dwingender reden - omdat de eigen koorklank weggaat. Het koor wordt bij dergelijke werken ondersteund door het orkest en zo verlies je de fijnheid van het a capella zingen.’

- Die grote werken waar we net over spraken, werden gezongen in zeer verschillende talen. Dat is een verrijking op zich, maar u hebt ook speciaal aandacht voor de Vlaamse component. Kunt u daar iets meer over vertellen? R.L.: ‘Ja, hedendaagse Vlaamse componisten hebben speciaal werk voor ons geschreven, zoals Vic Nees. En een

[p. 28]

belangrijk project was bijvoorbeeld Vlaanderen in Europa - Europa in Vlaanderen. Op mijn initiatief bewerkten 28 Vlaamse componisten evenveel volksliederen uit verschillende landen. Dat leidde tot een unieke bloemlezing van Europese volksliederen uitgegeven in boekvorm en gecreëerd op een jaarconcert. Het programma werd door de Europese koorfederatie Europa Cantat uitgeroepen tot origineelste programma van 1999.’

- Op de avond van het jaarconcert werd er gesproken over wat het koor met het geld van de Visser-Neerlandiaprijs gaat doen. Kunt u daar iets meer over vertellen?

R.L.: ‘Dankzij het geld van de Visser-Neerlandiaprijs is het koor in staat de digitalisering van vroegere plaatopnamen te financieren. Het koor wil een cd-box uitbrengen met 6 cd's: 5 cd's met vroegere opnamen (Parels uit vier eeuwen koormuziek; Carmina Burana van Carl Orff; Musica Nova zingt Brahms; Schubertkore; Kathedraalmuziek Oud en Nieuw) en een nieuwe cd, Uitver-koren, met een bloemlezing uit het repertoire van de laatste 36 jaar. Deze laatste cd werd door de koorleden zelf samengesteld en het is een keuze geworden waarin de dirigent zich volledig kan vinden.

Koorleden, oud-koorleden, bescherm- en ereleden en geïntereseerden krijgen in de loop van volgend jaar de gelegenheid de cd-box te bestellen bij intekening tegen aanmaakprij. Het is niet de bedoeling dat we met hele stapels blijven zitten, vandaar die intekening. Het moet een nuloperatie worden, geen risico, geen verliespost.’

- Wat is de grote vreugde en wat is het grote verdriet van een koordirigent? Is een uitvoering het summum?

R.L.: ‘Nee, een uitvoering is voor mij vooral intellectueel werk, weinig emotie, weinig plezier. Je moet oppassen dat je je niet te buiten gaat, het is voortdurend goed opletten. Een uitvoering van een werk doe je een, twee, misschien drie keer. Ik ben veel liever bezig met repeteren. Dat ontstaansproces begeleiden, dat is iets wat me boeit. Die eerste lezing van een nieuw werk met het koor bijvoorbeeld. Dat is echt een embryonaal ontstaansmoment. Repetities bereid ik zeer goed voor; eigenlijk ben ik er de hele dag mee bezig als ik 's avonds moet repeteren - natuurlijk niet de hele dag aan het werk, maar toch ermee bezig. Mijn grootste plezier is het analyseren van de partituur. Die analyse is een langdurig proces, maar ik ga daar echt in op.

Mijn grootste miserie? Ach, ik heb daar weinig last van -

Roger Leens, stichter, dirigent en bezieler van Musica Nova.

alleen als het niet vooruit gaat. Ik kan me wel ergeren aan de weerbarstigheid waarmee sommigen hun stem leren te gebruiken. Ja, en miserie hebben hangt ook af van je verwachtingspatroon, he? Je moet voorzichtig zijn met je verwachtingspatroo!

Ach, mijn grootste plezier is eigenlijk muziek maken, koormuziek wel te verstaan. Ik heb een diploma Orgel en Muziekpedagogie. Ik ben dan wel opgeleid als organist, maar ik ben nooit die richting uitgegaan omdat van het begin duidelijk was dat lesgeven en koordirectie me meer lagen. Er is echt niets mooiers dan een amateurkoor te mogen leiden. En ook al zeggen sommigen dat je als dirigent na 10 jaar moet opstappen omdat je het dan wel gezien hebt met een koor, ik geniet na 36 jaar nog altijd van Musica Nova!’